Ингаляциялық (тыныс жолы арқылы) жолдармен дәрілерді енгізу
Ингаляциялық енгізу дегеніміз дәрілік заттарды тыныс жолдары арқылы енгізу. Ингаляция арқылы ағзаға газ тәрізді заттарды (оттегін), қос ұшпалы сұйықтықтарды (эфир, фторотан), аэрозольдерді енгізуге болады.
Ингаляциялық енгізу жолдарының тиімділігі:
1. Тыныс жолындағы патологиялық процеске тікелей әсері.
2. Қабынған жерге бауырда сүзілмей, ешбір өзгермей өзінің жоғары
сапасында жетуі, жоғары концентрацияның сақталуы.
Ингаляциялық енгізу жолдарының кемшіліктері:
1. Бронх жолдары өткізгіштігінің бұзылуларында дәрілік заттың қабынған
жерге дұрыс жетпеуі;
2. Тыныс алу жолдарының кілегей қабатының дәрілік заттардың әсерінен
тітіркену мүмкіндігі.
Медициналық тәжірибеде арнайы аспап көмегімен булы, жылы булы, майлы ингаляциялар кеңінен қолданылады. Сонымен қатар ингаляцияларды қалталы ингаляторлармен жүргізуге болады. Ингаляция жасарда пациенттің алдына алжапқыш жабылып, буға күймейтіндей жерге аппарат алдына отырғызылады. Буды мұрнымен жұтып, ауыз арқылы шығару керек. Бронх демікпесімен ауыратын пациенттер үшін үйде қолдануға арналған ингаляторлар бар. Онда дәрілер пластмассадан жасалған түтікшеде болады, оған резеңке баллон кигізілген, пациент баллонды басып, ауаның күшімен дәріні тыныс жолдарына итереді.
Ингаляторды қолдану тәртібі:
- Баллонның қақпағын шешіп, төмен қаратыңыз.
- Аэрозолды баллонды жақсылап шайқаңыз.
- Мүштікті ауызға енгізу керек.
- Терең тыныс алып баллонның төменгі жағын басу. Осы кезде аэрозолдың белгілі мөлшері бөлінеді.
- Бірнеше секунд (5-10ceк) тыныс алмай, кейін ауыздан мүштікті шығарып баяу тыныс шығарыңыз.
- Баллон қақпағын жабу.
Сырттан енгізу - бұл кілегей қабығына және теріге, құлаққа, көзге дәрілік заттарды қолдану. Аталған дәрілік заттар жергілікті әсерге арналған, өйткені зақымдалмаған тері арқылы тек майда еритін заттар сіңіріледі. Компресстер, сепкіштер, майлау, жарақат үстіне арналған таңғыштар, құлаққа, мұрынға, көзге тамызғылар құю, құлақ пен көзге май жағу - осылардың бәрі түрлі дәрілік заттарды сыртқа енгізу формалары болып табылады. Оған: майлар, эмульсиялар, ерітінділер, ұнтақтар, тұнбалар, сықпалар және т.
Ысқылау
Сұйық зат немесе майлар түріндегі дәрілік заттарды ысқылау әдісімен енгізу. Терінің жұқа жерлеріне және шаш түктері болмаған жерлерге ысқылау жасалады, яғни білектің бүгілген жағына, санның артқы жағына, көкірек қуысының алдына, іш аймағына т.б. Теріні ысқылайтын жер таза болуы керек. Тері құрғақ болғанша 30-40 минут майларды немесе сұйық заттарды қажетті мөлшерде теріге айналдыра жағу керек. Теріде қабыну өзгерістерінің болуы (экзема, дерматит) дәрілерді бұл жолмен енгізуге қарсы көрсетпе болып келеді. Кейбір жағдайларда ысқыламай теріге жақсы сіңу үшін оны жұқалап жағып, полиэтилен пленкасымен жабады.
Май жағу
Дәрі жағу таза теріге таза аспаптармен және жуылған қолмен жүргізіледі. Жағатын майды негізінен тері ауруларына қолданылады. Зарарсыздандырылған қалақшамен жағатын майды екі бүктелген зарарсыздандырылған салфеткаға жағып, ауыратын жерге салады. Салфетканың үстіне шағын мақта төсеп, компресс қағазын қойып, бинтпен орайды. Кейде тереңде жатқан тіндерге сіңіру үшін майды теріге жағуға тура келеді, ол үшін терінің сол жерін сабындап жуып, алақанға қажетті мөлшерде май салып, ол сіңгенше сыланады. Майды белгілі бір дене бөлігіне 30-40 минут мұқият жағады.
Майды теріге уқалап енгізу
- Науқасты ыңғайлы етіп отырғызу немесе жатқызу.
- Май жағатын тері аймағын қарап шығу.
- Қатты тітіркендіргіш әсері бар майларды арнайы бейімделген лентаға жағып, соның көмегімен теріге сүртіледі.
- Майды теріге айналдыра уқалап енгізеді.
Жабысқақ таңғышты қолдану
Жабысқақ таңғыш (пластырь) су өтпейтін дәкемен жабылған қою, жабысқақ май. Май негізі дәрілік заттардан құралады. Пластырьды жабыстырар алдында теріні спиртпен сүртеді, шаш болса қырқып тастайды. Содан кейін қайшымен пластырьды қажетінше қиып, теріге жабыстырады. Алдын ала спиртпен бір шетін сулап, жайлап пластырьды шешеді. Таңғышты бекіту үшін пластырьды қолданады.
Қызарғанда және терлегенде теріні құрғату үшін ұнтақ тәрізді заттарды немесе сепкіштерді қолданады.
Дәрі-дәрмектерді парентеральді жолмен енгізу
Дәрілік заттарды ас қорыту жүйесіне түспей енгізу жолын - парентеральдық деп атайды.
Парентеральдық енгізу жолдарының бірнеше түрлері бар:
- Тіндерге - тері, тері астындағы май қабатына, бұлшық етке, сүйекке.
- Тамырларға - көктамыр, артерия, лимфа тамырларына.
- Қуыстарға - іш қуысына, плевра, жүрек, буын қуыстарына.
- Субарахноидалдық кеңістікке.
Парентеральдық енгізу жолы басқаша «инъекция» деп аталады, латын сөзінен «inectio» - енгізу деген мағына береді. Егулердің басқа енгізу жолдарынан артықшылықтары болғандықтан, медициналық тәжірибеде кеңінен қолданылады, себебі:
- енгізген дәрі тез әсер етеді;
- дәрінің нақты мөлшерде есептелуі, яғни дәріге ас қорыту ферменттерінің әсері болмайды;
- бауырдың кедергі ролі жойылады;
- жедел көмек көрсеткенде өте тиімді.
Егуді жасау үшін шприц пен инені қолданады. Кез-келген шприц келесі негізгі бөлектерден тұрады: шкаласы бар цилиндр, ине кигізетін конус, поршень.
ЖИТС инфекцияның таратуын алдын алу мақсатымен пластмассадан стерильді, бүтін қапшықтағы бір рет қолданылатын шприцтер кеңінен тараған. Шприц - тюбиктің бір рет қолданатын шприцтен айырмашылығы - оның іші дәріге толтырылады. 100 және 200 мл сыйымдылықты Жане шприці қуыстарды жуу үшін қолданылады.
Шприц тұтас, жарықсыз, жақсы келетін поршеньмен болуы тиіс, сонда ол бүтіндігін сақтайды.
Шприцтің бүтіндігін тексеру оңай: саусақпен ине салатын конустағы тесігін жауып, поршеньді кері қарай тартып, кейін оны жіберу керек. Егер поршень тез өзінің орнына тұрса, шприц бүтін деп саналады.
Егу жасайтын шприцтің сыйымдылығы 1, 2, 5, 10 және 20 мл болады.
Әр түрлі егуге сәйкес ине қолдану өте маңызды.
Тері ішіне - 1 мл, 15 мм иненің ұзындығымен диаметрі 0,4 мм туберкулинді шприц.
Тері астына – 1-2 мл, кейде 5 мл, иненің ұзындығы 20 мм диаметрі 0,4-0,6 мм шприц.
Бұлшық ет арасына – 1-10 мл, 60, 80 мм иненің ұзындығымен 0,8 мм диаметрлі шприц Көк тамырға- 10-20 мл, 40 мм иненің ұзындығымен 0,8 мм диаметрлі шприц.
Шприцке дәрінің мөлшерін дұрыс сорып алу үшін, шприцтің бөлігінің деңгейін білу керек. Бөліктің деңгейін анықтау үшін, цилиндрде ине салатын конусқа ең жақын миллиметр санын көрсететін санды тауып алып, кейін сол санның және ине салатын конустың арасындағы бөліктердің санын анықтап, тапқан санды бөліктердің санына бөлу керек.
Мысалы: 20 мл шприцтің цилиндрінде ине салатын конусқа ең жақыны 10 саны. Конустың және 10 санының арасындағы бөліктің саны 5-ке тең, 10-ды 5-ке бөлгенде 2 мл болады. Бөліктің деңгейі бағасы осы шприцте 2 мл.
Аз сыйымдылықпен арнайы шприцтер болады, ондағы бір-бірінің аралықтары 0,01 және 0,02 мл сәйкес бөліктер қойылады. Ол ауыр әсер ететін дәрілерді – инсулин, вакцина, сарысуларды ең нақты мөлшерде енгізуге мүмкіндік береді.
Барлық жұмыстарды процедуралық мейірбике өзі күнделікті арнайы киімде (халат, қалпақ, бет перде, аяқ киім, қолғап) жұмыс күннің басында келесі ретімен жүргізу керек:
v жұмысқа қажет зарарсыздандыру ерітінділерді: лизоформин, гипохлорид натрийді дайындау;
v жұмыс столдың бетін зарарсыздандыру ерітіндісімен суланған стерильді матамен сүрту;
v Кварц лампасын 60 минутқа қосу;
v ыччЗалалсыздандырылмаған дәрілерге және құрал-саймандарға столды дайындау.
Дә рілік заттарды енгізу тісілдері. Д ә рі - д ә рмектерді енгізуді ң бірнеше Дә рілік заттарды энтеральды қ олдану т ә сілдері
Ішке дә рілер ауыз ар қ ыл ы (рег оs). тік ішекке (рег гесеtum) жә не тіп астына (sub lingua) енгізіледі. Б ұ л т ә сілдерді ң к ө мегімен жергілікті, резорбтивті ж ә не рефлекторлы ә сер беруге болады.
Дә рілерді к ө бінесе ауыз ар қ ылы енгізу қ олданылады. Б ұ л т ә сілді ң арты қ шылы ғ ы оны ң қ арапайымд ығ ында, д ә рілерді ә рт ү рлі формада залалсызданба ғ ан т ү рінде енізуге болатынды ғ ында.
Оның кемшіліктері:
1.Дә ріні ң жалпы қ ан айналымына баяу т ү суі ( ас қ азанны ң толуына, қ абылдан ғ ан ас сапасына, д ә рілерді ң сі ң ірілу қ абілетіне байланысты ). Ас қ азанны ң шырышты қ а баты арқ ылы ендірілу де баяу ж ү реді, тек май ғ а еритін заттар ғ ана сі ң іріледі, ж ә не сі ң ірілу ү рдісі негізінде ішекте ө теді. Бірак д ә рілік заттарды ң қ ан ғ а баяу т ү суі ә ркашан кемшілік болып табылмайды. Мысалы, ішке бір рет қ абылда ғ аннан кейін жалпы қ ан айналы мына ұ за қ уа қ ыт бір қ алыпты т ү суі ү шін арнайы жасалынг ғ ан д ә рілік формалар болады.
2. Тамақ ты ң заттармен ө зара ә рекеттесуіні ң ж ә не бауырда ғ ы химиялы қ ө згерістерді ң н ә тижесінде ас қ азан мен ішек с ө лдеріні ң ә серінен д ә рілерді ң ыдырау ғ а дейін ө згеруі (адсорбция, еру, химиялық реакциялар ). Б ұ л барлы қ д ә рілер ү шін д ұ рыс бола бермейді. Мысалы, кейбір д ә рілік заттар белсенді емес т ү рінде шы ғ арылады, олар бауырда ө згеріске ұ шыра ғ аннан кейін ғ ана ә сер ете бастайды. Мысалы, гипотензивті препарат эналаприл р енетик ә сер ету ү шін алдымен бауырда ө зіні ң белсенді т ү ріне ( эналаприлат ) ауысуы керек.
3. Заттың сі ң ірілу жылдамды ғ ыны ң ж ә не сі ң ірілген м ө лшеріні ң белгісіз болуыны ң себебінен д ә ріні ң қ анда ғ ы ж ә не тіндердегі м ө лшерін аны қ білуге м ү мкіндік жо қ. Б ұ л теріс ә с ерді азайту ү шін д ә рілерді ас алдында қ абылдайды ( ас қ азанны ң шырышты қ абатын тітіркендіретін д ә рілерден бас қ аларын ), капсула ғ а салу ар қ ылы ас қ азан с ө ліні ң ә серінен қ ор ғ айды, он екі елі ішекке зонд ар қ ылы енгізеді.
Асказан-ішек жолдары мен бауырдың аурулары дә рілік заттарды ң сі ң ірілу жылдамды ғ ы мен толы қ ты ғ ына ерекше ө згерістер енгізеді.
Ауыз арқ ылы д ә рілер ұ нта қ, таблетка, пилюля, ерітінді, т ұ нба ( сулы ж ә не спиртті ), қ айнатпа, экстрактар, микстуралар (қ оспалар ) т ү рінде енгізіледі.
Ұ нта қ ты мейірбике тілді ң т ү біріне т ө геді де су ішкізеді. Таблетка мен пилюляны да нау қ ас солай қ абылдайды. Балалар таблетканы немесе ұ нта қ ты іше алмау м ү мкін, сонды қ тан оларды су ғ а езіп береді.
