АДАЛАНҒАН АЛБАСТЫЛАР 14 страница

– Қытайға сатылған әпкең сүт пен жұмыртқаны қайдан әкеледі, ей?

– Онда нең бар еді! – деп бірнешеу қадала түсті оған. Менің жауабымды Жәкен атты көрші сабақтасым қайырды:

– Өз әпке–қарындастарың әркімге телмірумен сені ұмытып кеткен соң, мұның әпкесін көре алмай отырсың ғой.

– Ей, тіліңді тарт! – деп ақырып қалған ұзынның көк көзі қанталап кетті. Оның сыбайластарынан бірнешеуі тағы жекірісіп қалғанда, Қуанышқан дейтін бірі Жәкеннің бүйірінен түйіп жіберіп те үлгеріп еді. Жәкен оны шықшыттан соққанда, тәртіп сақтаушы мұғалімдер келіп, олардан жауап жұдырықтарын ұрғызбай тоқтатты. Тісін басып кіжіне-кіжіне барып отырды Қуанышқан.

– Тұра тұр, бәлем, көрсетемін әлі-ақ!

Күрес алдымен қазақ-моңғол палуандары арасында болды да, атақты Марғалдай палуан жығылған соң, моңғол палуандар майданнан шығып киінісіп алды. Күрес қазақ рулары арасында өтті онан соң. Бұлардың бас палуандарынан көбі әлі түспеп еді. «Еркөкшенің» Мұштари атты атақтысы кәртейгендігін айтып, майданға шықпаған екен. Ал қалғандарынан Қапасқа ешқайсысы беттемеді білем, «Жәнібектер» жақ майданды жаңғырықтырып тұрғанда, тосыннан «Қабанбай» ұраны саңқ ете түсті де, ұзын бойлы сары жігіт күле түрегелді орнынан.

– Қыдырмолда, Қыдырмолда!...

– Қыдырмолда құмарынан енді шығатын болды, – деген жайран үндер естілді, – былтырдан бері Қапаспен бір түссем-ау деп жүр еді.

Сыртымыздағы жұрттың қаужақтаған сөздеріне қарағанда, «Орқашар – қожыр, Тарбағатайды тыйған» жас палуан екен. Қапаспен күресуді өзі талап еткендіктен майданның дәл ортасына өзі адымдай барып, тұра қалды. Көтермелеуге біздің Нұрасыл ғана еріп барып «Жәнібек» жақтан Қапас палуанды талап етті.

Қапасты жуан-жуан он шақты ел адамы ортаға алып, салтанатпен әкелді. Екі иығына екі-екіден төрт кісі мінгескендей тұтас біткен жуан Қапас, басқа адамдар арасында биік көрінгенімен, Қыдырмолдадан едәуір аласа, көрінді. Жастығынан болса керек, Қыдырмолда сәл сидаңдау. Сөйтсе де, балтыры мен бұлшығы шәугімдей бөлек-бөлек шығып тұр.

«Қабанбай» мен «Жәнібек» аттары Құлыстайдың жер-көгін жаңғырықтырғандай болды. Өштескен бұқаларша сүзе қарасып, бір-бір айналып өтісімен, атылуға ыңғайланған жолбарысша жер бауырлап аңдыған Қапас «жауының» көзіне екі уыс топырақты атып-атып жіберді де, бақалшығынан шап ете түсті. Лезде жерден жұлып та әкетті. Қыдырмолданы ортан белінен бөренеше көлденең құшақтап, басынан асыра тік көтерді де, жерге періп қалғандай болды. Қаусатты ғой деп қалып едік, Қыдырмолданың екі аяқ, бір қолы жер тірей қалды да, «жауының» қарнынан бұрай ұстаған бір қолымен тірей түрегеліп, ол да көтеріп әкетті. Лақтырып кеп тастады. Найман мен уақ қана емес, тіпті ұйғыр, моңғолдар да қосылып, түгел «Қабанбай» ұранына басып ала жөнелді. Етпеттей түскен Қапас палуан екі аяқ, екі қолмен бірдей жер тіреп қалғанда, ыршып барып міне түскен Қыдырмолда «жауының» күдірейген желкесінен түйіп қалып, жуан басын жерге тұқыратып бара жатты.

– Неге ұрады, ей! – деген біреудің үнін қостап, керей жақ шу ете түсті де, аттарын тебінісіп қалып лап берді. Әлі де жауырыны жерге тимей еңбектеп тұрған Қапасты бірнешеуі көтеріп әкетті. Қарсы жақ та, бейтарап жақтар да оларға қарсы ұмтылды, алдыңғы жақ қамшы салысып, мереке зор соғысқа айналғалы бара жатқанда ұлттық ұйымдардың, үкімет жақтың адамдары көбейіп барып айырды. «Екі палуанның күші тең» деп бағаланып, екеуі тең сыйлық алды.

Рушылдық даурық мұнымен тоқтағаны сол, таңертең кеткен екі жүз шақты бәйге екінтіге таман қайта оралғанда тіпті ушықты. Мереке тымақты қазақтардың рушылдық айқай сүренімен аяқталды.

Олар бір-біріне қамшы білеп ұмтылысқан орайда біздің сабақтастар бір-біріне жұдырық түйе ұмтылысып еді, бұл кішкене шайқасты мұғалімдер тоқтатты. Бірақ тымақтылар «керей», «найман» ұрандарымен бөлінсе, біздің бөлінісіміз бүтіндей басқаша, тымақтылар таңқаларлықтай бөлініс болды: біздің «Қабанбай», «Жәнібек», «Еркөкшелермен» таныстығымыз да, оларда бұйымтаймыз да жоқ тәрізді. Біздің жақтастар құрамында арғын да, найман да, керей де, уақ та бар. – Екі жағымыздың құрама жауынгерлер екені айқындалып жатыр.

Екі күннен соң Елсадық қазақ ұйым мүшелері мен мұғалімдерді қосып жиын ашты да, бәсеке нәтижесі жайынан бастап, недәуір ұзақ сөз сөйледі. Бәйге төбедегі күрес майданында болған рушылдык егері туралы сөзге келгенде қарапайым қаудырлаған қоңырша дауысы қатайып нық-нық айтып тастады: «Таптық жанжал ғой, әрине, болмай қоймайтын тартыс. Тіпті, тіршілік үшін зәру күрес. Ал, көпшіліктің тұрмыс-тіршілігіне титтей де байланысы жоқ бірдеме үшін қызып, ру ұранымен быт-шыт болатынымыз бар біздің! Надандықтың ішіндегі ең көрсоқырлық – осы рушылдық!.. Біздің халыққа тарих бойына жабысып келе жатқан қырсық та, жұт та осы. Масқара мазаққа айналуымыз да – осы рушылдықтан болған деп тастады!

Ашуға мүлде жат адамның бұл сөзді неліктен қатал айтқанын да, рушылдықты «жұт», «қырсық» деп неліктен атағанын да кезінде жете түсінбеп едім. Әйтеуір, бұл кісі айтқан соң, әрине, дұрыс болады, білмей айтпайды. «Анық жұт, анық қырсақ» сол болса керек – жете білмесем де жетемде осылай сақтауға тырыстым.

Үлкен егес қанды соғысқа айнала алмай тарқап, тау-тауға бөлініп кете беріп еді. Біздің кішкене егес содан төрт-бес күн өткен соң дәл Төрт көшеде лап ете түсті де, қантөгіске айнала қалды.

Уақиға абайсызда туылды: мектептің түскі демалыс уақытында Жәкен екеуміз қағаз-қарындаш алуға Төрт көшеге барып едік. «Жауымыздың» үш-төрті алдымыздан шыға келді де, бізді кес-кестеп тұра қалды. Жуан тұғыр күшті Жәкеңді қоршай қалғанда, Жәкеңнен кейінірек келе жатқан мен лып етіп бір топ адамның далдасына тығылдым. Қуанышқан алқымынан ала түскен Жәкеннің екі қолынан екі «жау» ұстай алды да, біреуі көпшіліктің көзіне арашалаған болып көрінді. Қуанышқан Жәкенді жақтан мықтап бір ұрды да, жағасынан екі қолымен бірдей ұстап үн шығармай қылғындыра берді. «Арашаға түскен» көккөз бәрінен зор бола тұра, қолын айыра алмағансып Жәкенді қинап жатқанда, мен шыдап тұра алмадым. Бірақ, бойым да, жасым да сол төбелесіп жатқандардан кішкене еді. «Жәкен олармен жауыққанда мен үшін жауыққан ғой!» – қорқақтығымнан ба, қанішерлігімнен бе, әйтеуір, дүние күп-күрең болып, көзім қарайып кеткенін ғана білемін. Ыршып шығып Қуанышқанның артына жетіп келгенімді ешқайсысы байқамай қалды. Кішкене жұдырығыммен жауырын ортасынан түйіп жіберіп едім, ол шыбын шаққан құрлы көрмеген сияқты, жалма-жан секіріп қалып, шықшыттан ала сілтеп едім, Қуанышқан жалт қарағанда қолым мұрнына барып қонбасы бар ма. «Жау» қаны шүмектен құйылғандай сау ете түскенде, алқымы мен қолы босай қалған Жәкен «арашаның» өзін бір салып үлгеріп еді. Қуанышқан тұмсығын бір қолымен мықтап басып алып, маған тап бергенде, батыс жақ көшемен безгелдекше безіп ала жөнелдім.

– Мынау не деген пәле еді! – деп қалды базаршылардың біреуі. Артыма бір қарағанымда Жәкеннің «ханзу» көшесімен шығысқа қарай зытқаны, үшеуі соны қуып кеткені байқалды.

«Енді мені өлтіреді-ау, ұзын борбай Қуанышқан қояр ма, ә!» деген қауіп келгенде қайда тығыларымды білмедім. Аяғым жерге тимей қанша ұшқаныммен Қуанышқан қусырып, жақындап қалғандай көрінді. Киімнің алды қып-қызыл қанға боялған сол көрінісі маған нақтылы қанды ауыз «хазірейілдің» өзі болып елестеді. Қорқыныш шын төнгенде ұят шіркін шіркейше безе ме, қалай, «жақсы ит өлімтігін көрсетпейді» деген ғой, мен де қолға түсуді қаламадым. Қорғалайтын бұтақ іздеген торғайша зырқырап келіп, бір ашық қақпаға сүңгідім де, есігі ашық тұрған бейтаныс үйге атылып кіріп, төр үйіндегі сәкіге сарт ете түстім.

Көрпесін төрге жайып салып, іс тігіп отырған қазақ әйелі ғана көрінді көзіме.

– Иә, алқын-жұлқын болып тау көшіріп келдің бе, шырағым?! – деп менің сиқыма қарай қалды. Сәкі шетіне аман-сәлемсіз ілініп, алқынып отыр едім, – одан да зор жұмыс бітіріп келген сияқтысың ғой! – деп аңырды әйел. Менен жауап шықсын ба. Кексе сары әйел мырс ете түсті де, сырттан аяқ дүбірін естіп терезеге қарады, – е, бәсе бұтаға қорғалап кірген екен ғой! – деп сәкінің екінші жақ шетінде отырған екі ересек баласын жұмсады. – Барыңдар есікке, қанға боялып біреу келеді, кіргізбеңдер!..

Алғаш кіргенімде көрмей қалыппын, ауыз үйде екі кемпір отыр екен, сыртқы есікке бәрі барып тұра қалысты. Қуанышқан тосқауылды бұза жара ауыз үйге енгенде, әлгі әйелдің өзі барып төр үйдің есігінен бөгеді.

– Шығарып бер ана қанішерді! – деп ұмтыла міңгірлеген Қуанышқанды кеудесінен итеріп жіберіп, есігін жауып алды әйел.

– Түйедей болып қаршадай баладан таяқ жеген өзіңде бір сойқан бар ғой! Ары жүр. Ары, қаның жұғады, үйімді былғатпаймын!...

– Шығарып бер!

– Кішкене баланы саған өлтіру үшін берейін бе?!

Әйелдер жабыла даңғырласа жүріп Қуанышқанды ауласынан шығарып жібергенде ғана жаным қалғаны сезіле бастады.

– Өзіңнен үлкен адамды неге ұрдың?! – деп жазғыра қарады әлгі әйел қайта кіріп.

– Олардың төртеуі жабылып менің жолдасымды ұрды, сыртынан келіп жағынан ұрып едім... Тұмсығын өзі тосты! Әйел күлімсіреді де:

– Ал, көрінбей кетіп қал енді! Ол үлкен көше жаққа кетті, сен мына сырт жақпен кет! – деді.

Мен қақпадан баспалай қарап шыға қаштым да, сырт көшемен айналып мектепке жеттім. Сабақ басталып кеткен екен, зал тып-тыныш. Мұғалімдер бөлмесіне қарасам онда да ешкім жоқ. Класқа кіріп барсам, таяқ жеген Жәкен екі қолымен екі кірпіш көтеріп жазада тұр да, Қуанышқаннан басқа «жауымыз» жайбарақат қана партасында отыр. Қуанышқан қанын тазартуға үйіне қайтып кетіпті.

Терезе алдында отырған Арысбек мұғалім мен молда маған шатынай қарады да ұшып-ұшып тұрысты. Құтқарушы әйелге қайтарған жауабымды бұларға да айттым. «Дөрт аяқ!» деп ақырған молданың қаһарынан, мұғалімнің қаһары әлдеқайда жоғары кетті. Күнше күркіреп қана қоймай, найзағай тастағандай шарқ-шұрқ ете түсті. Ақталу жауабымды тыңдар райы болмаған соң, сөзді қойдым. Үлкен екі кірпішті маған да көтертіп, дереу үкім жариялады: кешке дейін кірпіш көтеріп тұрып, кеште осы класта қалмақпын. «Жауларым» естірте масқаралап отырса да, мұғалім «естімеді». Мен қарамадым. Мықты Жәкеннің қолы қалтырап, кірпішті бір рет түсіріп алғанда мұғалім шапалағы бетіне қатты бір тиді де, екінші рет түсіріп алғанда кешіріп оны партасына отырғызды.

Жаза майданында жалғыз қалдым. Қанқұйлы қас «жаудың» өзі болғандығым үшін әділі осы ғой, мызғымай тұруға тырыстым. Алғашында тым ауырсынбасам да, сабақтастар демалысқа бір шығып келгеннен кейінгі уақытта екі кірпіш зіл болып басып, жерге кіргізіп бара жатқандай қабырғамды қайыстырып әкетті. Түсіріп алсам шапалақтың ең қаттысы ғана тиюге тиісті. Жығылсам да түсіргім келмеді.

Сәрсең болып семген екі нәзік бұтақ сияқты екі білегім шырт етіп үзіліп түсердей дір қағып кетіп бара жатқанда, қыр мектептерінің біріндегі Атабай мұғалім кіріп келді. Сағынышты ұстазымның сағым сынып масқара болып тұрғанымда келуі маған ең ауыр жазадан да ауырырақ тигендей, төмендеп бара жатқан кірпішті қатулана көтеріп алдым. Бетіме шоқ түскендей дуылдап ала жөнелгенде басымды төмен салып, тұқыра түсіп едім. Атабай алдымнан өтіп бара жатты да, еңкейіп үңіле қарады.

– Үй, мынау Биғабіл ма?! – деп барып Арысбекке қол берді, мынаған не болған, жуас еді ғой!

– Ең пәлесі осы. Үндемей жүргенімен, бұдан сүзегені жоқ.

– Ей, Биғабіл, не болды саған, соншалық бұзылып кеткенің бе?!

«Жауларымның» алдында жасымауға қаншалық тырысқанымен, тамағымның бүлк-бүлк ете түскені сезілді. Сөйтсе де, тісімді-тісіме басып үндемей тұқыра бердім. «Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар» деген, менің жалынарым да, сыйынарым да осындай мұғалім еді. Бірер рет құтқарып жіберетініне сенсем де, ұяттан өлердей семіп тұрдым.

Солай біраз сөгіп алды да, Арысбек пен Нәбиолладан кезек сұрап азат етті мені.

«Тергеушім», әр заманның өз қастерлісі өзінде болмай ма. Сол қастерліге қарсы тұру – заманға қарсылық, төңкеріске қарсылық болып саналады. Мен сол заманның өзінде-ақ қастерліге жай ғана қарсы тұрушы емес, осылай тұмсығынан қанын сорғалатқан кері төңкерісші едім. Қазіргі қылмысымның негізі қашан пайда болғанын пайымдап отырған шығарсыз!

 

V

 

Қылмыстан көзі ашылмаған адамның қырсықтан көзі ашылушы ма еді. Қырсық мені енді класта шалатын болды. Бас мұғаліміміз есепке ғана емес, саясатқа да жүйрік болғандықтан, мені шалып жығудың амалын әр күні тауып отырды. Амалы табылмай қалған күнде де, қара мұрты маған ит көрген мысықша едірейіп, «гүрілдеп» тұратын болды.

– Ей, лақкөз, сүрт қара тақтайды! – деді класқа кірісімен,– сенсің ғой осынша былғаған!

– Мен емес! – деп барып сүртемін.

– Алдыда отырған сен болмасаң кім?!

– Мен класқа кіргелі орнымнан тұрғаным жоқ.

Класта күлкі үні естілсе менің күлкім болып естіледі:

– Ей, текекөз, немене мәз болып отырсың? – дейді.

– Мен емес.

– Енді кім? – деп шаңқ ете түседі.

– Арт жақтан шықты.

– Сеніңше бар пәле арт жақтан шығады ғой! – Мен онысына жауап бермей құтыламын. Бірақ сонда да құтқармайды. Аппақ шытымен мұрнын баса қояды бір кезекте:

– По, мөңкітіп жіберді ғой!... Ашыңдар терезені! Ей, текешік, бар, далаға шығып кел! – Арт жақ ду күледі!

– Мен емес, мұғалім! – деп жәбірлене қараймын оған.

– Енді кім? – деп шаңқ ете қалады, – дәл алдыма отырып алып... Сен емей кім?!

– «Арт жақтан!» – деп кекетіседі арт жақтағы ерке тайыншылар.

Өзі де арт жақтан шықпай, алдыдан шығады деймісің! – десіп, бұл сөздің қисындылығына бүкіл класс күледі.

Мен тұқыра түсемін. Бұл қылығым – мойындау іспетінде көрінетінін сезсем де, нақақтығына булығып тұқырамын. Қуанышқанның мұрнынан қан шықпай тұрғандай, менің мұндай иісім де шықпаушы еді. Енді бүкіл класты мүңкітетін болыппын.

Сөйтіп жүріп, басым жерден алынбайтын күйге түстім. Жасып кеткендігімнен сабақ сұрауына жауап қайтаруым қиындай берді. Әсіресе, есеп сабағында қара тақтайға шығарғанда жүрегім атша тулайды, өйтетіні, Арысбек әмсе зекіріп шығарады:

– Ей... Кім еді, ей, текекөз!.. Не ғып отырсың бақырайып, шық қара тақтаға! – дегенде-ақ есім шығып кететін.

Менің көңілдес сабақтастарымның арасында Арысбек мұғалімге ең батыл пікір айта алатыны – Қиялзат еді. Әкесі сол кезде Дөрбілжіннің ең абыройлы адамдарының бірі, ауқатты саудагер болатын. Қиялзат ақтарыла сырласып, ағыл-тегіл күлетін ақ көңілділігімен бізге жақындасып кеткен. Менің ұмытылып қалған өз атымды Арысбекке сол ескертті бір күні:

– Мұғалім әбзи, оның аты Биғабіл емес пе!

– Мейлі, не болса ол болсын, мұның атын есіме сақтай алмай қойдым.

Мен солай қолмен түртіліп, азумен мыжылып қара тақтайға шыққан бір күні айтып тұрған мысал есептің сөзін де ұқпай аңырып қалдым. Құлағымның шуылынан ба, жүрегімнің дүрсілінен бе, әйтеуір естімей жалтақтап қарай бердім. Мұғалім ырши тұрып қасыма жетіп келді:

– Не деп тұрмын мен саған?! Жаз! – деп шаңқ ете түсті де, желкемнен бір түйіп қалды.

Не деп жазарымды онан сайын білмей тұрып қалдым. Қатты сөйлегенде шаңқылдап кететін ащы үні құлағымды онан сайын бітеп тастағандай, автоматша жітірмелетіп сөйленетін сөзі, қанша айтқанымен миыма кірер емес. Маңдайымнан тер бұрқырап кетті. Жазсам да сөз тастап әр жерінен бір жазыппын. Шапалақтап-шапалақтап жіберді де, қара тақтайды қайта сүрткізіп тастады.

– Мәкен, бері келші, сен жазып берші мынаған!

«Жанасқыш тайыншаларының» ең үлкенін осылай еркелетіп атап, күлімсірей шақырып еді, сол көккөз «жау» күле шықты да, мұғалімнің бір-бірлеп нақтап айтып берген мысал есебін асықпай, нақтап жазып шықты.

– Сен мені емдің ғой енді! – деп күбірлеп, менен өшін ала қайтты сонан соң.

– Ал, шығар! – деп зекіді мұғалім.

Мен қара тақтаға қарап тұрып қалдым. Қайта-қайта оқысам да ұқпадым, шығара алмай қойдым.

– Кім шығарады? – деп мұғалім оқушыларға қарағанда, мен де қарадым. Мұғалім қанша жалтақтағанымен «жанасқыш тайыншыларынан» ешкім қол көтермеді. Алдыңғы жақта отырған менің достарымнан бірнешеуі өршелене, қатар көтерді қолдарын. «Дұшпанына шығартып көзіне түрткілеткенше, өзіміз шығарып берейік!» дегендей ажар бар сияқты. «Мен!», «Мен!», «Мен!» десті. Менімен бір партада отыратын Бексапа жұлқынып жетіп келген соң мұғалім еріксіз соған шығартты.

Арысбектің ажуалы, ащы сөздерінен тағы да жұтып-жұтып алып партама уланған адамша сылқ түсіп отыра кетіп едім. Менімен бойы теп-тең шикі сары Бексапа маған жақындай түсіп, жалтақ-жалтақ қарай берді. Оның өткір сарғыш көк көзі сәл қызғылт тартып, жасаурап тұрғаны байқалды.

– Саған не болды?! – деп сыбырлап, алдындағы дәптеріне үңілген болды, үндемедім. Ержүрек-өжеттігіне мені де шақырғандай, ол тамағын ақырын ғана бір кенеп алып, сөзін тез-тез жалғастырып жіберді, – сені сындырмақшы, бәріміз біліп отырмыз. Сен сынбай қой!.. Ішіңнен ерегісіп алсаң сынбайсың!.. Қорқытқан сайын қатайып алу керек, ештеңе етпейді!...

Мен қатайып кете алмадым, іштей мұқалып, босай бердім. Барлық мазаққа мойындағандай, үн-түнсіз жасыдым. «Дұшпандарыма» ғана емес, дос сабақтастарыма да тең байланыс жасай алмайтын, тартыншақ болып қалған сияқтымын.

Басқа оқушылардан ешқандай зәбір көрмесем де, мектеп маған бас мұғалімнің қабағындай ызғар шашып, суынып кетті. Сөйтіп, мен 1937–1938 жылдық оқу маусымының ақырғы сынауынан сіңірім ілініп әрең өттім.

Сабақ оқудың өзі қызық ойын сияқты білініп, оқыған сайын өрге тартқандай көңілі көтеріле түсетін жақсы оқушының қасиеті сол жаз менен тым аулақта қалды да, ыңғай ойыншы балаларды жанасалап, солар бар жерде ғана жасай алатындай, басқаша тіршілікке ойысып кеткенімді сезбей де қалыппын.

Емілдің терең бөгеу айдыны біздің көшенің тұсында ғана еді. Жазда балалардың үзілмейтін, ең думанды мекені сол болатын. Біз содан шықпайтын “қара балыққа” айналып кеттік. Біздің көшенің балалары су өнерінің барлық түріне жетілді де, сол өнерлілерді қуалай сүңгіп мен жетіскендей болдым. Жетіскен сайын жетіліп, ол жетілу желік бітірді де, күндіз үй көруді қойдым. Қаладан 30–40-тан жиналып келетін балалар, біздің шеттің алты баласының қабағына қарап шомылатын халге түсті. Алты “жайын” бірдей атылып, биік жардан секіргенде, шабақ балықша тым тырақай қашып, көлді босатып бермесе жұтылатындай көреді. Бірақ, солардың ішінде “жайындардың” кезіккені ғана болмаса, ешқайсысы “жұтылмай” аман қашатын. Жәкен екеуміздің “дұспандарымыз” сол жазда, сол айдында бір-екі реттен шиқылдаған соң келмей қойып құтылды.

“Жайын” дәрежесіне енді жетіп “абырой” тауып қалған мені әкем қатты масқаралады бір күні: дар басында жалаңаш тұр едім, қолында ұзын таяғы бар, ту сыртымнан келіп қалған екен:

– Оқу қайда?! – деп ақырып қалғанда бір-ақ білдім де, киімімді іліп ала қаштым.

Жалаңаш болғанда да, тырдай едім. Таяғын лақтырып кеп қалды, тимей қалған соң ала салып тағы қуды.

– Жыл оқып тапқаның алпыс номер! Алпыс күн ойнасаң да әлі үй қарасын көрмейсің, сабақ қайда қалды? Бәріміз жалданып оқытқандағы үмітімізді ақтағаның осы ма!... Алған бәйгең алпыс па!...

Қашып бара жатып естігенім осы сөз болды. Бұл сөзді естіген өзім ғана емес, су бойындағы балалар ғана емес, әкемнің зор дауысы бүкіл көшеге жайылды. Бұрыла қашар басқа жол болмағандықтан, жар бойлап зытып, жалаңаш қалпымда көшеге шыға келіппін. Қуып келе жатқан құба таяқ, әй-шайға қаратар емес, ерсілі-қарсылы екі қақпаның алдына топталған екі топ қыз-келіншектің арасынан зырылдатып өте шығып, ат бойлап кететін төте жолдағы жоңышқаға кіре жөнелдім. Артымда дуылдап мазақ-күлкі сайрауда. «Алпыс номер» жайлы әкем тағы айқайлап, жар салып келеді, оның жетісе алмай сәл кейінірек қалғандығы ғана іш киімімді теріс болса да киіп алуыма мұрсат берді.