1.Зерттеу әдістемесі.
2. Ғылыми зерттеудің философиялық және жалпығылыми әдістері. Жалпы (философиялық) әдістердің түрлері.
3.Жалпы әдістердің топтары.
Дедуктивті деп кейбір элементтердің қорытындысының жиынтығы бүкіл жалпы білім қасиеттерінің жиынтығына негізделгенін атайды.
Индукция арқылы, әдетте, класс субъектілерінің білім негізінде тұтастай класс қорытынды жасағанда, жекеден жалпыға дейінгі қорытындылар түсініледі.
Индукция (немесе жалпылау) толық және ішінара болады. Толық қорытындылар туралы құбылыстардың класына енгізілген әрбір істі зерттеу болып табылады.
Көптеген ғылыми мәтіндерде келтірілген мысалдар жекелеген тізімдер нәтижесі болып табылады, келесі мәтіндерде оларды пайдаланудың қолдану жолдары:
- қорыту негізіне қалыптасқан, дурыс мысал екендігін орнату;
- үлгі қорытындыға байланысты екендігін анықтау;
- мысалдар жеткілікті келтірілген ба анықтау;
- Таңдалған мысалдар типтік екендігін орнату.
Ғылыми-зерттеу объектісі жиі жекелеген оқиғалар, заттар мен құбылыстардың, олардың жеке бірегей сипаттамалары әрекет етеді. Дедуктивті және индуктивті дәлелдерін пайдалануда түсіндіру және бағалау қиын. Бұл жағдайда жаңа бір құбылысты басқамен теңейтін кездегі, онымен танымал әрі ұқсас жеке құбылыстар, және біріншіден бұрын алған ақпаратты тарататын аналогиялық қорытындыларға жүгінеді.
Барлық аналогиялар логикалық емес, сондықтан оларды тексеру қажет. Оларды тексерудің екі жолы бар: 1) құбылыстарды салыстыру тиісті ма немесе жоқ па?; 2) Олардың арасында ешқандай айтарлықтай айырмашылықтар жоқ па?
Себепті тәуелділіктің шешімі - ғылыми мәтінде ерекше маңызды рөл атқаратын тағы бір индукциялық нұсқа.
Себепті тәуелділіктің әрбір даулы жағдайдағы қорытындысы келесі тексеру ережелерімен қолданылады:
1. Болжамды ешқандай себеп жоқ кезде, күтілетін нәтиже ма? Егер жауабы "ия" болса, онда сіз жоғарыда аталған құбылыс - жалғыз мүмкін себеп деп айтуға құқығыңыз жоқ. Бұл жағдайда, немесе екі құбылыстар арасында ешқандай байланыс жоқ, немесе басқа ықтимал себебі бар.
2. Болжамды салдар қолжетімді кезде, болжамды себеп жоқ бола ма? Егер жауап "ия" болса, онда сіз кейінгі құбылыс - жалғыз мүмкін салдар деп айтуға құқығыңыз жоқ. Немесе екі құбылыстар арасында ешқандай байланыс жоқ, немесе басқа ықтимал салдар бар.
3. Салдар мен оның болжамды себебінің арасында тек кездейсоқ бірінен кейін бірі туындаған жалғыз байланысы емес пе? Бұл әдіс"осыдан кейін, сондықтан, осыдан кейін" ретінде белгілі, себептің қорытындысының жалпы қателігін анықтауға мүмкіндік береді.
4. Кез келген басқа да ықтимал себептері бар ма?Негізгі себептен көрі, бізді толғандырып жүрген себеп немесе тікелей себебі құбылыстар айқынырақ көрінеді.Негізгі себептерді анықтаудан жалтару әдеттегі мұқалмас нысан.
5. Кез келген басқа да ықтимал салдары бар ма?Көптеген жағдайларда қорытындыны себептерді бастапқы күшіне шындығында болашақ оқиғаларға болжам болып табылады.Мұндай жағдайларда абсолютті тексеру мүмкін емес.Себебі қорытынды бастапқы күші есте болашақты сақтайды,ол еркін ойлау әсерін растайды.
Шегерім(дедукция)- білімнің ең қысқа жолы болып табылады.Шегерім үш шешімнен тұрады:
- жалпы ережелер, үлкен посылка деп аталады.
- онымен байланысты шешімнен,оның қолдануына әкеліп соғатын,кіші посылка деп аталады.
- қорытындыдан.
Осы үшбуынды процесс толығымен силлогизм деп аталады.
Кейде көрсетілген бір посылка көрсетілмейді.Бұл қысқартылған силлогизм энтимемадеп аталады.Энтимеманы толық силлогизмге келтіру үшін мынадай ережелермен басқарылуы керек:
-қорытындысын тауып, оны үлкен және кіші терминдері анық көрсетілетіндей тұжырымдау керек
-егер бір посылка аталмай кетсе,қайсысы екенін анықтау(үлкені не кішісі ма) керек.Бұл сөйлемде қандай төтөнше терминдер қамтылған
-қай посылка аталмағанын біле тұра және орташа терминді біле тұра(берілген посылкада болады) аталмаған посылкамен бірге терминін анықтау.Дедуктивті ай-тұжырым екі тәсілмен тексеріледі.1)посылкалар дұрыс па? 2)олардан бұл қорытынды шығама?
Өзінің пікірін дәлелдеу қабілеттілігі және оппоненттердің дәлелдерін жоққа(керек жағдайда) шығаруға әрекет ету (аргументирование) көмек береді-таза логикалық процесс, басқалардың шешімдерінің көмегімен біздің шешімдерімізді негіздейді.Дәлелдеудің ережелері сақталмағанда әрекет(аргументирование) өз нысанына жетеді.
1) Дәлелдеудің тезисін анық және нақты тұжырымдау керек.Бола тұра екі жақты ойлау мүмкін емес.
2) Дәлелдеу кезінде тезис өзгеріссіз білу керек,яғни нақты бір ереже дәлелденуі тиіс.
