Аржы ұғымы, оның табиғаты және қажеттілігі
Қ-бұл шар\қ жүргізуші суб\де ж\е мем\те ақшалай табыстарды,қорланымдарды ж\е қорларды қалыптастыру жолымен оларды ұлғаймалы ұдайы өндр\ң, қоғ\ң әл\к ж\е басқа қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қоғамдық өнімді жасау ж\е оның құнының қозғалысын қамтамасыз ететін үдерісінде п.болатын ақша қатынастары.Сөйтіп,қаржы-бұл: ақша қор\н жасау,бөлу,қайта бөлу ж\е пайдалану үдерісіндегі қатынастарды бейнелеп көрсететін эк\қ категория;ақшамен айналысу ж\е оны басқару практикасы;қандай да бір жобаға қатысатын капитал;ең алдымен жаңа істі бастау үшін алынатын капитал;белгілі бір,әсіресе қаржы компаниясы жасаған мақсатқа арналған ақшалай қарыз.Қарж\ң қажеттігі объективті мән жайдан-тауар ақша қатын\ң болуынан ж\е қоғ\қ дамудың қажеттіліктерінен туындайды.Мем\т қарж\қ қатын\ң объек\і қажеттігін ескерк отырып,оларды пайд\ң әр түрлі нысандарын жасай алады: төлем\ң әр түрлі түрлерін енгізеді н\се күшін жояды,қаржы рес\ң нысандарын өзгертеді ж\е т.б.Шар\қ жүрг сферасында үнемі өзгеріп отыратын ұдайы өндр\к қажеттіліктерді қамтамасыз ете отырып,қаржы өндр үйлесімдерін тұтынудың қажеттеріне бейімделуге мүмкіндік беруі үшін қажет.Бұл мақсатты арналымның ақша қорларын қалыптастыру арқ б\ды.Қарж\ң басты арналымы-табыстар мен ақшалай қорларды жасау арқ мем\т пен шар\қ жүрг суб\ң қаржы рес\на қажеттіліктерін қанағаттандырып отыру ж\е бұл рес\ң жұмсалуына бақылау жасау.Қаржы рес\ры болмаса,қ механихмі арқ барлық жағ\ға ықпал етудің кең мүмкіндіктерін пайдалана алмаса,мем\т өзінің әл\к эк\қ бағдарламаларын,қорғаныс ж\е елдің қауіпсіздігі фун\н қамтамасыз ете алмайды.Мем\т қарж\ң көмегімен салалық ж\е аумақтық аспектілерде қоғ\қ өндр\ң ауқымы реттелінеді,басқа қоғ\қ қажеттіліктер қанағат\ды.Қаржысыз кеңейтілген негізде өндр\к капитал\ң жеке ж\е қоғ\қ толық айналымын қамтамасыз ету,эк\ң салалық ж\е аумақтық құрылымын реттеу,ғылыми тех\қ жетістіктерді тезірек енгізуді ынталандыру,басқа қоғ\қ қажеттіліктерді қанағат\ру мүмкін емес.
Аржының қызметтері
Қ. қыз/не б/ты бөлгіштік ж/е ұдайы өндірістік деген 2тұжырымдама бар. Бірінші т/ң жақтаушылары қ. қоғамдық өндірістің екінші стадиясында-ақша нысанындағы қоғамдық өнімнің құнын бөлу про/де п. б. Осы тұж/ға сәйкес қаржы екі функция атқарады: бөлу ж/е бақылау. Жалпы қоғамдық өнімнің құны, ақша нысанында тұлғаланатын ұлттық байлықтың бір бөлігі қ/ң бөлгіштік ф/ң іс-әрекетінің объектілері б.т. Қарамағында мақсатты арналымның қорлары қалыптасатын ұдайы өндірістік процестің қатысушылары б.т. заңи ж/е жеке тұлғалар қаржылық бөлуде субъектілер б.т. Бөлу ф/сы қ. құралдарын қоғамдық жалпы өнім мен ұлттық табысты,сондай-ақ ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу ж/е қайта бөлу про/де пайдаланған кезде көрінеді.. Қ. бөлгіштік ф. арқылы ақшалай табыстарды қалыптастыру ж/е қаражаттарды жұмсау жолымен мем/ң мүдделерін қамтып көрсететін белгілі бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырады. Ұдайы өнд/к т/ң жақтаушылары қаржы – бір стадияның емес, жалпы алғанда ұдайы өнд/ң категориясы деп санайды, өйткені олардың пікірінше: - қоғамдық ұдайы өнд/ң барлық стадиялары бір-бірімен тығыз б/қан; - қ. қоғамдық өнд/с қозғалысының барлық стад/да пайд/н бақ/ң әмбебапты құралы б.т. – қ. қоғам қызметінің бүкіл сферасына-мат/қ өнд/ке, айналу мен тұтыну сферасына ене отырып, ұдайы өнд/ң бір стадиясына ғана емес, жалпы бүкіл бұл процеске қызмет көрсетеді.Осы тұж/ға сәйкес қ. мынадай ф/ды атқарады: ақшалай табыстар мен қорларды жасау, ақшалай таб. мен қорларды пайдалану, бақылау ф/сы. Қ.көмегімен мем. өзінің иелігіне мат/қ өнд/с сфе/да жасалған қоғамдық жиынтық өнім құнының бір бөлігін алады. Бұл процесс қ/ң бірінші ф/н – ақша қорларын жасау арқылы ж.а. Бұл ақша қорларын нақтылы пайдалану қ/ң екінші ф/сы арқылы ж.а. Қ/ң бөлгіштік ф/сы экон/қ категория ретіндегі қаржыға тән қасиет ж/е қ/ң не бірінші, не екінші ф/мен бір мезгілде ж.а. Бақ. ф/сы мазмұнының нақтылы көрінісі мем/ң қ. саясатын жүргізетін қаржы органдары қызметінің барысында іске асады.
дайы өндіріс жүйесіндегі қаржының рөлі
Ұдайы өндірістік тұжырымдаманың өкілдері қаржыны ұдайы өндіріс стадияларының ір категориясы емес, оның жалпы категориясы ретінде қарастырады, яғни олар қаржыны тек қоғамдық өнім құнын бөлумен байланысты болатын өндірістік қатынастарымен шектеуді заңсыз деп санайды.Қаржы өндіріс категориясы, өйткені ол өндіріс үдерісінде өндірістік қорлардың толық айналымына қызмет көрсетеді ж/е бұл үдеріске белсенді ықпал етеді. Қаржы- айырбас категориясы, өйткені айырьаста қоғ/қ өнімді бөлу үдерісі жалғасады ж/е қаржы бұл бөлістің тетігі болып көрінеді: қаржы ұдайы өндірістің екінші стадиясында ғана емес, сонымен бірге ұдайы өндіріс үдерісінің үшінші стадиясында да яғни айырбаста болатын құн қозғалысын білдіреді; айырбаста сондай-ақ салықтарды аударып салу үдерісі болады; бұдан басқа, қаржы ақша қорларын қалыптастырумен қатар оларды пайдаланумен де байланысты болады, ал ол ақша қорларына тауар- материалдық құндылықтарды сатып алғанда айырбаста болады; қаржы тұтыну категориясына жатады, өйткені қоғ/қ тұтыну мен жеке тұтынудың қорларын қалыптастыруға қатысады ж/е олардың көмегімен ұлттық табыстың тұтыну қоры мен қорлану қорына бөлінуінің ақырғы үйлесімдері қамтамасыз етіледі.Ұдайы өндірістік тұжырымдаманың жақтаушылары қаржы- бір стадияның емес, жалпы алғанда ұдайы өндірістің категориясы деп санайды, өйткені олардың пікірінше: қоғ/қ ұдайы өндірістің барлық стадиялары бір- бірімен тығыз байланысқан; қаржы қоғам қызметінің бүкіл сферасына- матер/қ өндіріске, айналыс пен тұтыну сферасына ене отырып, ұдайы өндірістің бір стадиясына ғана емес, жалпы бүкіл бұл үдеріске қызмет етеді; қаржы қоғ/қ өндіріс қозғалысының барлық стадияларында пайдаланылатын бақылаудың әмбебапты құралы б.т. Қаржының табиғатын ақшаның қозғалысында анықтайтын қаржының бөлгіштік тұжырымдамасынан айырмашылығы ұдайы өндірістік тұжырымдама бұл табиғатты ақша нысанындағы құн қозғалысында анықтайды.Мұндай ұстанымда қаржының іс- әрекет сферасы айтарлықтай кеңиді. Ұдайы өндірістік тұжырымдама жақтаушылары қаржыға мына функцияларды береді
1) ұдайы өндірістік ф/я – қоғ/қ ұдайы өнд/с үдерісін қаржы ресурстарымен қамт. ету жөнінде. Оларды қаржының бағынышты қосалқы категорияларына тән модификацияларда қарастырған жөн; 2) бақылау ф/сы.
