Литосфераны қорғау бойынша шаралар. 1 страница

Топырақ күйіне мониторинг жүргізгенде, ең маңызды әрекетті факторларды, қоршаған орта ластану көрсеткіштерін дұрыстап толық көрсететін байқау торабын ұйымдастыру қажет. Ең әуелі қоршаған ортада ең салмақты, ұзақ уақыттық өзгерістерге әкелетін факторларды ескеруқажет.Қорғау шаралар жүйесіне мынадай негізгі қызмет бағыттары кіреді:

бақылау нысандарын бөліп шығару (анықтау)

топырақ ластану нысанын зерттеу-тексеру

бақылау нысаны үшін ақпараттық модель құрастыру

топырақ сапасын зерттеулерді жоспарлау

топырақ күйін бағалау

топырақ сапасын болжамдау

ақпаратты қолдануға ыңғайлы түрде көрсетіп ұсыну және оны тұтынушыға жеткізу

Бақылау, табиғат қорғау шараларын кешенді түрде анықтау және топырақ сапасын болжамдау а топырақ сапасы көрсеткіштерінің біріккен жүйесі қажет.

Литосфераны қорғау шаралары:

өзгеріске экологиялық қауіпсіз технологияларды ынталандыру

жел және су эрозиясынан қорғау үшін орман шаруашылығын дамыту

жерді тиімді пайдаланудың экологиялық нормативтерін енгізу.

Атмосфералық ауад а, суда, топырақта, атмосферада және ластанған ағынды сулардағы зиянды заттар қалдықтарындағы ластаушылар деңгейін гигиеналық нормалау

Қазіргі уақытта қоршаған орта ластануын бағалаудың көрсеткіштері н өңдеу гигиена ғылымы міндеттерінің бірі болып отыр. Қазіргі жағдайларда адам кең ауқымды қолайсыз факторлардың әрекетіне ұшырауда. Олардың аралас, кешенді, қабаттасып келетін әрекеттері болады. Сондықтан бірінші кезектегі міндет – қоршаған ота сапасын нормалау көрсеткіштерін негіздеу екендігі түсінікті.

Нормалау көрсеткіштері кешенд і болуы керек, яғни зерттелетін ортаның (атмосфералық ауа, су, топырақ) зиянды ингредиенттерінің мүмкіндігінше көп анын көрсеткен жөн.

Атмосфералық ауаның, судың, топырақтың ластануын тура зерттеумен қатар, оны басқа нысандарды зерттеу арқылы (өсімдіктер, жануарлар органдары, биоорталар).

Қоршаған ортаның көптеген химиялық ластаушыларын нормалауда адамға қауіптілігі бойынша бірінші орында ауыр металдар мен радионуклидтер тұр. Түсті және қара металлургияның, химия, мұнай өнеркәсіптерінің, автокөліктің қарқынды дамуына байланысты, ауа бассейніне, адам организміне тигізетін әсері елеулі қауіпті заттар қорғасын және оның қосылыстары болып саналады. Ластаушыларының басым бөлігі улы химиялық заттарға жатады. Адам организміне гонадоулық әсер етуінің мүмкіндіктері металдар бойынша былайша орналастырылады: таллий,сынап,күміс,барий, кадмий,никель, мырыш; нефротоксикалық әсері бойыншаа: кадмий, сынап, таллий, мырыш, никель, күміс.

Зиянды заттармен судың ластануы деңгейін нормалау мақсатымен орташа ШРЕК асу еселігі есептерді.Топырақтың химиялық заттармен ластануын нормалау үшін ШРЕК-тен асуының орташа еселігі фактылық шоғырлануы ШРЕК бөлу жолымен және әрбір қауіптілік сыныбы бойынша сынама санына бөлінеді.

Мәнгілік үсу аудандарын игерудің экологиялыұ зардаптары. Олар муздықтар. Аяқ басылмайтын жерлер. Муздықтарды кобіне тущы су алу ушин ерітеді. Ерігенде оның пайдасы да зияны да болады. Пайдасынан караганда зияны коп. Пайдасы тущы су алуымыз болса, зияны климат озгереді, озон кабатының п.б. және су корының азаюы.

Өндірістің дамуы ж/е қоршаған ортаға келетін әсері - Өндірістің дамуы және қоршаған ортаға тигізетін әсері.

Ғылыми – техникалық революция жағдайында адамзат қоғамының табиғатпен арасындағы қарым – қатынасы біршама күрделенеді.Адам табиғи процестердің барысына әсер ету мүмкіндігіне ие болды. Пайдалы қазбалар өндіре отырып, олжер қойнауларындағы заттарды алып, ауаны өндіріс қалдықтармен ластайды, құрамын өзгертеді, суды суғаруға пайдаланып, батпақтарды құрғатады, су тепе-тендігін өзгертеді, отын жағады знергетикалық балансқа әсер етеді.Өнеркәсіптік прогресс биосфераның өте қатты ластануымен қатар жүріп отыр,табиғат күштерін бағындыра отырып,оны ластануы мен бұзылуына мүмкіндік жасайды және табиғаттағы тепе-теңдік бұзылып, адамдардың денсаулығына қауіп төндіруде.Революция ғасырында адамзат барлық қалпына келетін келмейтін ресурстарды игеріп отыр және келтірілмейтін ресурстардың көп бөлігі пайдаланып болды.Құрылыс алу, тау –кен жұмыстары,тұздану т.б Жыл сайын 100 млрд тонна кен,7 млрд т отын жағылады, 500 млн тминералды тыңайтқыштар, 4 млн т улы химикаттаржұмсалып отыр.Шикізаттар толық өңделмей қазір жылына боисфераға 30 млрд т тұрмыстық және өндірістік газ, сұйық, қатты қалдықтар түсіп, олар атмосфера, гидросфера, литосфераны ластауда.Экологиялық проблемалар халық саны мен өнеркәсіптің өсуі нәтижесінде емес,капиталистік өндірістік қатынастардың нәтижесінде пайда болды.

Өзін өзі реттеуге қабілеттілігі Ле Шателье-Браун принципі, Ле Шателье — Браун принципі, тепе-теңдіктің ығысу принципі — жүйені термодинамикалық тепе-теңдік күйден ауытқытатын сыртқы әсердің салдарынан сол жүйедегі тепе-теңдік осы әсерді әлсірететін (немесе оған қарсы әсер ететін) реакция бағытына қарай ығысатындығын тұжырымдайтын принцип. Жүйедегі тепе-теңдіктің ығысуына реагенттер мен өнімдердің концентрацияларының, қысымның (газдар үшін) және температураның өзгеруі әсер етеді. Тепе-теңдік күйге келген жүйеде тура және кері реакциялардың жылдамдықтары бірдей болады. Жүйедегі азот немесе сутектің концентрациясын арттырғанда Ле Шателье принципі бойынша тепе-теңдік олардың концентрациясын кемітетін, яғни аммиак түзілетін бағытқа қарай ығысады. Керісінше, жүйедегі аммиак концентрациясын арттырғанда тепе-теңдік аммиактың концентрациясын азайтатын, яғни сутек пен азот түзілетін реакция бағытына қарай ығысады. Тура реакция жылу бөле жүретін болғандықтан жүйенің температурасын жоғарылатқанда тепе-теңдік Ле Шателье принципі бойынша сол әсерді бәсеңдететін, яғни жылу сіңіре жүретін реакция бағытына, яғни сутек пен азоттың түзілу реакциясы бағытына қарай ығысады. Керісінше жүйенің температурасын төмендеткенде тепе-теңдік жылу бөле жүретін реакция бағытына қарай ығысады.Қысымның тепе-теңдікке әсерін болжау үшін реакция теңдеуінің сол және оң жақтарындағы молекулалар сандарын салыстыру керек. Қысымды ұлғайтқанда Ле Шателье принципі бойынша тепе-теңдік молекулалар саны азаятын, яғни аммиак түзілу реакциясы бағытына қарай ығысады. Керісінше қысымды кеміткенде тепе-теңдік молекулалар саны көбейетін жаққа ығысады. Егер қайтымды реакция теңдеуінің оң және сол жақтарындағы молекулалар саны бірдей болса, онда қысымның өзгеруі тепе-теңдіктің ығысуына әсер етпейді. Ле Шателье принциін 1885 ж. А. Ле Шателье (1850 — 1936) тұжырымдап, ал теорилық тұрғыдан 1887 ж. К.Ф. Браун (1850 — 1918) негіздеген.

Ластанған атмосфералық ауаның адам денсаулығына әсері.Атмосфера ауасының ластануы қоршаған ортаға әсер ететін, халықтың денсаулығына теріс ықпал жасайтын жетекші алғы шарттардың бірі болып қалып отыр. Атмосфера ауасына жылу энергиясы және мұнай-газ секторы, тау-кен өндіру және тау-кен өңдеу салалары, қара және түсті металлургия кәсіпорындары барыша теріс ықпал етуде. Автомобиль көлігінің ауаны ластауы көлемі соғырлым қауіпті бола түсуде, бұл республика аумағында автокөлік құралдары санының мейлінше өсуіне негіздеуде. Осы проблема жалпы қалалық барлық шығарындыға қарағанда ауа бассейінінің ластануына автокөлік үлесі 60% және одан артыққа жететін ірі қалалар үшін аса өзекті.Негізгі себебі тазартылмаған айдындарға немесе жеткіліксіз тазартылған ағын суды жіберу болып табылатын жер үсті суларының ластануы, қоқыстану және сарқылу процесі жалғасуда. Халықтың сапалы ауыз суға қол жеткізу проблемасы бұрынғысынша өзекті болуда. Экологиялық басым бағыттардың бірі өндіріс пен тұтыну қалдықтарын өңдеу болып қалып отыр. Елде 100 млн.тоннадан аса қатты тұрмыстық қалдықтар (бұдан әрі –ҚТҚ), 22,3 млрд. тоннадан аса өндірістік қалдықтар жиналған, оның 12 млрд. астамы техногендік минералдық түзілімдер. Экологиялық тепе-теңдікті тұрақтандыру мәселелерінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметтің негізгі векторы мемлекеттік экологиялық сараптама рәсімін орындау, қоршаған ортаны қорғау саласындағы лицензиялау, қоршаған ортаға эмиссияға рұқсат беру арқылы экологиялық реттеу болып табылады. Халықаралық тәжірибеге сәйкес мемлекеттік табиғат қорғауды бақылау жүйесінің жұмысы Қазақстан Республикасының экологиялық заңнаманы қатаң сақтаумен қорытылатын түпкілікті нәтижеге, қоршаған ортаға теріс ықпал етуін төмендету жөніндегі іс-шараларды іске асыруға, қолданылатын санкцияларды орындауға бағытталады. 2007 жылғы 9 қаңтардағы

Судың ластануынан болатын экологиялық шығын. Жер бетінің 77.5 процентін (мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде) су алып жатыр. Су қорларына өзен, көл, теңіз, жер асты, таулар мен поляр шеңбердегі мұздар, атмосфералық ауадағы ылғал кіреді. Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, тұрмыстық қажетке көбіне өзен, көл және жер асты тұщы сулар жұмсалады. Олардың қоры бүкіл гидросферадағы судың тек 1 проценті ғана. Гидросферадағы су қорлары төмендегі мөлшерде бөлінген. Көлемі және су қорларының мөлшері жөнінде гидросфераның ең ірі бөлігі - мұхиттар. Мұхит суларында пайдалы кендер, биологиялық ресурстар, энергия қуаты, химия және дәрі-дәрмек өндірістері үшін қажетті шикізаттар қоры өте көп. Құрлықта жыл сайын азайып бара жатқан пайдалы кендер орнын мұхит суларынан алып толтыруға әбден болады. Міне, сондықтан да ірі мемлекеттер мұхиттарды өзара бөлісіп «менің меншігім» деген белгілерін қойып жатыр. Теңіз суында алтынның, магниттің, платинаның, алмаздың, тантал-ниобиттің, цирконийдің, тағы басқаларының қоры құрлықтағы мөлшерге тең. Онда көмірдің, темірдің, мыстың, никельдің, қалайының қорлары да көп. Теңіз суында минералды заттар да аз емес. Ондағы ас тұзын, натрий сульфатын, калий тұзын, бромды, магнийді иодты бірқатар елдер қазірдің өзінде пандаланып жүр. Теңізде құрылыс материалдары да бар. АҚШ пен Ұлы Британия жыл сайын 600 млн. тонна құм, қиыршық және ракуш тастарын алады. Теңіз түбінде фосфорит, қызыл саз, әк қорлары да жеткілікті. Мұхиттар мен теңіздер жер шарында өнетін биологиялық өнімдердің 43 процентін, оттектің 50-70 процентін береді. 1900 жылы дүние жүзінде 7 млн. тонна балық ұсталса, 1980 жылы 64.6 млн. тоннаға жетті. Балықты енді теңіз жағалауында ғана емес, ашық теңізге шығып, жағадан алыс кетіп, ұзақ уақыт жүріп аулайтын болды. Теңіз суларынан криль аулау, тағы басқа зооплактондарды ұстау да тез өсіп келеді. Теңіз су толқындары, әсіресе көтеріліп жағадан шыққанда және кері серпіліп қайтқанда, энергия қуатын беретіні белгілі. Мысалы, Ла-Маншта болатын толқын есебінен бүкіл Еуропа елдерінің электр қуатын көп пайдаланатын кездегі қажетін өтеуге болар еді. Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.Су айдындарының ластануын былайша топтайды:

биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар;

химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;

физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар.

Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған.

Су бассейнінің ластануының негізгі себептері - тазартылмаған ағын суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:

тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;

өнеркәсіп орындары;

ауыл шаруашылығын химияландыру:

халық шаруашылығының басқа да салалары.

Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.

 

Су коймаларындағы жане ластанган агынды сулардагы зиянды заттарды нормалау. Суды тазарту жане ластанудан коргау. Суды тазарту жолдары оның қандай заттармен және қаншалықты ластануына қарай жүргізіледі. Еріген қоспалардан суды айдау арқылы тазартады. Ауыз суын табиғи суларды тазарту арқылы алады, ол үлкен қалаларды сумен қамтудың ең басты мәселесі. Ол үшін табиғи суды алдымен тұндырып, содан кейін сүзгіден өткізіп алып, зиянды бактериялардан тазарту үшін хлорлау және озондау өдістері колданылады. Осы үрдістердің барлығы сумен жабдықтау стансаларында арнайы қондырғыларда жүргізіледі. Мұнан басқа ірі өндіріс орындарының өндірісте қолданған суларын да тазартпай ағын суға жіберуге болмайды, сол үшін қатаң экологиялық шектеу қойылып, үнемі тексеру жүргізіледі. Соңғы кездері суды тазарту үшін ион алмастырғыш шайырлар да кеңінен қолданыла бастады. Агынды суларды оларды ластаушы заттардан тазарту курделi процесс. Олар механикалык, физико-химиялык, химиялык жане биологиялык болып болiнедi. Суды тазартудын механикалык адiсi бойынша суды тундыру жане сузу аркылы ондагы механикалык коспалардан тазартады. Физико-химиялык адiс –ластаушы заттардын физикалык куйiн озгертуге негiзделген. Бул адiске коагуляция, флокуляция, флотация, ион алмасу, кристалдау, дистильдеу, электролиз жатады. Химиялык адiс – екi турлiжолмен жузеге асырылады; нейтралдау жане тотыктыру. Бул адicте суды тазарту ушiн хлор жане онын хлорамин, хлорлы iзбес, натрий гипохлоритi сиякты косылыстарды колданылады. Суды тазартудын биологиялык адiсi сулардын биохимиялык жане физиологиялык оздiгiнен тазару кубылыстарынын зандылыктарына негiзделген. Суга микроорг осiру аркылы олардын судагы орг жане минералдык заттармен коректенуi натижесiнде су бiршама тазарады. Типтерi; биофильтрлер, биологиялык тогандар мен аэротенклер, метантенклер.

Тірі заттар және оның құрамы. Вернадскийдің биосфераның геологиялық кездейсоқ ьемес әртурлі жеті бөліктерден тұрады деп есептеді:тірі зат биогенді өлі билогиялық өлі радиоактивті ыдыраушы заттар шашыранды атомдардың заттары және космостық заттар. Тірі зат әдебиетке бұл ұғымды Вернадский енгізі бұл химиялық құрамы энергия және салмағы арқылы біріккен бүкіл тірі организмдердің жиынтығы.Тірі зат биосфераның аз ғана бөлігін құрғаны мен бүкіл биосфера салмағының 0.01% оның негізін құрайды.Вернадский бойынша тірі заттар бұл қуатты геологиялық фактор болып таблатн тіршілі ететін тірі организмдердің жиынтығы.Биосфераның тірі заттары химиялық және геологиялық тұрғыдан өте белсенді болп келеді.

Тариғи аспектлерінде халық тұрғындар динамикасының өзгеруі, санның өсуі, адамзат тарихы мен эволюциясының ерекше факторынан басқа халық санының шектен тыс өсуі эпидемиялармен аштықтан болатын өлім санының кемуімен түсіндіруге болады.ХХғ аталған факторларға гигиеналық ж/е медициналық жағдайлардың жақсаруына байланысты дамушы елдердегі бала өлімінің кемуіде қосылады. Әр түрлі елдермен континенттердің халық санының өсуіне қосқан үлесі әртүрлі.Абсалюттік саны б/ша ең ірі Азиялық елдер Қытай Үндістан Индонезия берсе, ал ең жоғары өсу жылдамдығы кейбір Африка мемлекеттерінде өсім жылына 4% дейін жетіп отырды. Көптеген жоғары дамыған аймақтарда батыс еуропа солт Америка демографиялық жарылыс жағдайы ертерек 19ғ байқалған.Бұл елдерге қазір халық санының тұрақтануна әкелетін демографиялық өтпелі даму кезеңі тән.

Мәнгілік үсу аудандарын игерудің экологиялыұ зардаптары. Олар муздықтар. Аяқ басылмайтын жерлер. Муздықтарды кобіне тущы су алу ушин ерітеді. Ерігенде оның пайдасы да зияны да болады. Пайдасынан караганда зияны коп. Пайдасы тущы су алуымыз болса, зияны климат озгереді, озон кабатының п.б. және су корының азаюы.

 

Табиғи ресурстар-адам еңбегінсіз табиғатта түзілген тіршілікке қажетті байлықтар. Оларға:су,топырақ,өсімдіктер,жануарлар,минералдар т.б.жатады.Табиғи ресурстар адамөмір сүру үшін қажетті қорек,киім,отын энергия,өнеркәсіп үшін шикізат болып табылады.Пайдалану мақсатына қарай табиғи ресурстар:өндірістік,денсаулық қорғау,эстетикалық,ғылыми т.б.:табиғаттың белгілі бір компоненттеріне байланысты:жер,су,орман,минералдық,энергетикалық т.б. болып және сарқылатын,сарқылмайтын табиғат ресурстары болып бөлінеді.Сарқылатын ресурстар:қалпына келтірілетін,салыстырмалы қалпына келтірілетін және қалпына келтірілмейтін болып бөлінеді.Қалпына келтірілмейтін ресурстар:жер қойнауының қазба байлықтары.Бұл ресурстарды үздіксіз пайдалану олардың таусылуына әкеліп соғады.Салыстырмалы қалпына келтірілетін ресурстар-топырақ,құрлықтың өсімдік өнімін бере алатын борпылдақ қабаты және орман ресурстары.Топырақ-ең маңызды және бағалы ресурстардың бірі.Ол тірі организмдер мен климат әсерінен біртіндеп қалыптасады.Қалпына келтірілетін ресурстар-өсімдіктер мен жануарлар дүниесі және кейбір минералды ресурстар,мысалы,теңіздер мен көлдер түбіне шөгетін тұздар.Сарқылмайтын ресурстарға-космостық,климаттық және су ресурстары жатады.Космостық ресурстар күн радиациясы,теңіз ағысы энергиясы.Климаттық ресурстарға-атмосфералық ауа,жел энергиясы,атмосфералық жауын-шашын жатады.

 

Табиги биогеохимиялық аймақ туралы және эндэмиялық аурулар туралы түсініктеме. Микроэлементтерді 2 топқа бөлуге болады:1)белгілі бір мөлшері болмай тіршілік ету мүмкін болмайтын заттар.Осы топқа темірді,мырышты,мысты,молибденді,марганецты, кобальтты, йодты,бромды,фторды және селенді жатқызуға болады,оларды басқа затпен ауыстыруға болмайды.Бұлар эссенциялдық немесе ауыстырылмайтын элементтер.2)Олардың организмде жетіспеген жағдайда денсаулыққа ерекше зиянын келтірмейақ,оларды басқа элементтермен ауыстыруға болатын микроэлементтер жатады.олар эссециялдық емес,ауыстырылатын микроэлементтер.ТМД елдерінде 30дан астам ірі табиғи биогеохимиялық шет аймақтардың бар екендігі белгілі.Мысалы:йод жеткіліксіз жерлер-Украйнаның Батыс обл.аумақтары,кобольдпен мыс жетіспейтін жерлер-Балтық маңайындағы Рес.аумақтары.Йодтың төмен деңгейі эндемиялық жемсау ауруының туындауына себепкер болады.Топырақтағы микроэлементтердің жетіспеушілігі немес шамадан артық болуы ғана биогеохимиялық шет аймақтарды құрамайды.Ауыз суда және тамақта кальцийдің жетіспеуі,стронцийдің молшылығы адамның және жануарлардың сүйек жүйесін зақымдайтын УРОВ ауруының және КРЕТЕНИЗМ(Кашин-Бек ауруы)секілді аурудың туындауына себепкер болады.Коболдьтің топырақтағы мөлшерінің аздығы зат алмасу қызметінің бұзылуына әкеп соғады.Топырақта және суда фтор жетіспесе тіс кариесі болады,ал оның артық мөлшері жануар мен адамда сүйек жүйесі мен тістердің зақымдануына,теңбіл эмальға әкеліп соқтырады.Осы бұзылу кешені ФЛЮОРОЗ д.а.Ас пен суда темір мен аскорбин қышқылы жетіспесе темір дефициттік анемия ауруы туады,ал азот қышқылы тұздары жоғары болса ауыр ауру-МЕДГЕМОГЛОБИНЕМИЯ,ал малидден молшылығы(Армения,Англия)ЭНДЕМИЯЛЫҚ ПОДАГРА ауруын тудырады.Сондықтан гигиенисттер халықтың денсаулық жағдайын бағалау үшін белгілі аумақта осындай шет аймакардың бар,жоктығын білуі керек.

Қаз. аймағындагы табиғи биохимиялық провинция және табиғи эндемия.Анторпогенді биохимиялық провинцияны қалыптастратн факторлар жане сипаттамасы.Қаз жасанды биохимиялық провинция,олардың қалыптасуы,тұрғындар денсаулығының жағдайы.Кең байтақ қазақстан аумағында қазіргі уақытта табиғи да,техногендікте биогеохимиялық шет аймақтар бар.Қазақстанның өндірістік мүмкіндіктерінің деңгейі жөнінде мынадан білуге болады:Республикада жылына 9096 тонна титан, магний,сары фосфор,хром,7096тонна мырыш,6096 тоннадан астам корғасн өндіріледі.Респ-да бай темір кен орндары өңделіп жұмс істеуде(Қостанай обл),түсті металдар ондрлуде(Шығ Қаз,Жезқазған обл),көмір шығаруда Қараганды,Павлодар обл,фосфор Оңт Қаз,Жамбыл және мұнай-Атрау,Мңғыстау,Орал обл шығарылуда.Өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптердің аса көп мөлшерде көбеюі,өндіріс технологияларының артта калуы коршаган орта мен халыктың денсаулық жағдайының курт нашарлауына әкеліп соктрады,бркатар жағдайларда экологиялық өзгерістерге,биохимиялық шет аймақтардың қалыптасуына жағдай тудырады. Мәселен,Шығыс Қаз-қ өнеркәсіптік кешеніне тусті металлургия және тау кен өнеркәсібінің орындары кіреді.Өскемен қорғасын мырыш комбинаты іс жүзінде қала ортасында орн.Лениногорскіде қаланың нашар желдетілуі жағдайларында ірі полиметал комбинаты да міне,осылайша,қала ортасында орналасқан.Қоршаған орта нысандарының ауыр металдармен ластануы осы өңірдегі халқтың денсаулығы үшін қауіпті деңгейге жетті,ең алғашқы кезекте,қорғасын мен мырышпен,кадмимен ластанулар адам организмнде олардың жоғарғы мөлшері жинақталуына әсер етеді.Оңт Қаз-да күрделі жағдай белең алуда.Шымкент қаласнда қоршаған ортаны қорғасн және фосфор зауыттары шығарындыларымен ластауда,Тараздың қоршаған ортасы-фосфорлық және суперфосфаттық зауыттардың,құрамнда фтор мен фосфор қосндылары бар шығарындылар ластау көздерінен алыстау жаттан топыраққа шөгеді.Малдардың флюорозға шалдыққан жағдайлары осы жерде кездесетіндігі тосын жағдай емес.Қаз-н жұртшылығын Қазақстан жұртшылығын Семей ядролық полигоны маңайындағы экологиялық жағдайдың толғандырылуы жалғастрлуда,Ресми деректер бша,радиациялық жағдай ондаға қазір қауіп тудырмайды.Бірақ йонизациялаушы радияция әсерінің салдары әлі де орын алуда.Күлділігі 45%қоңып көмірмен жұмыс іститын Павлодар-Екібастұз жылу энергетикалық кешенінде көмір өнеркәсібі мен энергетиканың қарқындап дамуы экологиялық жағдайды қиындатады.Соңғы 5-7жылда Рес.ның бірқатар өңірлерінде мұнайгаз өндіруші өнерксіп қарқынды дамуы ондағы экологиялық жағдайды нашарлатты.Адамның өміріне қауіпті қосылыстардың лас заттары арқылы атмосфералық ауа ластануда.Жер үсті және жер асты заттарының көздері жоғары минерализацияланған және мунай өнімдерімен қосымша ластанады.Топырақта,өсімдікте,ауыл шаруашылық өнімдерінде химиялық заттардың-ванади, вари және басқаларының жоғарылаған концентрациялары байқалады.20км радиуста биогеохимиялық шет аймақтар пайда болды.Қаз.ң көп қалалары ірі өнеркәсіптік кешендердің ғана емес оның үстіне автокөліктің де зиянды әрекетіне ұшырады.