Сыныс икемділігінің графигі

S S

P1 P1

P0 P0

Q Q

Q0 Q1 Q0 Q1

Икемді ұсыныс Икемсіз ұсыныс

P S

Сыныстың бірлік икемділігі

P1 S

E = 1

P0 P

Q0 Q1 Q

P S Мүлдем икемсіз ұсыныс

E = 0

Мүлдем икемді ұсыныс

P0 S S

E =

Уақыт ұсыныстың икемділігіне әсер ететін маңызды фактор болып табылады. Ұсыныс әдетте ұзақ мерзімді кезеңде икемді болады (өйткені өндірісті кеңейтуге немесе басқа өндіріске ауысуға мүмкіндік болады) – ұсыныс көлемі баға өзгеруіне әсер етеді.

Нарықта сұраныс пен ұсыныстың келесі ара қатынасы болуы мүмкін:

1) Тауарды ұсыну сатып алушылар сұранысынан басым болады. Бұл төмендегінің нәтижесі болуы мүмкін:

- тауарларды шамадан тыс өндіру,

- бағаларды шамадан тыс жоғарылату салдарынан,

- өнімнің төмен сапасы,

- мұқтаждықтары қанағаттандырылмаған немесе басқа да бір жағдайлармен халықтағы ақша тапшылығынан (жетіспеушілігінен). Онда өтімін таппаған артық өнімдермен нарықтың шамадан тыс тауарлануы пайда болады.

2) Сұраныс ұсыныстан басым болады, яғни тауар тапшылығы пайда болады, қанағаттандырылмаған сатып алушылық сұраныс адамдарды өз ақшаларына ұсыныс іздеуге мәжбүр етеді. Тауар тапшылығы келесі жағдайларда туындайды:

- егер халықтың ақша табысы сұранысқа ие тауарлар мен қызметтердің өндірілуінен тезірек өскенде,

- сатып алушылардың жоғарғы талаптарына сәйкес келмейтін заттар шығарылғанда,

- белгілі бір тауарлар мен қызметтерге олардың құнына (немесе тепе-тең бағасына) сәйкес келмейтін бағалар жасанды түрде төмендетілгенде.

3) Сұраныс пен ұысыныстың тепе-теңдігі бағалық механизмдер мен бәсекелестік негізінде жүзеге асырылады. Сұраныс пен ұсынысты теңестіретін тепе-тең бағаның пайда болуына әкеледі.

Егер нарықтық баға тепе-тең бағадан жоғары болса, онда шамадан тыс ұсыныс (артықтық) пайда болады – бұл ұсыныс көлемі тауарға деген сұраныс көлемінен жоғары болғандағы жағдай. Егер нарықтық баға тепе-тең бағадан төмен қойылса, онда қанағаттандырылмаған сұраныс (тапшылық) пайда болады – бұл сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен жоғары болғандағы жағдай.

А – сұраныс (Д) және ұсыныс (S) қисықтарының

қиылысу нүктесі (Д), сұраныс пен ұсыныстың

тепе-теңдігі

S Ра – тепе-теңдік баға;

Q – тепе-теңдік көлем

Qa Q

Р1 P1 Тапшылық

Д Д

Q Q

Q1 Д Q1S Q2S Qa Q2Д

Тепе-теңдік нүктесі үшін мыналар тән:

1) Нарыққа адамдардың тұтыну қажеттілігінен көп емес және аз емес тауарлар ұсынылады. Игіліктерді өндіруге жұмсалған барлық шығындар оларды тепе-тең бағамен сату арқылы өтеледі. – Қол жеткізілген тепе-теңдік қалыптасқан нарықтық жағдайдың ең жоғарғы тиімділігін куәландырады. – Берілген тепе-теңдіктен нүктеден жоғары ауытқу артық өнім санын өндіруге жұмсалған қажетсіз материалдық ресурстар мен еңбектің шығындарын білдіреді.

2) Тепе-теңдік нүктесінде (А) ең жоғарғы әлеуметтік тиімділік бейнелеген. Өйткені осы нүктеде сатушылардың да (өндірушілердің), тұтынушылардың да мұқтаждықтары мен мүдделері ең жоғарғы деңгейде қанағаттандырылады.

Егер нарық еркін және сұрапыл, сырттан араласусыз дамыса, нарықтық теп-тең баға тауардың қоғамдық бағасымен толық сәйкес келеді. Яғни, оларды дайындауға жұмсалған еңбек түгелдей қалыпты және қажетті болып табылады.