Синхронды аударманың артықшылықтары мен қиыншылықтары

Осы күрделі қызметке қайтіп іске асырылады? Әдетте біз белгілі қасиеттер, білімдер және дағдылардың болуы жайлы айтамыз: тілдердің еркін меңгеру, эрудиция, жақсы реакция, күрделі жағдайлардағы қажетті нұсқаны таңдау, жалпы бұл белгілер кез келген ауызекі аудармашыда болу керек. Алайда көптеген жағдайларда аудармашының аударатын фразаның аяғын білмеуіне байланысты біруақытты аударманың мүмкіндігі бір механизммен іске асырылғаны жөн.

Жақсы синхрондық аударма оратордың сөзін болжамдауға болатындығына байланысты мүмкін болады – бүтін деңгейде (бүкіл сөз сөйледің негізгі ойы, мақсаты), сондай-ақ жеке сөйлем, сөз тіркесі, грамматикалы құрылысы деңгейінде.

Осылай, синхрондық аударма адам өызметінің көптеген түрлерінің негізінде жатқан ықтимал болжамға қатысты көбінесе мүмкін болады.

Синхрондық аударма ықтималдығының дәреесі жоғары болу үшін, осы конференцияда,семинарда немесе «дөңгелек үстелде» айтылатын тақырыпты (затты) түсінген жөн. Сөйтіп айтылатын саланы біршама білген адам дилетантқа қарағанда, жақсы аударады. Сондықтан тек терминологияны ғана зерттей қоймай, істің мәнін зерттеу синхронист үшін міндетті шарт.

Синхрондық аударманың бірізділік аударманың маңызды халықаралық конгрестер мен конференциялардан ығыстыруы неліктен? Мқның тек бір ғана себебі бар. Екінші Дүниежүзілік Соғыстан кейін түрлі мемлекеттер өкілдері кездесулерінің залдарында жұмыс тілдердің саны бірнеше есе өскен. Халыаралық өмірге Кеңес Одағы да, Қытай да, Латын Америкасы да қатыса бастаған. Егерде Екінші Дүниежүзілік Соғысқа дейін халықаралық ұйымдар өз жұмысында текі екі тілмен шектелсе (француз бен ағылшын), онда кеңесшілердің фашистерден жеңісінен кейін орыс,қытай, испан тілдері жұмыс тілдеріне айналды. Осындай жағдайларда синхрондық аудармаға қарағанда, бірізділік аударма үшін отырыстар (бес ресми жұмыс тіл) уақыты бес есе өсуші еді. Аударма сапасы жайлы айтсақ, білікті аудармашылардың болуынан бірізділік аударма дәлдігі, толықтығы, мәтін экспрессиясы мен айтылуының нормативтілігінің жағынан жоғары нәтижелер береді.

Жазулары бар классикалық бірізділік аударманы көбі көрмеген. Сөйлеудің стилистикасы мен экспрессиясын бұзатын абзац-фразалық аударманы жоғары білікті аудармашының жұмысымен салыстыруға болмайды. Осыған байланысты ауызекі аудармашыны синхрондық аудармашы деп атайды. Француз бен ағылшын тілдерінде оның басқа атауы бар – «конференциялар аудармашысы».

Синхрондық аударманың тағы бір артықшылығын атап өтейік. Синхрондық аудармашының нәтижелі жұмысы үшін отырыстар залының шуынан оқшаулау керек, ал оның сөзін әрбір реципиентке (тыңдарманға) қолжетімді қылу керек. Осылай синхрониттер кабиналары және делегаттар креслоларына кірістірілген телефон қондырғылары пайда болған, олар жақсы түсінетін тілді таңдауға мүмкіндік берген. Әдетте, мұндай қондырғылар 5-6 жұмыс тілін таңдауға ойластырылған. Алайда, бұл бойынша біз алдыдамыз. Егерде 1956 жылы ХХ құрылтайда құрылтайлардың Кремль Сарайы жеті жұмыс тілді ескерумен жабдықталса, онда 60-шы жылдардың аяғында ол конференциялар мен құрылтайларда отыз жұмыс тілін пайдалануға мүмкіндік берген. Әрине, бүкіл отыз тілді барлығы пайдаланбаған, өйткені синхрондық аударманың бірінші кабиналары террорлық актілерді болдыртпау үшін толығымен жабық болып жабыдқталған. Кабиналарлың герметикалылығы аудармашыларға теріс әсер еткен, олар ораторды көру мүмкіндігіне ие болмаған, және де сәйкесінше оны жақсы түсінбеген. Кейінірек бұл кабиналар теледидарлармен жабдықталған, ал жаңа кабиналардың шынымен жабылған жағы болған, бұл аудармашыға залда, президумде болып жатқанды және ораторды көруге мүмкіндік берген.

Біруақытта шетелде синхрондық аударманың радионұсқасы құрылды. Ол келесідей жұмыс істеді: залға кіреберісте қатысушыларға кішігірім, мойынға ілінетін радиоқабылдағыштар берілді; олардың өз пластмасс қорапшалары түріндегі құлаққа салынатын және қабылдағышпен сыммен байланысқан тығындары болған; қабылдағыштың өзінде жұмыс тілдердің біреуін таңдауға мүмкіндік беретін қосқыш болған.

Синхрондық аударма ораторлар да, аудармашылар да үшін ұнамды болған. Ораторлар үшін, трибунадан өз шеберлігінің арқасында айтушының сауатсыздығы мен тіл мүкістігін көрсететін аудармашы ығыстырылған еді. Аудармашылар үшін, олардың кабинада дара отыруы және екі тілді еркін білуі оларға өзгешелік және белгілі тәуелсіздікті берген.

Айтылғанға синхрондық аудармашы мамандығының күрделі жақтарын да қоспаған бұрыс.

Біріншіден, синхрондық түріндегі аудармашының жұмысы жоғары зейінді және үздіксіз сөйлеуді талап етеді. Бұл аударудың 20-30 минутынан кейін синхронисттің артикулярлық аппаратының шаршауына әкеледі, бұл өзін-зі бақылаудың төмендеуіне және аударма мәтінінде қателерің пайда болуына әкеледі. Осыған байланысты синхрондық аудармашылардың жұмыс режимі жұмыстың жиырма минутынан кейін қырықминуттық демалысын ұйғарады, тиісінше әрбір кабина үшін құрамында 3-4 адамы бар топтар немес командаларлың құруын үйғарады.

Синхрондық аударманың екінші қиыншылығы аудармашының реакциясымен, дәлірек айтқанда, реактивтілігімен байланысты. Синхронист естілетін сөздерге лезде жауап беруі керек, дәлірек айтқанда сөз тіркестеріне.

Осыған байланысты синхрондық аудармадан шетел тілін жақсы білетін, бірақ сылбыр бас тартады. Екі немесе ьірнеше тілді жақсы білу синхрондық аудармаша жетістіктерінің қажетті арты болып табылады. Осы шарт- сынау мен синтез арқылы, яғни ойлау арқылы аудармай,шарты рефлекстер арқылы аудару болып табылады. Осы бағытпен синхрондық аудармашыларды дайындау жүргізілуі тиіс.

Синхрондық аудармашының айтылған қиыншылықтары оның көрінбейтін артықшылығымен өтеледі. Синхрондық аудармашы ретінде жұмыс істеу үшін шетел тілін және шетел тілінің сқйлеу стандарттарының жай жинағын жете білудің қажеті жоқ. Өйткені сөйлеудің осы жағы шетел азаматын тануға мүмкіндік береді. Және де сөздердің дұрыс айтылуын фонетикалық жаттығулар көмегімен түзетуге болса, онда зат есімдерді, бұрыс етістіктерді дұрыс қолдану және есте сақтау қиынға соғады.

Сөйтіп, синхрондық аударма жайлы жалпы ережелер тұрғысынан қорытынды жасайық. Синхрондық аударма ортатор сөзімен біруақытта іске асырылады, бұл уақытты үнемдейді. Осыған байланысты синхрондық аударма халықаралық конференциялардың міндетті атрибутына айналды.

Синхрондық аударма режимінде жұмыс істеу үшін төзімділік пен сәйкесінше дайындықтың болуы маңызды шарт. Синхрондық аударма туған тілден шетел тілінен аударуда жеңіл де жақсы жасалады. Мұнын бәрін ескеріп, синхрондық аудармашының «таңдаулығы» сәйкесінше кәсіби даярлығына байланысты екендігі сөзсіз.

Лекция 5