В.М.Бехтеревтің зерттеулері, ол бірінші рет адамның психикалық факторы ретінде қарым-қатынастың рөлі туралы мэселені көтерді. Бірақ Бехтеревке қарым-қатынас үрдісі өз бетімен зерттеу жүмысының нысанасы болған жоқ.
70-жылдарға дейін қарым-қатынас мэселесін талдауда теориялық-философиялық көзқарас ерекше кең тарады. Қарым-қатынас үғымы әлеуметтік себептілік, адам психикасының рөлі жеке түлғаның элеуметтенуі туралы қағиданы негіздеу үшін қолданылады.
70-жылдары қарым-қатынас психологиялық зерттеулердің дербес саласы ретінде қарастырыла бастады. Бүл кезең психологияда қарым-қатынас мэселесінің шын мэнінде дүниеге келген кезеңі болып табылады.
Қарым-қатынас - бүл бірыңғай іс-эрекеттің қажеттіліктерінен туындайтын адамдар арасындағы байланыстың жан-жақты даму үрдісі.
Қарым-қатынас оның қатынасушыларының арасында ақпарат алмасуды қамтиды, ол қарым-қатынастың коммуникативтік жағы ретінде сипатталады.
Қарым-қатынастың екінші жағы- қатынасушылардың өзара эрекеті, сөйлеу үрдісінде тек сөздермен емес, сонымен қатар эрекеттермен, қылықтармен алмасады. Ең соңында қарым-қатынастың үшінші жағы - қарым-қатынас жасаулардың бір-бірін қабылдауын қарастырады. Қарым-қатынас жэне іс-әрекет бір-бірімен байланысты. Бірлескен қызметінде адам басқа адамдармен қажеттілігіне қарай бірігеді, қарым-қатынас жасайды, жақындасады, өзара түсінісуге қолы жетеді, ақпарат алады жэне т.б. Шын мәнінде қарым-қатынас үрдісінде қатысы болмайтын адамға тэн психикалық қүбылыстарды табу қиын. Қарым-қатынас, іс-эрекетпен белінбес байланыста, жеке түлға адамзаттың жасақтаған нэтижесін меңгереді.
Қарым-қатынас - адамдардың бір-бірімен байланысы, оның барысында психикалық байланыс пайда болады, ол ақпарат алмасу, өзара эсер ету, өзара көңіл білдіру, өзара түсінісу түрінде аңғарылады.
Соңғы жылдары ғылымда «қатынас» ұғымымен қатар «коммуникация» деген үғым қолданылады. Коммуникация көлемі жағынан кең мағынада қолданылады. Қарым-қатынас-адамдар арасында ақпарат алмасу. Адам өзінің іс-әрекетінде жэне күнделікті түрмысында басқа адамдармен эруақытта да қарым-қатынаста болады. Бүл қарым-қатынас адамның сөйлеуді меңгеруінің арқасында іске асады.
Қарым-қатынас күрылымы
Қарым-қатынас барысында адамдардың элеуметтік байланысы, бір-біріне деген қарым-қатынасы жүзеге асады.
Қарым-қатынастың өзара байланысты 3 жагы бар:
Коммуникациялық - адамдардың езара ақпарат алмасуы;
Интерактивті - адамдардың өзара эрекеттесуін үйымдастыру;
3. Перцептивті - адамдардың бір-бірін қабылдауы және соның
негізінде өзара түсінісушіліктің орнауы.
Қарым-қатынас барысында келесі кезеңдер бөлінеді:
1) қарым-қатынасқа түсу қажеттігі адамды басқа адамдармен байланысқа түсуге итермелейді;
2) қарым-қатынас жағдайы мен мақсатына бағдарлану;
3) өзімен қарым-қатынасқа түсетін адамның тұлғасын
бағдарлау;
өз мэліметінің мазмүнын жоспарлау, яғни адамның не айтатыны туралы ойлау;
айтатын нақты сөздерін таңдау, қалай айтатынын және езін қалай үстайтынын ойластыру;
өзімен қарым-қатынасқа түсетін адамның жауап қайтаруын^ қабылдау жэне оған баға беру, кері байланыс негізінде қарым-қатынас тиімділігін бақылау; і
қарым-қатынастың тэсілдерін, стилін, бағытын өңдеу. ' Егер қарым-қатынастың осы актілерінің біреуі бүзылса, онда(адам күткен нэтижесіне жете алмайды, яғни қарым-қатынас тиімді болмайды. Ал осы актілердің бэрін дүрыс орындай білу' қабілеттері «әлеуметтік интеллект», «психологиялық-1 практикалық ақыл», «коммуникативті қүзыреттілік», «ашық мінезділік», «қарым-қатынасқа тез түсушілік» деп аталады.;
Коммуникация үрдісі, кері байланыс механизмдері '
Коммуникация - езара түсінісушілікке экелетін екі жақты, ақпарат алмасу процесі. Егер адамдар өзара түсінісушілікке келмесе, онда коммуникация орындалмаған болып табылады. Коммуникацияның сэтті болуы үшін адамдардың сізді түсінгені, сізді қалай қабылдағаны жэне мэселеге қалай қарайтыны туралы кері байланыс алуы қажет.
Коммуникация - басқа адамдармен байланысты орнатып, оны сақтай білу қабілеттілігі. Қарым-қатынас жағдайын жақсы түсіну жэне өзара түсінушілікке жету тиімді коммуникацияның белгісг болып табылады.
Коммуникацияның кері байланысы:
стереотиптер - жеке адамдар немесе жағдайлар туральг
қалыптасқан ой-пікірлер нэтижесінде адамдарды, жағдайларды, ■
мәселелерді түсіну жэне объективті талдау қиын болады;;
өзінің көзқарасына қарсы келетін пікірлерді қабылдамау, оларға қарсы болу; - адамдар арасындағы жаман қарым-қатынас нәтижесінде басқа адамды өз ойыңыздың дүрыстығына сендіре
алмау пайда болады;
басқа адамның зейіні мен қызығушылығының жоқ болуы, ондай қызығушылық адамның өзіне қажетті, маңызды ақпараттың мэнін санадан өткізу нәтижесінде пайда болады;
көптеген фактілерді елемеу, яғни қажетті фактілер аз болса да, қорытынды жасау;
өз ойын білдірудегі қателіктер, мысалы логиканың жоқ болуы, дүрыс емес сөздерді қолдану, қарым-қатынастың күрделілігі;
- қарым-қатынас стратегиясы мен тактикасының дүрыс болмауы.
«Коммуникация» термині латын тілінен аударғанда «жалпы,
барлығымен бөлісу» дегенді білдіреді. Егер өзара түсінушілік болмаса коммуникация да болмайды. Коммуникация жетістігін білу үшін кері байланысты білу керек, яғни адамдар сізді қалай түсінді, қалай қабылдады тағы сол сияқты сүрақтарға жауап берілуі тиіс. Коммуникациялық компетенттілік - адамдармен керекті байланысты құРУ жэне үстай алу қабілеттілігі. Коммуникативті қабілеттілік адамның жасына, біліміне, мэдениетіне, психологиялық даму деңгейіне, өмірлік жэне кәсіби тэжірибесіне байланысты ерекшеленеді.
Ортақтасу барысында ақпарат бір адамнан екінші адамға тек беріліп алынбайды, алмасады. Сондықтан ортақтасудағы ақпарат алысу - тікелей ары-бері ауысу ғана емес, бүл процестің негізгі мақсаты белгілі жағдайдың не мэселенің жалпы мағынасын анықтау, ортақ көзқарасты белгілеу мен келісімге келу.
Осы міндетті шешу түлғааралық ортақтасу барысында кері байланыс механизмі қызмет етеді. Бүл механизмнің мэні: түлғааралық коммуникацияда ақпарат алмасу екі есе көбейеді, коммуникатордан реципиентке өткен ақпараттың ішкі мағынасымен қатар реципиент коммуникатордың ақпаратына, оның тэртібіне қалай қарайтыны, қалай бағалайтыны жөнінде мэліметтер беріледі. Кері байланыс таныту мен байқау үшін белгілі бір батылдыққа ие болу керек. Кері байланыс - басқа адамды қалай қабылдағандыгы туралы, қарым-қатынас барысында қандай ойлар мен сезімдердің туғандығы туралы мәлімет беру.
Кері байланыс ережелері: 1. Адамның нақты қандай жүріс-түрысы сізге жагымды, не жағымсыз эмоция тудыратыны туралы айту керек;
Егер адамға оның кейбір қылықтарының ұнамайтыны туралыіі айтқыңыз келсе, онда оның нені өзгертуі қажет екенін айту керек:|
Ең бастысы, баға бермеу керек. Кері байланыс басқа адамі туралы ақпарат емес, бұл - сіздің сол адаммен қарым-қатынаоі барысындағы оны қабылдауыңыз, сізге ненің ұнамайтыны, неніңі ұнайтыны туралы ақпарат. 1
Кері байланыс дегеніміз - коммуникатордың әрекетін<М
реципиенттің реакциясы туралы берілетін ақпарат. Керщ
байланыстың мақсаты - ортақтасу серігіне оның мінез-құлықтарьі|
өзгелер жағынан қалай қабылданып, сезіліп тұрғанын түсінугш
көмектесу болып табылады. ' |
Кері байланыс түрлері: тікелей жэне жанама. Тікелей керіі
байланыс кезінде реципиенттің сөйлесушінің құлқына реакциясыі
ашық түрде көрініс алады. Мысалы, тікелей сөйлемдер «Сені
айтып тұрған нэрсе маған ұнамайды», «Не деп тұрсың, түк те|
түсінбей жатырмын». Не болмаса, тікелей қуаныш, ашу, ыза, мұң|
сезімдерін айқын көрсететін ым-ишаралар. Тікелей кері байланысі
реципиентті коммуникатор түсінуі үшін қолайлы жағдай жасап,|
ортақтасуды тиімді және нәтижелі етеді. ||
Кері байланыстың жанама түрі - психологиялық ақпаратты'
ортақтасу серігіне жасырын, астыртын жеткізу жолы. Ол үшіні
неше түрлі риторикалық сұрақтар, кекетулер, қатынас серігіі
күтпеген эмоциялық реакциялар пайдаланылады. Коммуникатор:
реципиенттің өзіне қарасты эсері, қатынасының шынайы сипаты;
туралы өзі ойлап жетуі керек. Сөйлесушінің ойлаған сезімдеріі
мен пікірлері үнемі дұрыс бола бермегендіктен ортақтасу барысы |
да, ақпарат алысу да белгілі дэрежеде күрделене түседі. |
Сонымен психологиялық кері байланыс - тұлғааралық! коммуникацияның алғашқы ерекшелігі.
§6.2 Қарым-қатынас тәсілдері, түрлері Қарым-қатынастың вербалды және вербалды емес тәсілдері: кинесика, проксемика, такесика, паралингвистика
Қарым-қатынас негізгі екі канал арқылы жүзеге асады: тілдік
(вербалды) жэне тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынас;
каналдары. Сөйлесу тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ол - I
ақпараттың қайнар көзі, басқа адамға эсер етудің тэсілі.
Тілдік (вербалды) қарым-қатынас құрылымына мыналар жатады:
1. сөздердің мэні мен мағынасы - сөздерді нақты дұрыс айту, сөйлемдерді дұрыс құру;
тілдегі дыбыстық құбылыстар - сөйлеудің темпі, ритмі, интонациясы, дикциясы, дауыстың жоғары - төмендігі, эуезділігі, ырғағы;
дауыс шығару көріністері - қарым-қатынас барысында пайда болатын арнайы дыбыстар. Мысалы, күлу, жылау, сыбырлау, күрсіну, «хм-хм», «эх», «ах», т.б. сөздердегі дыбыстар.
Кептеген зерттеулердің көрсетуі бойынша күнделікті қарым-қатынастың 7 пайызын - сөздер, 40 пайызын - дыбыстар, 53 пайызын тілдік емес өзара эрекеттесулер құрайды.
Тілдік емес (вербалды емес) қарым-қатынасты зерттейтін ғылымдар:
1. Кинесика адамдардың эмоциялары мен сезімдерінің сыртқы
көріністерін зерттейді:
А) мимика бет әлпеттің бұлшық ет қозғалыстарын зерттейді; Ә) жестика дененің жеке бөліктерінің қозғалыстарын зерттейді, Б) пантомимика дененің бүкіл моторикасын: жүріс-тұрыс, еңкею, қисаю, т.б. қалыптарын зерттейді;
2. Такесика қарым-қатынас барысындағы қол алмасып амандасу,
беттен сүю, құшақтау, сипау, т.б. денеге тию эрекеттерін
зерттейді;
3. Проксемика қарым-қатынас барысында адамдардың
кеңістікте орналасуын зерттейді.
Кинесика термині грек тілінен алғанда «кіпезіз» - қозғалыс дегенді
білдіреді. Ол - адамдардың қарым-қатынасында қолданылатын барлық дене қимылдарының жиынтығын (сөйлеу аппаратынан басқа) зерттейтін ғылым. Оған сейлеу кезіндегі ым-ишарат, адамның бет құбылыстары (мимика), дене мүшелерінің қозғалыстары жатады. Сөйлеу тілінің нақты сипаттамасы лексика, грамматика, просодика салаларындағы ерекшеліктерді анықтаумен шектелмейді, өйткені тілдік қатынасты жүзеге асырудағы айтылмақ ойдың мағынасы көп жағдайда адамдардың қимыл-қозғалысына да байланысты болады. Акустикалық жүйеге паралингвистика жэне экстралингвистика жатады. Паралингвистика - бұл коммуникатор дауысыньщ
сапасы: тембрі, ырғағы, қаттылығы, жылдамдылығЦ
интонациясы, логикалық екпіні. \,
§6.3 Қарым-қатынас деңгейлері, контактты әрекеттесудіц ' түрлері коммуникативті ықпал
I Қарым-қатынастың түрлі жақтарының байланысы, олардьГ динамикасы Я.Яноушек ұсынған қарым-қатынастың деңгейлій схемасында неғұрлым айқын байқалады. Осы схеманың бірінші деңгейінде коммуникация өз тарапынан ақпарат беру мең қабылдауды, контактқа түскен индивидтердің бастапқЫ ақпараттылығында болатын айырмашылықтарды түзететін оның1 кодталуы мен декодталуын білдіреді. Алайда, осы деңгейдің өзінде коммуникация тек ақпарат алу мен беруге ғана теңеспейді, жасырын түрде ол қатысушылардың өзара қатынастарын да қамтиды. Мысалыға, сөйлеуші жағынан тындаушының беріліпі' отырған ақпаратты қалай қабылдауының антиципациясы орын{ алады, өз кезегінде өзі алған ақпараттың контекстін қайта қүрылымдайды: сөйлеушінің бастапқы ниеті, оның тәжірибесі,; білімдері жэне осы деңгейде бірлескен іс-әрекетпен тікелей байланыс жоқ.
Коммуникация екінші деңгейде нақ өзара сипатқа ие болады, мұнда ол қатысушылардың өзара мағыналарды беруі мен! қабылдауын көрсетеді. Осы деңгейде коммуникация олардың ортақ міндеттерді орындаудағы бірлескен іс-эрекеттерімен тікелей байланысты, ол тек қана іс- эрекеттегі емес, сондай-ақ сонымен байланысты коммуникациядағы функциялардың сараланып жіктелінуіне әкеледі. Соңғысы бұл жағдайда ақпараттау, сұрастыру, оқыту, нұскау беру, бұйыру жэне т.б. сипатқа ие бола отырып, бірлескен жұмыстың үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Берілген коммуникация бағытталған білімдермен, ойлармен, шешімдермен алмасу бұл жерде міндетті бірлесе орындауға бағынған қажет мэліметтерді алуға, оқу материалын меңгеруге, жаңа білімдерді ашуға, бұйрық беруге жэне т.б.
Үшінші деңгейде алдыңғы шепке коммуникация үшін неғұрлым мэнділері: бір-бірінің ұстанымдары мен көзқарастарын түсінуге ұмтылу, басқалардың пікіріне құлақ асу, тіпті олармен келіспесе де және т.б. шығады, осы жағдайда коммуникация жекеленген қатысушылардың қосқан үлестерін, жеткен табыстарын жалпы бағалаудың қалыптасуына бағытталады. Жалпы бағалауға ұмтылу кедергілерге тап болуы мүмкін, бұл кедергілер коммуникацияға түсуші жекеленген қатысушылардың негізгі мақсаттарының әр түрлілігінде болады. Коммуникацияның осы үшінші деңгейі өзара қатынастардың ұжымдық сипатымен байланысты.
Тұлғааралық коммуникацияның тағы да бір ерекше сипаты оның екі деңгейлі құрылымы. Ортақтасу барысында ақпарат алмасу сөздік және бейсөздік деңгейлерде өткізіледі. Сөз деңгейінде ақпарат алысудың негізгі құралы - сөз, тіл болса, бейсөздік деңгейде сөзден басқа коммуникация белгілері қызмет көрсетеді.
Бейсөз тэсілдер адамның эмоциялық реакцияларының айнасы ретінде оның ортақтасу барысындағы көңіл-күйін түсінуі жэрдемдеседі. Ортақтасу кезінде олардың орны мен мәні өте биік. «Коммуникация айсбергінің» көрінетін ұшы сөз болса, көзге көрінбейтін су астындағы негізгі белімі бейсоз әдіс - тэсілдер. Ортақтасу серігі кері байланысты осы бейсөз жолдармен жүзеге асырады. Мысалы, сөзіне сенбей тұрсақ, серігіміздің бейсөз тэртібіне мэн береміз. Ым-ишаралар адамның сез астарында жатқан шынайы (жасырылған) ниеттерін анықтауға көмектеседі. Бейсөз құралдарға оптикалық кинестетикалық, пара және экстралингвистикалық, проксемикалық, визуалдық жүйелер жатады.
Коммуникациялық ықпалдау шарттары мен түрлерін талдасақ, оның екі типін анықтаймыз. Коммуникатордың реципиентке жасаған эсерінің мақсаты мен құралдарына орай эміршіл жэне диалогтық коммуникация типтеріне болінеді.
Екі типтің айырмашылығы коммуникатордың ұстанымына, мәтіннің сипатына, коммуникациялық кеңістікке, кеңістіктің ұйымдастырылуына, бейсөздік тэртіпке орай анықталады.
Психологиялық ұстаным автордың коммуникациялық стилін белгілейді. Әкімшілдік ықпал етуде «жоғарыдан-төменге» ұстанымы, диалогта - «тепе-тең» ұстанымы жүзеге асады. «Жоғарыдан-төменге» ұстанымындағы коммуникатор үшін реципиент бағынышты халде больш, тек еріксіз тыңдап,, коммуникатордың сөзін сын айтпай қабылдауы керек. Осі{ бағыттағы коммуникатордың пайымдауынша, реципиенттің өд пікірі жоқ, бар болса да оны коммуникаторға қажетті бағыщ; озгерте салады. «Тепе-тең» ұстанымда тыңдаушы коммуникатор; жағынан ортақтасудың белсенді, оз пікірін қорғай алатын мүшео; ретінде қарастырылады.
§6.4 Топтағы, ұжымдағы түлғааралық қарым-қатынас Топ - әлеуметтік және психолоғиялық феномен
Әлеуметтік психологияда «топ» термині жан-жақты жэне көе
мағыналы болып табылады. Бір-бірімен көптеген эртүрлі тұрақтві
бірлеСтіктерге біріккен, оте күрделі ұйымдасқан қоғамды адамдар
«топтар» деп атайды. і
Топтар іштей үлкен жэне шағын топтар деп бөлінеді. Үлкеиі топтар мемлекеттің, үлттың, партиялардың, әлеуметтіқ бірлестіктердің тарапынан үсынылған, кэсіптік, экономикалық^ жас, жыныстық, мэдени жэне басқа да белгілері бойынша, болінеді. Олардың жүргізген саясаты,. идеологиясы және мэдениеті арқылы іске асады. Үлкен әлеуметтік топтардың идеологиясын бірден бір жүргізуші эрбір нақты жеке тұлғаға сэйкес қолданатын шағын топ болып табылады. Онда адам аз өмірінің үлкен бөлігін откізеді.
Шагын топ - бүл адамның бірігуі, оның мүшелерінің жалпы мақсаты бір және бір-бірімен тікелей жеке байланыста болатын қүрамы жағынан көп емес адамдардың бірлестігі. Шағын топ қоғамның қарапайым үясьін білдіреді, ол арқылы жеке түлғаға қоғамнан әртүрлі эсер етуінің үрдісі іске асады. Бүл ең алдымен отбасы, еңбек үжымы, қүрамы 30-40 адамға дейін кіретін оқу топтары, спорт командалары, жақын достардың бірлестіктері жэне т.б. Бүл қоғамдастық озінің эртүрлі сипаты бойынша байқалады, таза сыртқы сипаттарынан ішкі сипаттарына дейін. Психологиялық орталық олшемі топтың үйымшылдығын анықтайды. Оның әлеуметтік-психологиялық дамуының бірі болып табылады. Шағын топтар сандық қүрамы жағынан әртүрлі болуы мүмкін: 2-3 тен 30-40-қа дейін адам.
Шётелдің әлеуметтік психологиясында «шағын топ» термині қолданылады. Шет елде шағын топтарды зерттеуге байланысты коптеген еңбектер жарық корді. АҚШ-та шағын топтарды зерттеумен барлық алдыңғы қатарлы университеттер айналысады, олардың ішінде Гарворд университетін ерекше атауға болады.
ІІІағын топтардың жіктелуін қарастыратын болсақ: шартты немесе номиналды шағын топ дегеніміз бірде-бір шағын топтың қүрамына кірмейтін адамдарды біріктіретін топты айтады. Мысалы, шартты топтарга жоғары сынып оқушыларының сыныбын жатқызуға болады. Кей жағдайда осындай топтарды бөліп корсету зерттеу мақсатында қажет түпкілікті (реалдық) топтарға алынған нэтижелерді кездейсоқ біріккен, бір-бірімен байланысы жоқ, ортақ мақсаты жоқ топтармен салыстыру үшін қажет. Мэселен, спорттық журналистер дүние жүзінің ең үздік футболистерін шартты түрде толтыру үшін қажет тізімін жасайды.
Түпкілікті (реалдық) топқа кірген жеке түлға бір-бірімен тығыз эрекетке жэне қатынаста болады. Оған мектеп сыныбы, эскери болімше, өндірістік бригада, спорт командасы, купедегі жолаушылар жатады.
Топтар ресми және ресми емес болып болінеді: ресми топ штаттық кесте, жоғары немесе басқа ресми құжаттардың негізінде қүралады. Мысалы, студенттер тобы, мектеп мүғалімдері мен қызметкерлерінің штаты - осының барлыгы ресми топтарды қайта озгертуге болады, бірақ тағы да белгіленген бүйрық шешім, заң негізінде іске асады.
Үлгілі топ (референттік). Үлгілі топ - бүл шындық немесе қияли топ, оның козқарасы ережелері жеке түлға үшін үлгі болып табылады. Үлгілі топқа кірген жеке түлға, оның талаптарын, қүндылықтарын мойындайды, оны қолдайды, ең үлгілі топ деп есептеледі.
Үлгілі емес топ (референттік емес) - бүл топтың психологиясы мен мінез-қүлқы жеке түлға үшін жат немесе ешқандай да мэні жоқ.
Барлық топтарды жоғары дамыған және әлсіз дамыған деп боледі. Әлсіз дамыған шағын топтарда жеткілікті психологиялық ұйымшылдық яғни іскерлік жэне жеке озара қарым-қатынас қалыптаспаған.
Жоғары дамыған шағын топтардың ішінде екі үлкен тобы қалыптасқан. Өлар - корпорациялар мен ұжымдар. Олардың көптеген ортақ белгілері бар. Корпорацияларға тэн іс-эрекет,; қоғам үшін пайдасы аз немесе тіптен зиянды болуы мүмкін.' Дамыған ұжымның әлеуметтік психологиясы, іс-әрекеті сөз жоқ-қоғам үшін жағымды мэні орасан зор. Корпорацияда озара; қарым-қатынастық нормалары индивидуалистік сипатта, бұлі қатынастардың озі жазалау, күмэндану, бір-біріне сенбеуі қорқынышынан құрылған.
Ұжымда оған қарама-қарсы тұлғааралық қатынастар озара бір-' біріне сенушілікке, ашықтыққа, тазалыққа, озара бір-бірін. құрмеггеуге негізделген.
Топ туралы ұғым және оның сипаттамасы
Топ дамуының ең жоғарғы түрі ұжым болып табылады. Социологиялық, психологиялық жэне педагогикалық эдебиетте кез-келген ұйымдасқан топты ұжым деп атайды: бала бақшасындағы мектепке дейінгілердің тобы, мектеп сыныбы, өндірістік бригада тобы.
Латын созі «коллективус», орысша «коллектив», қазақша «ұжым» деп эртүрлі аударылады, кездейсоқ жиналу, жиын, бірлескен жиналыс, бірігу, ұйымдасу, топ. Бір анығы ұжым - бұл адамдардың тобы.
Ұжымның негізгі қасиеттерінің бірі оның ұйымшылдығы болып табылады. Ұйымшыл ұжым қиыншылықтарды жеңіл меңгеруге қабілетті, жеке тұлғаны дамыту үшін қолайлы мүмкіншіліктер жасай біледі. Жалпы міндеттер мен құндылықтар негізінде ұзақ қызмет істейтін топтарда құндылық - бағдарлы бірлік ретінде топтық ұйымшылдық үрдіс арта түседі.
Қазіргі шындық ұйым қызметкерлерінің ұжымдағы езара арақатынастарын дамытуға оз таңбасын қоюда. XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басында ұйымдағы эрбір адамның тіршілік эрекеті процесінің ролін жэне жеке алғанда пікірлестердің нақты ұжымы тіпті айқын жарияланды.
Ұжымдағы жақсы шығармашылық микроклиматтың құрылуы, оның мүшелерінің тиімді озара эрекеттесуді жүзеге асыруы үшін ұйымға қойылған міндеттерді шешуде өте маңызды.
¥жым - бұл ортақ басқарумен бірлескен, бір-бірімен тікелей байланысқан шешімдері мен сұрақтары ортақ топтасқан адамдар тобы. ¥жымда ерекше элеуметтік-психологиялық процестер айқындалады. Ұжымның мүшесі болып табылатын адам оның эсерін сезінеді. Ол бұл эсерге сэйкес осы ұйымда қызмет шеңберінде өз мінез-құлығын ұйымдастырады. ¥йымды басқару - бұл еңбекшіл ұжымның тіршілік әрекетінің барлық негізгі процестерінің барынша тиімді ұйым құруда оның жетекшісінің мақсатты бағытталған қызметі.
