Қанның газ құрамының бұзылуын (оттегінің азайып, көміртек тотығының көбеюі) не қанның газ құрамының қалыпты жағдайда болуы, тыныс мүшелері және жүрек тамыр жүйесі қызметінің артуы арқылы іске асырылатын жағдайды тыныс алу жеткіліксіздігі деп атайды.
Тыныс алу жеткіліксіздігі өкпе вентиляциясының бұзылуына альвеолла-капилляр блогы өткізгіштігінің нашарлауына (диффузия жеткіліксіздігі) және өкпедегі қан айналысының бұзылуына (перфузия жеткіліксіздігі) байланысты дамиды.
Сыртқы тыныс алу аппаратының қызметі организмді оттегімен қамтамасыз етуге және зат алмасу реакцияларының нәтижесінде түзілген көміртегінің қос тотығын сыртқа шығаруға бағытталған. "Тыныс алу қызметінің жетіспеушілігі" деп организмдегі қанның қалыпты газ құрамының сақталуының қамтамасыз етілмеуін айтады. Бл жерде сыртқы тыныс алу аппаратының қызметі жүрек-қан тамырлар жүйесінің қызметімен тығыз байланысты екенін әр уақытта есте сақтау керек; жүректің шамадан тыс көп жұмысы тыныс жетіспеушілігіне бейімделудің ең бір маңызды элементі болып есептелінеді.
Клиникада тыныс алу қызметінің жетіспеушілігі ентігумен, көгерумен, ал ақырғы кезеңінде, жүрек қызметінің жетіспеушілігі қосылғаңда, ісінулермен белгіленеді.
Тыныс алу қызметінің жетіспеушілігінің ең бір ерте байқалатын белгілеріне өкпе желдетілуіне теңбе-тең (адекватты), сәйкессіз өзгеруі (демалудың жиілену, тереңдеуі) жатады, сау адаммен салыстырғанда, аз ғана физикалық күш түскенде пайда болады.
Тыныс алу қызметінің жетіспеушілігінің үдеу сатысына қарсы күреске әр түрлі компенсаторлық механизмдер қосылады және біртіндеп оның дәрежесіне сәйкес келеді. Алдыменен тыныс алу кызметінің жетіспеушілігінің алғашқы кезендерінде, қимылсыз күй кезінде сыртқы тыныс аппаратының қызметі қалыпты түрде жұмыс жасайды. Компенсаторлық механизмдер тек науқасқа физикалық күш түскен жағдайларда қосылады, демек сыртқы тыныс аппаратының резервті мүмкіншіліктерінің төмендеуі анықталады. Кейін, жеңілдеу физикалық күш түскенде, ал сонан соң тіпті қимылсыз күйде де тыныстың жиіленуі, тахикардия байқалады, ауа жұтып, ауа шығарған кездеріңдегі тыныстық бұлшық еттердің күшейген жұмьісының белгілері, тыныс актісіне бұлшық еттердің қосымша топтарының қатысуы анықталады. Тыныс жетіспеушілігінің одан да соңғы кезендерінде, организмнің компенсаторлық мүмкіндіктері таусылғанда артериалдық гипоксемия мен гиперкапния білінеді. Айқын артериалдық гипоксемияның үдеуіне параллельді жасырын оттегінің жетіспеушілігінің белгілері, қан менен тіндерде клеткалық зат алмасудың толық тотықталмаған өімдері (сүт қышқылы жөне т. б.) жиналады.
Егерде тыныс алу қызметінің жетіспеушілігіне кіші қан айналымының шеңберіндегі гипертензия нәтижесінде немесе жүректің оң қарыншасына күштің артық түсуінен, я болмаса миокардқа әрдайым артық күш түсуінен жөне оттегімен аз қамтамасыз етілгеннен, миокардта дистрофиялық өзгерістердің зардабынан жүрек қызметінін жетіспеушілігі қосылса, науқастың қал жағдайы қатты нашарлайды. Өкпенің кең жайылған зақымдануының нәтижесінде пайда болған кіші қан айналымының шеңберіндегі гипертензия өкпенің жеткіліксіз желдетілуіне және альвеоларлық гипоксияға рефлекторлық жауап ретіңде пайда болады. Өкпенің ошақты зақымдануыңда бұл механизм жеткіліксіз желдетуге ұшыраған альвеолалардың қанменен қамтамасыз етуін шектегендіктен, маңызды бейімдеу қызметін атқарады. Келешекте өкпенің созылмалы кабыну ауруларында өкпенің тыртықтанып өзгеруі және өкпе қан тамырлар жүйесінін зақымдануы нәтижесінде кіші қан айналымы шеңберінің қан тамырлары артылып, қан ағуы одан да көп нашарлайды. Оң қарыншаның миокардына артық күш түсуі бірте-бірте үлкен қан айналымы шеңберінде, қан іркілу белгілерімен анықталатын, оның қызметінің жетіспеушшігіне әкеліп соғады.
Жүрек-тамыр жүйесі ауруларының науқастарын сұрастыру және қарау. Жүрек маңын қарау және пальпациялау. Пульсті зерттеу, артериальды және веналық қысымдарды анықтау. Жүректі перкуссиялау.
