Упрощенная HTML-версия
К полной версии
Содержание
Стр. 179
Стр. 181
Қазақстанның ашық кітапханасы
Айналаны қараңдаршы, айнытпай салған бейне емес пе! Көңіліңе салынған өрнек, көз
алдыңа сол күйінде келіп тұрғандай!..— деп, көзі жасаурап, айнала қаранып, тұрып қалды.
Бұл жаңа жылдың таңертеңінде еді. Кавказ бен Терекке қанша қадалсақ та, біз сол ақын
айтқаннан арғыны көре алмадық. Еркін бейнелермен берілген ақын жыры өз ойымыздан
асып түсе берді. Тегінде, ұлы жырға іліккен нәрсені өз көзіңмен көріп тұрғанда да одан
асырып бейнелей алмасаң керек.
Лермонтов, Пушкин жырларына мен ең әуелі Абай арқылы кездестім. Жолсыз шөлейт
далалардан асып, айсыз қараңғы заманнан асып, ұлы жыр қазақ даласына жетті. Сол
заманда ақынға ақынның үн қосуы жай ма еді? Екі қиянда жатқан екі ақынның үндері
қалай қосыла кетті? Елінің мұңында ұқсастық болмаса, ой ерісінің беті бір болмаса, ақын
үндері де қосыла алар ма еді? Жат ақынды жат ел қалай ұғына алар еді?
Сережа қырға шығып кетіп, шашылып жатқан жау қанжарының бірін тауып әкеліп, күрең
жартасқа Лермонтовтың суретін сала бастады. Әуелі қанжардың ұшымен сызып, ақынның
бет бейнесін жобалап алды да, ұзамай шақ-шұқ ұрып, тасты оя бастады. Оның суретші
екенін де біз сол жерде көрдік.
Көптен бергі әдетімізше, Володя екеуміз бір ғана қарасып қалдық та, екі шақпақ тасты
алып, күрең жартастың екі бүйіріне тұра қалдық. Арамен тілгендей тегіс бір жеріне
Кавказға арнаған ескерткішімізді жаза бастадық.
Мен жазарымды бұрынырақ жазып болып, Володяның, қасына келсем, о да соңғы
ноқаттарын қойып жатыр екен. Екеуміздің жазғанымыз да бір болып шығыпты. Құж
жартастың бір бүйірінде Лермонтовтың өз өлеңі тұр:
— А Терек прыгает, как львица, С косматой гривой на хребте...
Володя осылай басталатын бес жол өлеңді жазыпты, Тастың екінші бетіне мен де осы
өлеңнің Абай қолынан шыққан аудармасын жазып ем:
—
Асау Терек долданып, буырқанып, Тауды бұзып жол салған, тасты жарып,
Арыстанның, жалындай бұйра толқын —Айдаһардай бүктеліп, жүз толғанып...
Енді аңдасам, манадан бері қанша тесіле қарасам да, осы Абай айтқан Теректі көріп тұр
екемін. Өз көзіммен көріп тұрған Терек алдымда жатыр. Бірақ сипатын өзім«ше айтуға
бір теңеу таба алмай, айналып Абайға к.еле бердім.
—
Арыстанның жалындай бұйра толқын — Айдаһардай бүктеліп, жүз толғанып...
—
Талай белдің ар жағында жатып, қараңғы түнде даусынан таныған, Лермонтовпен
бірге күрсінген жөн сұраспай құшақтаса кеткен қазақтың ұлы ақыны,— деп,
жолдастарыма Абайды таныстырдым.
Менімше Абайға қатты әсер еткен ақын Лермонтов сияқты. Өз заманына қайғырып,
болашақ үшін мұңайғанда, кектеніп кеп жалын атқанда, дандайсыған тағылыңда лағынет
айтқанда Абай Лермонтовпен үндес:
—
Жартасқа бардым,
Күнде айғай салдым.
Одан да шықты жаңғырық...
Стр. 181 - Ғ. Мүсірепов Қазақ солдаты
Упрощенная HTML-версия
К полной версии
Содержание
Стр. 180
Стр. 182
Қазақстанның ашық кітапханасы
Деген сияқты ұлы күрсіністің төркіні Лермонтов сарынымен бір жерден шығады.
Жолдастарға осыны айттым.
Бір жағында Лермонтов, екінші бетінде Абай тұрған Кавказдың көп жартастарының бірі
енді бір қасиетті ескерткіштей болып қалды. Жау әскерін кейін қайтарып, шұбыртып
айдай жөнелген жеріміз де осы жаға еді.
Жазғытұрғы арық-тұрақтай шұбыртып, бір ізбен айдап, тұтқындарды жөнелттік. Ағылған
танкы мен машиналардың, алдыңғы жағы белдерден асып кетсе, ұзын құйрығы Кавказ
қияларында көрінеді. Алып таудың әр аңғарында танкы боталап жатқандай, кептігіне
өзіміздің көзіміз сүрінгендей еді. Содан бергі тоғыз ай біздің бір түйдек өткізген кезеңіміз.
Тең-тартқа түсетін кездерді біржола артқа тастап, жауды тықсырып айдаумен келдік.
Әлдеқашан уақыты жеткен толықтандыруға да қолымыз тигені осы-ақ. Басқа бөлімдердің
әлдеқашан тағып алған погондарын да біз осы арада тағындық.
Жас суретшіден біз осының бәрін бір-ақ көрсет Деп талап етеміз. Өз басымыздан түйдек
өткен бір кезең, бір суретке сыйып, тоғыз айды тұтас қамтып тұрса екен дейміз... Сурет
заңынан гөрі біздің «заңымыздан» көбірек ығысқан жас суретші көз жетпес кең даланы
алыпты да, көп нәрсені сыйғызуға тырысыпты. Ұзын-құйрықтанып, танкы мен машина
лектері құлап келеді. Бұрқыраған қар, будақтаған түтін де көрінеді. Жоғарыда қайтадан
қаздай қанаттасып самолеттер өтіп барады. Машина үстіндегі солдаттардың жаңадан
киініп, погондарын тағып алғандары байқалса, тас түбіндегі біздің белім алба-жұлба.
Шинельдердің оқ жырып кеткен жыртықтары да көрініп тұр. Сондықтан Сережаның
суреті көп нәрсені ұсақ-ұсақ қамтып, есте қаларлық еш нәрсені кесек айта алмай қалыпты.
Біздің апаны айтпапсың, мынаны көрсетпепсің дегеніміз осыны әкеліп соқтырған: әрі кеп,
әрі ұсақ — бірін-бірі жауып та кеткен.
—
Осындай танкы бола ма екен! — дейді Володя.— Танкы емес, тарақан ғой
мыналарың!.. Кавказ солқылдағандай болды-ау деп осыларды айтып па ек?
—
Суреттің жалпы бір жайылымы болады да, нақтылы тақырыбы болады, Володя...
Нақтылы тақырып өзіміздің жартас қой... Өзгесі сол күннің жалпы жайын баяндайтын
нәрселер... Оларға онша қадалма...— дейді Сережа, мұғалім алдында тұрған баладай
қысылып. Енді даусына да діріл кіре бастапты. Көзі тұрақтай алмай, қыдыра қарайды.
Шынында, осы суретті өзі де ұната алмай отыр, бірақ әзір мойындар емес. Көзқарасы
«осыған әкеліп соқтырған өздерің!» деп тұрса да аузы оған барар емес. Кінәлы болса, өзі
болғысы келіп, салған суретін жақтай береді.
—
Өзіміздің жартас? Осы ма, сол жартас! — дейді Володя танымай қалғандай,
таңданып.
—
Біздің жартас осындай ма еді? Мынауың Лермонтов айтқан жартас. Көшіріп
алыпсың да, өзіңнен еш нәрсе қоспапсың!..
Кавказды бәріміз де Лермонтов айтқан сипатта көргенімізді Володя аузына да алғысы
келмей тұр. Өз көргенімізді біз кейінірек ажыратып алғамыз...
—
Жолдас суретші, өзіңе тән творчестволық бағытыңды көре алмай тұрмын... Сіз ұлы
суретшінің тұтқыны болып қалғансыз. Мұның атын біреуден... кешіріп алу дейді. Бұл
ұзаққа апармайтын тұйық жол. Суретші өмірді өз көзімен көріп, өз бояуымен көрсете
алуы керек,— деп, Володя байырғы сыншыларға еліктегендей, үнін де қоңырлатып,
қолдарын сілтеп сөйлей бастады.
