Прадмет, значэнне і мэты курса «Гісторыя Беларусі». Перыядызацыя гісторыі Беларусі. Асноўныя крыніцы вывучэння гісторыі Беларусі.
Слова "гісторыя" грэцкага паходжання-"звесткі аб мінулым". Гісторыя-навука аб мінулым.Гісторыю чалавецтва прынята дзяліць на сусветную і гісторыю асобных краін і народаў.У курсе "Гісторыя Белорусі у кантэксце сусветнай цывілізацыі" вывучаецца мінулае і сучаснасць бел. народа. Гісторыя Белоруси налічвае ні адно тысячагоддзе, яна ўяўляе сабою важную складовую частку еўроп. і сусвет.цывілізацый. да перыядызацыі гісторыі чалавецтва сущ шэраг падыходаў.Першая спроба перыядызацыі зробленая інш грэкамі. Мы будзем карыстацца цывілізацыйнай перыядызацыяй.Цывілізацыя(лат.-грамадзянскі, дзярж-венны)-сукупнасць мацюк. і дух. каштоўнасцяў грамадства.Пад цывілізацыяй мы будзем разумець устойлівы тып соц арганізацыі аднаго або неск грамадстваў калі яны звязаныя прыкладна аднолькавымі паліты,экономич,правов і т.д. традыцыямі, кот могуць перадавацца ад
аднаго этнасу да іншага. Таму гісторыя таго або іншага грамадства мае общечеловеч каштоўнасці.
Цывілізацыйная канцэпцыя:
I перыяд.Інш аб-ва(100-40тыс гадоў да н.э.-шэры I тыс.н.э.)
а) каменнае стагоддзе(40 тыс да н э -3 тыс гадоў да н э)
б) бронзавае стагоддзе(2 тыс да н э-нач I тыс да н э)
в)жалезнае стагоддзе(нач I тыс да н э-шэры I тыс.н.э.)
II перыяд.Сярэднявечча(конV-XV стст н э)
а)нач пераходу да класавага общ-ву і возникн дзярж-у на Белы(VI-пёр пол XIII)
б)развіццё феадальнай сістэмы (сяр XIII-XV)
III перыяд.Новы час (XVI-начXX у)
а)афармленне феод сістэмы і наспяванне яе крызісу(XVI-кон XVIIIв)
бы)генезіс і ўмацаванне капіталізму(конXVIII-1917)
IV перыяд.Найноўшы час (1918-нашы дні)
Крыніцы па гісторыі Белорусии складаюцца з 6 асноўных груп: 1)археалагічныя,2)этнаграфічныя,3)лінгвістычныя,4)вусныя,5)пісьмовыя,
6)кіно-фота-фонодокументы.
Першабытнае грамадства - агульны этап у гісторыі чалавецтва. Засяленне тэрыторыі Беларусь Асноўныя заняткі першабытных людзей, іх грамадскі лад.
Чалавек вылучыўся з жывёліны свету каля 3 млн гадоў назад. На тэрыторыі сучаснай Беларусі першыя людзі з'явіліся - 100-40 тыс гадоў да н.э. У адпаведнасці з эвалюцыяй прылад працы гісторыю першабытнага грамадства прынята дзяліць:
Каменнае стагоддзе(100-40 тыс да н э -3 тыс гадоў да н э): 1) палеаліт (100-40 тыс да н э- 10 тыс гадоў да н.э.), 2) мезаліт (10-5 тыс да н.э.), 3) неаліт (4-3 тыс гадоў да н.э.).
Бронзавае стагоддзе(2 тыс да н э-нач I тыс да н э); Жалезнае стагоддзе(нач I тыс да н э-шэры I тыс.н.э.).
Каменнае стагоддзе:
палеаліт -першае пранікненне чалавека- клімат вельмі халодны, насельніцтва- неандертальцы (каменная зброя, прымітыўная прамова, агонь, простахадня). Асвойвалі наш бок па берагах рэк. У эпоху позняга палеаліту- кроманьёнцы (крамянёвыя прылады працы, жыллё з касцей і шкур, зародкі мастацтва, рэлігіі)
На нашай тэрыторыі 2 самыя старажытныя стаянкі: Юревичи (рэшткі 20 мамантаў, кремн. прылады, вогнішчы) і Бярдыш (Чечерский раён- прылады працы ок 600). У гэты час існуе ўжо родавае грамадства. Осн промышл. калектывам была раннеродовая суполка. Сущ родавая ўласнасць на паляўнічыя ўчасткі і т.д.Толькі прылады ў асабістай уласнасці. Існаваў матрыярхат. Тэрыторыя пакрылася ледніком, пацяпленне, паўторнае засяленне.
мезаліт - поўнае засяленне терр. Б., ок 120 стаянак вядома, важнае адкрыццё лук і стрэлы, прыручэнне жывёлін, рыбалка, характэрная родавая арганізацыя (у ўсіх одинак прылады працы, вопратка, жыллё). У сваю чаргу суполка аб'ядноўвалася ў плямёны.
неаліт - клімат цяплей, 27-36 тыс чал, гліняны посуд, з'яўляецца ткацтва. Распаўсюджаны: земляробства і жывёлагадоўля-расла незалежнасць ад прыроды. Т.о. пачаўся паступовы пераход ад прысваення да произв-ву.
З'яўляліся крамянёвыя шахты, у некот селішчах матчын род приобел сталыя формы.
Бронзавае стагоддзе:
першыя вырабы з самароднай медзі(6500 да нэ- не на тэр Б).Праз 3000 гадоў- бронза. У 1800-1500-металлургич цэнтры ў Закаўказзе і Скандынавіі. У нас у асноўным каменныя прылады, плоскодонная посуд, ткацтва, металургія, воінскія захопы- зараджэнне маёмаснага нер-у, патрыярхат. Сущ тавараабмен. 2-3 тыс гадоў да н.э. демограф выбух у Еўропе. Балты дашлі на нашу тэрыторыю з сярэдняга подднепровья і ва 2-ом тыс да н.э. змяшаліся з мясцовым насельніцтвам і рассяліліся ў нашым боку.
Жалезнае стагоддзе:
У 7-6 у да н.э. у нашым боку пачынаюць здабываць жалезо з бурых жалезнякоў (выплаўляюць у печах- домніцах), развівалася падсечная сістэма земляробства (проса, бабы, пшаніца). У 4-5 у н.э. на нашу терр дашлі славяне са сваёй протородины (рэкі Эльба, Вісла, Нёман). Са сваёй протородины частка славян ішла на поўдзень, іншая на ўсход (дайшла да Дняпра і ў 6-7 у тут сфармавалася новая галіна славян- беларусы, рускія, украінцы)- усходнія славяне. 3 этапу засялення: 1) Вялікае перасяленне, 2) Славянізацыя балтаў, 3) Славяне- асноўнае насельніцтва нашага боку. Асіміляцыя славянамі нашай тэрыторыі ішла шляхам вайны і мела вялікае значэнне для гістарычнага лёсу Б.
3. Вялікае перасяленне народаў. Рассяленне індаеўрапейцаў. Балты і славяне на тэрыторыі сучаснай Беларусі. (сократи,если сможешь)
Этнас (ад грэч. ethnos – племя, народ) – устойлівая супольнасць людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру, побыт, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць.Індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі пачаўся ў бронзавым веку з часу рассялення на яе тэрыторыі індаеўрапейскіх плямён. Яго храналагічныя рамкі: 3–2 тыс. гг. да н.э. – да нашага часу.Прыкладна 3 – 2 тыс. гг. да н.э. адбыўся дэмаграфічны выбух, пачалося “вялікае перасяленне народаў”.Інснуе некалькі канцэпцый прарадзімы індаеўрапейцаў. Адна з іх – канцэпцыя еўрапейскай лакалізацыі – Паўночнай Германіі і Паўднёвай Скандынавіі. У канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. узнікла званая балканская канцэпцыя прарадзімы індаеўрапейцаў.Найбольш навукова абгрунтаванай з’яўляецца канцэпцыя пярэднеазіяцкай прарадзімы індаеўрапейцаў. У адпаведнасці з ёй праіндаеўрапейцы да міграцыі жылі ў Пярэдняй Азіі, там, дзе цяпер знаходзяцца Іран, Ірак, АфганістанУ 4–3 тысячагоддзі да н.э. пачалася міграцыя праіндаеўрапейцаў са сваёй прарадзімы. Гэты магутны міграцыйны паток стаў крыніцай рассялення праіндаеўрапейцаў у Еўропе, у тым ліку і ў Беларусі.Пры сустрэчы з мясцовым насельніцтвам індаеўрапейцы, якія знаходзіліся на больш высокай ступені сацыяльна-эканамічнага развіцця перамагалі яго і асімілявалі. У выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі сфарміраваўся новы этнас – балты. Балты жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі да прыходу сюды славян.Каменны век уступіў месца бронзаваму веку (3–2 тыс. гг. да н.э. – 1 тыс. гг. да н.э.). Агульная колькасць насельніцтва ў бронзавым веку магла быць ад 50 да 75 тыс. чалавек.Бронзавы век уступіў месца жалезнаму веку (1 тыс. гг. да н.э. – IV–V стст. н.э.). Мясцовыя плямёны асвоілі жалезаапрацоўку.Ёсць некалькі канцэпцый прарадзімы славян. Але найбольш навукова абгрунтаванай і распаўсюджанай з’яўляецца канцэпцыя цэнтральнаеўрапейскай лакалізацыі славян, паводле якой прарадзімай славян трэба лічыць тэрыторыю дзе сёння знаходзяцца Германія, Чэхія, Славакія, Польшча, самыя заходнія раёны Беларусі. У IV–VII стст. адбылося другое “вялікае перасяленне народаў”. Аднак яго храналагічныя Са сваёй прарадзімы частка славян пачала масавы рух на поўдзень. Сёння гэта – балгары, сербы, харваты, славенцы, македонцы і інш.Другая частка славян са сваёй прарадзімы рухалася на ўсход. Яны асімілявалі мясцовае балцкае, фіна-угорскае і цюркскае насельніцтва. Усходнія славяне сёння – гэта беларусы, рускія і ўкраінцы.У VI–VII стст. славяне пачынаюць пранікаць у балцкі арэал. У VIII–IX стст. пачынаецца масавае рассяленне славян на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У выніку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзніклі крывічы, дрыгавічы, радзімічы – не непасрэдныя продкі беларусаў, а этнічныя супольнасці на тэрыторыі сучаснай Беларусі ў IX – першай палове XII ст.
