Тақырып. Экономикалық жүйе түрлері және өтпелі экономика заңдылықтары

 

Экономикалық жүйе – бұл қоғамды алдында тұрған мәселелерді шешу мақсатымен ұйымдастыра алу қабілеттілігі (не, қалай, кім үшін). Экономикалық ұйымдастыру мәселесі әр экономикалық жүйеде әр түрлі шешіледі.

 

 

 

Марксизм командалық-әкімшіліктік экономиканың идеялық-теориялық негізі болып табылады. Коммунистік формацияны марксистер

- нарықтық қатынастарсыз,

- ұжымдастық бастамаларына негізделген,

- өндіріс құралдарын қоғамдық иелену,

- орталықтандырылған экономикалық жоспарлау және өндіріс факторларын үлестіру қоғамы ретінде болжамдаған

 

- Жеке меншікті жою;

 

- өнеркәсіп кәсіпорындарын ұлттандыру;

 

- жер меншігін экспроприациялау және жер рентасын мемлекеттік шығындарды өтеуге айналдыру;

 

- банктерді ұлттандыру және несиелерді орталықтандыру мемлекет қолында;

 

- мемлекеттік завод, фабрика, құрал, өндіріс санын көбейту;

 

- барлығы үшін еңбек міндеттілігі: кім жұмыс істемейді, сол тамақ ішпейді;

 

- мемлекет қызметтерін орталықтандыру;

 

- басқарудың нұсқаулық әдістері және т.б.

 

 

 

 

Икемсіздік, өзгерістерге баяу бейімделуі,

Төмен өнімділік,

Шаруашылық бастаманың төмендеуі,

Экономикалық дамудың экстенсивті түрі,

Әрекет ету қабілетсіздігінің үдей түсуі,

Халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі.

 

 

 

- терең институциялық өзгерістер, ең алдымен меншік қатынастарында;

- нұсқаулық жоспарлауды; міндетті мемлекеттік заңды, сыртқы саудаға мемлекеттік монополияны

болдырмау;

- мемлекеттік меншікті жекешелендіру;

- нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру;

- экономиканы монополиясыздандыру және бәсекелестікті қолдау;

- экономика құрылымын қайта құру тек ішкі және сыртқы нарықта сұранысқа ие болатын өнімдерге ғана

жүзеге асырылады;

- әлеуметтік көмек көрсетудің мекен-жайлық жүйесі;

- қатаң ақша саясаты және құнсыздануды басу;

- экономикалық саясатты реформалау;

- қорлар мен құқықтық қатынастарды үлестіру тәсілін өзгерту.

 

 

Нарықтық экономикаға өту кезінде елдердің топтастырылуы

Нарықтық жүйеге жылжуға едәуір қарқындары бар елдер. (Олардың ішінде орын алған: а) нарықтық экономика негіздері; б) Батыс Европамен тығыз экономикалық және тарихи байланыстар болған; в) халық шаруашылығының салыстырмалы тепе-теңдігі; г) халықтың барлық қабаттарының нарықтық экономика жүйесіне көшуге келісуі). Венгрия, Чехия, Словения және т.б.

Нарықтық экономикаға өтуде көптеген қиыншылықтармен соқтығысатын елдер (ТМД, Польша, Болгария, Румыния, Албания, Монғолия және т.б. елдер). Бұл елдер үшін мыналар тән:

- нарықтық экономикада тұрақты дәстүрлердің жоқтығы,

- экономика құрылымындағы терең үйлесімсіздіктің орын алуы;

- жаңғырту сипатының мәселесі бойынша қоғамдағы келіспеушілік;

- дамыған елдерден салыстырмалы оқшаулануы. Бұл елдер «шок терапиясы» жолын таңдаған.

Шығыс Азия елдері:

(Қытай, Вьетнам), Беларусь – нарықтық экономика дамуының эволюциялық жолын таңдаған.

 

Барлық үш топ елдерінің қайта құру тәжірибесі көрсеткендей, салыстырмалы түрде жеңіл өтетіні:

- шаруашылық қызметке деген мемлекеттік бақылауды ырықтандыру (болдырмау);

- ұсақ және орта кәсіпорындарды жекешелендіру.

Ауыртпалы түрде өтетіні:

- бағаны ырықтандыру,

- экономиканы монополиясыздандыру,

- қаржылық жаңғырту.

Өте күрделі түрде өтеді:

- банкроттық процедурасы,

- құрылымдық үйлесімсіздікті жеңу,

- ірі шаруашылық объектілерін және тұрақты кәсіпорындарды жекешелендіру.

 

 

 

 

Аса қысқа жол Аса ұзақ жол