II бөлім. Экономикалық теория пәні, объектісі және әдістері

Алғы сөз

Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі кадрларды дайындау процесінің сапалы жаңартылуын қамтамасыз етеді. Несиелік және аралық оқыту жүйесіне көшу дәрісханалық сабақтар санының азайып, студенттердің дербес жұмысының ұлғаюын көздейді.

Берілген оқу құралының басты мәселесі – экономикалық теорияны, микроэкономика мен макроэкономиканы өз бетімен зерттейтін студенттер мен мамандарға экономикалық заңдардың, экономикалық категориялардың және қоғамдағы құбылыстардың мазмұнын көрнекі құрылымдық-логикалық сұлбалар мен графиктер көмегімен ашып көрсету. Экономикалық процестердің себеп-салдар байланысы, өзара тәуелділігі және қарама-қайшы сипаты берілген әдіс көмегімен ең тиімді түрде дәлелденеді, ал материалды көзбен көру оның студенттер жадысында бекітілуіне көмектеседі.

Автор оқу құралының мазмұнын ғылым мен тәжірибе дамуын ескере отырып жетілдіретін болады және де оқырмандардың сындарлы ұсыныстарын алғыс сезіммен қабылдайды.

I бөлім. Экономикалық теорияның пайда болуы мен дамуы

Тақырып. Кіріспе

Экономикалық теория біздің заманымызға дейін V ғасырда, құл иеленушілік дәуірінде туындайды. Экономика туралы бірінші ұсыныстар Ксенофонт, Платон, Аристотель және басқа да ойшылар еңбектерінде беріледі. «Экономия» терминін ең алғаш Ксенофонт ұсынды. «Экономия» сөзі екі сөзден құралады: «ойкос» (үй, үй шаруашылығы), «номос» (білемін, заң.). «Экономияның» ең алғашқы түсінігі үй шаруасы, үй шаруашылығын жүргізу өнері туралы ғылым дегенді білдіреді. Сол уақыттың шаруашылығы негізінде табиғи, оңашалау болған және белгілі бір нормалар мен ережелердің жинағын қажет еткен. Аристотель шаруашылық қызметтің екі түрін ажыратқан: экономия және хрематистика = (байлық жасау өнері). Дегенмен заман өзгерді, онымен бірге сөз мағыналары да өзгерді, жаңа терминдер пайда болды, еңбектің қоғамдық бөлінуі жүзеге асты, тауар-ақша қатынастары пайда болды, экономика мемлекет көлемінде біртұтас ретінде қалыптаса бастады. Барлық елдер халық шаруашылығы туралы білім алу қажеттілігі пайда болды. Осыған байланысты «экономия» түсінігінің жаңа мағынасы пайда болды және ол «саяси экономияға» айналды, грек тілінен аударғанда «полис» - мемлекет, «ойкос» - үй шаруашылығы, «номос» – заң дегенді білдіреді. «Саяси экономия» терминін алғаш рет Антуан де Монкретьен енгізді, ол 1615 ж. «Саяси экономия трактатын» жариялады, мұнда ол Франция патшасына экономикалық саясатты толығымен, сауданы мақұлдап өткізуді ұсынды және сауда өндірістің басты мақсаты болып табылатындығын дәлелдеді, өйткені тауарды жасау ғана жеткіліксіз (үй шаруашылығындағыдай), оны сату керек. А. Монкретьен жұмысы сол кезде туындаған саяси экономия ғылымына атау берді. Саяси экономия капитализмнің жаңа тәртібі туындаған кезде, XVIXVII ғғ. шегінде пайда болды, ол үкімет әрекетіне арналған жарлықтардың эмпирикалық жиынтығы болып табылды. Экономистер ағымдағы шаруашылық мәселелерін талдап, мемлекет табыстарын ұлғайтуға мақсатталған шешімдер ұсынған.

Экономикалық теорияның даму кезеңдері

Мазмұны Итальяндық «мер канте» сөзі - саудагер, көпес мағынасын білдіреді. Бұл мектеп өкілдерінің ойынша: - қоғам байлығы тек саудада (сыртқы) пайда болады; - ұлттық игілік негізі алтын мен күмісті жинақтау (жинақтау қажет); - құнды металлдардың елден шығарылуына тыйым салып, шет ел тауарларын әкелуді қысқартуға, сауданы кеңейтуге кеңес берген. Меркантилизм сыншылары айтуынша: - сауда мәмілесінде ешқандай байлық пайда болмайды, тек ақша тауарға және керісінше алмастырылады; - алмастырудағы тепе-теңдік бұзылғанда, байлық тек бір жақ пайдасына бөлінеді; - тепе-тең алмастыру жүргізілгенде, ешкімнің баюы мүмкін емес.

Теориялар