Енгізу құрылғысы арқылы өнделетін ақпараттар, бағдарламалар компьютердің жедел жадысына енгізіледі, ал шығару құрылғысы арқылы нәтижелерді, аралық мәндерді адам түсінетін тілде шығарылады. Енгізу құрылгыларына пернетақта, тышқан, джойстик, өлшеу кұралдары, түрлі түсті қалам, сканер жатады.
Пернетақта – компьютерге ақпарат енгізуге арналған құрылғы. Ондағы әріпті және цифрлі пернелер арқылы компьютерге кез келген ақпараттарды енгізуге болады. Пернетақта — компьютерге ақпарат енгізуге арналған қүрылғы. Ол әріптің және цифр пернелерінің көмегімен ком-пьютерге кез келген ақпаратты беруге мүмкіндік жасайды. Қазіргі компьютерлердің пернетақтасында 101 немесе 102 пер-не болады (9-сурет).
Тышқан - экран бетінде курсорды тезірек қозғалтуға арналған құрылғы. Қазіргі кездегі компьютерлер тағы бір ақпараттарды енгізу құрылғысы — "Маус" манипуляторымен жабдықталған.
Бұдан былай оны тек маус (тышқан) деп қана атайтын боламыз. Оның аты тышқан деп бекер аталмаған. Себебі ол — сүр түсті, тышқанның қүйрығына үқсайтын компьютерге жалғанған иілгіш сымы бар қорап. Ол алақанға ыңғайлы жөне кілемше бетінде еркін жылжитын арнайы қүрылғы. Маустың екі түрі болады: үш батырмалы (10-сурет), екі ба-тырмалы (11-сурет). Қазіргі кезде екі батырмалы маус жиі пайдаланылады, себебі ортадағы батырма жүмыс кезінде көп пайдаланылмайды.
Маус қорабының ішінде ауыр резеңкемен қапталған металдан жасалған ауыр шар орналасқан. Ол қораптың сыртына аз ғана шығып, кілемше бетіне тиіп түрады. Маусты арнайы кілемше бетінде (үстел бетінде) жылжытады.
10-сурет. Үш батырмалы маус.
11-сурет. Екі батырмалы маус.
ТЕРТЕ (ДЖОЙСТИК)
Терте деген компьютерлік ойындарда экрандағы жылжитын объектілерді басқаруға арналған рычагты манипулятор (12-сурет). Терте қорап пен басқарушы түтқадан түрады және түтқада немесе корпусында орналасқан бір немесе бірнеше батырмалары болады.
Түтқа мен батырмаларды басу арқылы компьютерге басқару әрекеттері беріледі.
Компьютердің аппараттық күралдары
Шыгару құрылгысына принтер, монитор және график тұрғызушылар жатады. Монитор - компьютердің экранына ақпарат шығаруға арналған құрылғы.
Дисплей — компьютердің экранына ақпаратты шығаратын қүрылғы. Сыртқы пішіні бойынша дисплей кәдімгі түрлі түсті теледидардан аумайды, сондықтан оны жиі те-левизиялық техникадағыдай монитор деп атайды.
Дисплей — компьютердің "тілі", ол оның көмегімен езінің жүмысы туралы барлық қажет ақпаратты беріп отырады.
Дисплей электронды-сәулелік түтікшеден, қоректендіру блогынан және сөулені басқарушы электрондық блоктан түрады.
Дисплей символдық болса, экранда тек мәтіндік ақпарат, ал графикалық болса, экранда символдық ақпараттардан бас-ка әр түрлі графиктер мен суреттер шығаруға болады.
Принтер - ақпараттарды кағазға басып шығаратын құрылғы. Принтердің үш түрі болады: матрицалық, сия бүріккіш және лазерлік. Сыртқы жады ретінде магниттік дискілер, яғни көбінесе диаметрі 3,5 дюйм, сыйымдылығы 1,44 Мбайт дискеттер пайдаланылады. Компакт-дискіні лазерлік дискі деп те атайды. Лазерлік дискіден оқу үшін СD-RОМ қолданылады. Жаңа ақпараттарды қайта жазу үшін арнайы қондырғы - СDRITTER қолданылады. Сканер – қағаздағы бейнені суретке түсіріп алуға және оны монитор экранында көрсетуге мүмкіндік беретін құрылғы.
Компьютердің қосымша құрылгыларына: модем, стриммер, сканер, плоттер және т.б. жатады. Модем - телефондық байланыс жүйесімен байланыстыру кұрылғысы. Стриммер — мәліметтерді магниттік таспада жазып сақтауға арналған құрылғы (компьютерлік магнитофон). Сканердің тағы да бір анықтамасын былайша беруге болады: Сканер - мәтіндік және графикалық ақпараттарды компьютерге енгізу қүрылғысы. Плоттер - растр түрінде графикалық ақпараттың қатты көшірмесін шығару құрылғысы.
Жады құрылымы.
Компьютерде екі ішкі жад болады: тұрақты есте сақтау құрылгысы (ТЕСҚ) және жедел сақтау құрылгысы (ЖСҚ). Компьютерді алғаш қосқанда, ТЕСҚ-дан ақпарат алынады да, одан соң компьютерге орналастырылған операциялық жүйе іске косылады. Компьютерді сөндіргенде ТЕСҚ-дағы ақпараттар өшпейді.
Жедел сақтау құрылгысы — ЖСҚ - бұл ақпараттарды уақытша сақтап тұруға арналған жады. Жад микросхемасынан процессор өзіне қажетті ақпаратты алады және өз жүмысының нәтижесін қайтадан жадқа жібереді.
ЖЕДЕЛ ЖАД
Жедел жад — бүл компьютердің ішкі жады. Жедел жад немесе оперативті жадтайтын қүрылғы (ОЖҚ) — ол қажет ақпараттарды өзіне жылдам жазуға және одан оқуға мүмкіндік береді. Бірақ онда ақпараттар уақытша сақталады, яғни компьютерді өшіргенше. Егер компьютерді өшірсе, онда жедел жадтағы барлық ақпарат жойылады (өшеді).
Компьютердіц аппараттық қүралдары компьютердің ішіне, қүрастырушы фирмада орнатылады. Компьютерді іске қосқанда, алдымен ақпарат ТЖҚ-дан алы-нады, ал содан соң компьютерге орнатылған операциялық жүйе іске қосылады.
Жедел (оперативті) жадтағы құрылғы ЖЖҚ — ақпараттарды уақытша сақтауға арналған жад. Компьютердің жедел жадының көлемі шекті, сондықтан ЖЖҚ-дан ақпарат-тарды сыртқы жадқа (дискіге) көшіріп алу керек.
| ТЖҚ (ПЗУ): тұрақты жадтайтын құрылғы. | ЖЖҚ (ОЗУ): жедел жадтайтын құрылғы. |
| Ақпаратты тұрақты сақтауға арналған жад. | Ақпаратты уақытша сақтауға арналған жад. |
| Компьютерді өшіргенде, ТЖҚ-дағы ақпарат бүзылмайды. | Компьютерді өшіргенде, ЖЖҚ-дағы ақпарат бұзылады. |
| Мүнда сақталған коман-даларды тек оқиды, бірақ жаңа ақпарат жазуға болмайды. | Мүнда жазылған командаларды оқуға да әрі жаңа командалар, ақпарат жазуға болады. |
Жедел жадтың негізгі сипаттамасы — оның сыйымдылығы мен жылдам әрекеттілігі.
Лекция №6. ЭЕМ-нің программалық жабдығы. Программалық құралдардың күйі және даму тенденциясы.
Дәрістің мақсаты: ЭЕМ-ның программалық қамсыздануын меңгерту.
Жоспар:
1. ПҚ негізгі ұғымдары мен терминдері.
2. ПҚ жіктемесі.
3. Жүйелік ПҚ.
4. Қолданбалы ПҚ.
Кілттік сөздер: программа, программалық қамсыздандыру, утилиттер, қабықшалар.
Иллюстрациялық материал: схема, слайд.
Багдарламалық жабдықтау - компьютердің жұмысында қолданылатын бағдарламалар мен мәліметтер. Бағдарламалық жабдықтау жүйелік және қолданбалы бағдарламалардан, бағдарламалау жүйелерінен тұрады. Жүйелік бағдарламалар компьютерді толық басқаруды қамтамасыз етіп, оның мүмкіндіктерін жетік пайдалану жұмысын атқарады. Олар операциялық жүйелерден, драйверлер мен утилиттерден тұрады. Қолданбалы бағдарламалар арнайы және әмбебап болып екіге бөлінеді. Бағдарламалау жүйелері логикалық, құрылымдық және объектілі багдарланган багдарламалар болып үшке бөлінеді.
Операциялық жүйе - деректерді өңдеу арқылы компьютердің барлық жұмысын ұйымдастыратын бағдарлама жүйесі. Ол компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын басқарады, компьютер құрылғыларының бір-бірімен байланысын және компьютер мен адам арасындағы байланыстарды ұйымдастырады.
Драйверлер - белгілі бір сыртқы құрылғыны басқаруды ұйымдастыратын арнайы бағдарлама.
Утилиттер - бағдарламалардың мазмұнын көруді, оларды көшіруді, өшіруді, көбейтуді қамтамасыз етеді.
Қолданбалы бағдарламалық жабдықтау көмегімен құжаттар кұруға, графиктік объектілер салуға, әр түрлі есептеулер жүргізуге, орындауға болады. Қолданбалы бағдарламаларды арнайы бағыттағы және әмбебап багдарламалар деп екі топқа бөледі.
Арнайы мамандандырылган багдарламаларга бір мамандықтағы адамдар пайдаланатын бағдарламалар жатады, мысалы, бухгалтерлік бағдарламалар, жобалаушылар қолданатын, дәрігерлер пайдаланатын және т.б. бағдарламалар.
Әмбебап багдарламаларга мәтіндік, графиктік редакторлар, әлектрондық кестелер, әлектронды байланыс бағдарламалары және басқа да жиі пайдаланылатын бағдарламалар жатады. Бірнеше қолданбалы бағдарламаларды біріктіретін бағдарламаларды интегралданган багдарламалар пакеті деп атайды. Оған мысал ретінде мәтіндік редакторларды, әлетрондық кестелерді, деректер қорын басқару бағдарламаларын алуға болады.
Багдарламалар жүйесіне бағдарламалау тілдері және арнайы бағдарламалар да енеді, олар арқылы кұрылған бағдарламалар компьютер жадына ендіріледі, қателері түзетіледі, тестіленеді және орындалады.
