6.2. Мақсаты: студенттерде ДНҚ құрылымы мен қызметі бұзылуларының молекулалық негіздері және олардың қалпына келу механизмдері туралы білімін қалыптастыру.
6.3. Оқытудың міндеттері:
- ДНҚ молекуласының зақымдалу типтерін және олардың қалпына келу механизмдерін оқып үйрену;
- ДНҚ молекуласының қалыпты құрылымы мен қызметнің қалпына келу механизмдері мен типтерін оқып үйрену;
- ағзаның антимутациялық қорғаныш механизмдерінің типтері мен деңгейлерін оқып үйрену;
- тұқым қуалайтын аурулардың пайда болуындағы ДНҚ репарация үрдісінің бұзылуының рөлін оқып үйрену.
6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
Антимутациялық кедергілер.
Антимутационные барьеры.
Antimutational barriers.
6.4.2. Репарация, түрлері олардың механизмдері:
- фотореактивация;
- эксцизиялық репарация;
- пострепликативтік репарация;
- мисс - мэтч репарация;
- SOS- репарация.
6.4.3. ДНҚ репарациясының биологиялық және медициналық маңызы.
* Ағылшын және орыс тілдерінде талдау үшін
6.5. Оқытудың әдістері: үйлесімді оқыту әдісі(негізгі сұрақтар бойынша әңгімелесу, кестелер толтыру, тест тапсырмаларын шешу, видеофильмдер көру).
6.6. Әдебиеттер:
Негізгі:
6.6.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. с. 164-173, 219-267.
6.6.2. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Жалпы және медициналық генетика негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2009. б. 82-98.
6.6.3. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М.,2003. с. 78-82.
6.6.4. Аманжолова Л.Е. Жалпы және медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы, 2006. б.141-153.
6.6.5. Қазымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұртаева Қ.С. Медициналық биология. А., 2002. б. 134-144.
6.6.6. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006. б. 77-86.
6.6.7. Медициналық биология және генетика. Е.Ө. Қуандықовтың ред. Алматы, 2004. б. 114-126.
6.6.8. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық - генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.
Қосымша:
6.6.9.Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010.
6.6.10. www.hmc-ims.ru
Бақылау
6.7.1. Когнитивті (білім) құзыреттілікті бағалау:
6.7.1.1.Тақырыптың сұрақтары бойынша ауызша сұрау.
6.7.1.2. Тест бақылау – 10 сұрақтан 3 нұсқа
6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру
6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:
6.7.2.1. ДНҚ молекуласының жарықтық репарациясының маңызын түсіндіру және сызбасын сызу.
6.7.2.2. ДНҚ молекуласының қараңғылық репарациясының маңызын түсіндіру және сызбасын сызу.
6.7.2.3. ДНҚ молекуласының репликациядан кейінгі репарациясының маңызын түсіндіру және сызбасын сызу.
6.7.2.4. Ситуциалық есептерді шығару.
1. Ата-аналары сау жанұяда пигментті ксеродермамен бала дүниеге келді. Даму барысында балада белгілер қалыптасты ----------, ---------, ---------.
- Тұқым қуалау типін және баланың генотипін анықтау.
- Аурудың ары қарай дамуын тоқтатуға болады ма?
6.7.2.5. Кестені толтырыңыз:
| Репарация типтері | Тән ерекшеліктері |
| Фотореактивация | |
| Эксцизиялық | |
| Пострепликативтік | |
| Мисс-мэтч репарация | |
| SOS-репарация |
6.7.3 Бақылау сұрақтары:
6.7.3.1. Репарация, себептері, типтері.
6.7.3.2. Жарықтық ДНҚ репарациясы дегеніміз не?
6.7.3.3. Қараңғылық ДНҚ репарациясы дегеніміз не?
6.7.3.4. SOS – репарацияның ерекшілігі неде?
6.7.3.5. ДНҚ репарациясы үрдісінің бұзылуынан болатын тұқым қуалайтын аурулардың даму механизмдері қандай?
Үш тілдегі түсіндірме сөздер:
| Қазақ тілінде | Орыс тілінде | Ағылшын тілінде |
| Репарация — способность клетки исправлять повреждения и разрывы в молекулах ДНК | Репарация — жасушаның ДНҚ молекуласындағы зақымданулармен үзілулерді қайта қалпына келтіруге қаблеттілігі | Reparation – the ability of cells to correct damages and breaks in DNA molecules |
| Тиминовый диммер -соединение, образуемое в молекулах ДНК под действием УФ облучения вследствие возникновения ковалентных связей между двумя соседними пиримидиновыми основаниями | Тиминдік диммерлер –УК сәулесі әсерінен ДНҚ молекуласындағы қатар орналасқан пиримидиндік негіздер арасында түзілген байланыс | Thymine dimmer -compound formed by DNA molecules to UV radiation due to the occurrence of covalent bonds between two adjacent pyrimidine bases |
| Фотореактивация — явление восстановления видимым светом повреждений ДНК, вызванных УФЛ. | Фотореактивация –УКС әсерінен пайда болған ДНК молекуласындағы зақымдалулардың көрінетін жарық әсерінен қалпына келуі | Photoreactivation -a phenomenon visible light recovery of DNA damage caused by UV light. |
| Эксцизионная репарация –характеризующаясяудалением повреждённых азотистых оснований из ДНК и последующим восстановлением нормальной структуры молекулы ДНК | Эксцизиялық репарация - ДНҚ–ғы зақымдалған азотты негіздердің алынып тасталуы және ДНҚ молекуланың қайта бастапқы қалпына келуімен сипатталады | Exisional reparation - reparation chacterising by removing of damaged nucleotides of DNA with subsequent restoration of the normal structure of the molecule of DNA |
| Пострепликативная репарация – восстановление повреждений ДНК, обнаруживаемых после ее репликации | Пострепликативті репарация – репликациядан кейін анықталынған зақымдалған ДНҚ қайта қалпына келуі | Postreplicative reparation – reparation of damages of DNA revealed after replication |
| Мисс-мэтч -некомплементарные звенья в двухцепочечной структуре, которые не образуют водородных связей и узнаются ферментами репарации. | Мисс-мэтч -қос тізбектегі сутектік байланыс түзілмейтін комплементарлық емес негіздер репарация ферменттері арқылы табылады. | Miss мatch -nekomplementarnye links in the double-stranded structure, which do not form hydrogen bonds and learn repair enzymes |
| SOS-репарация –репарация, имеющая место в случае многочисленных повреждений ДНК | SOS-репарация - ДНҚмолекуласының көп зақымдануында ғана іске қосылады | SOS-reparation – reparation taking place in case of numerous of damages of DNA |
| Моногенные болезни – болезни, обусловленные мутациями в единичным гене | Моногендік аурулар – жекеленген геннің мутацияларынан пайда болатын аурулар | Monogenic diseases – diseases resulting from mutations of single gene |
| Ксероде́рма пигме́нтная — наследственное заболевание кожи, проявляющееся повышенной чувствительностью к УФ облучению, проявляется в возрасте двух-трех лет и постоянно прогрессирует. | Пигменттік ксеродерма –УКС жоғарғы сезімталдық ретінде көрінетін екі үш жастарда байқалып, үнемі қарқындап дамитын тұқым қуалайтын тері ауруы | Xeroderma pigmentosa -a hereditary skin disease characterized by an increased sensitivity to UV radiation, is manifested in the age of two to three years and is constantly progressing. |
| Злокачественные опухоли,напротив ведут к прогрессивному ухудшению состояния больного, состоянию общей истощённости и поражению различных органов метастазами. | Қатерлі ісіктеркерсінше, аурудың жағдайының қарқынды нашарлауына алып келетін, инвазивті өсіп және метастаз беріп көрші мүшелерді зақымдау тән. | Malignant tumors –tumors characterized by unlimited division of cells, invasive growth and monoclonality. |
Құрастырушы: оқытушы Ә.Қ.Қыдырбаева
16 - тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Апоптоз
6.2. Мақсаты: студенттерде апоптоздың мәні мен маңызы, оның қалыпты тіршілік әрекетін қамтамасыз етудегі рөлі жайлы түсінігін және білімін қалыптастыру.
6.3. Оқытудың міндеттері:
- апоптоздың даму себептері мен механизмдерін оқыту;
- апоптоз кезінде жасушада болатын генетикалық және морфологиялық өзгерістерді оқыту;
- апоптоздың бұзылу себептері мен механизмдерін және оның адамның патологиялық
жағдайының туындауы мен дамуынадағы маңызын оқыту.
6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
*6.4.1. Апоптоз: анықтамасы, типтері
