Шпалерная вытворчасць на Беларусі, стылістычныя, мастацкія і тэхналагічныя асаблівасці вырабаў, іх віды. Цэнтры вытворчасці.

Выканала: Церэшчанка В.Д.

Багатыя мастацкія традыцыі беларускага народнага ткацтва давалі магчымасць развіваць мануфактурную вытворчасць шпалер, ворсовых дываноў, габеленаў у Слуцку, Нясвіжы, Міры, Гродне, Слоніме, Ружанах, Дуброўна і інш. На мануфактурах працавалі запрошаныя французскія, бельгійскія і іншыя замежныя майстры, пад кіраўніцтвам якіх мясцовыя майстры авалодвалі новымі для іх тэхнікамі.

Першая шпалерная фабрыка была заснавана ў Расіі ў 1717г. Пятром I. Падобныя мануфактуры былі створаны і на тэрыторыі Украіны, дзе выпрацоўвалі дываны і габелены (Броды, Корчык, Гарохава на Валыні і інш). З ткацкай мануфактуры ў першай палове 18 ст. г. Станіслава (Івана-Франкоўск, Украіна) быў запрошаны Міхаілам V Казімірам Радзівілам у Слуцк майстар Ян Маджарскі.

На Беларусі шырока вядомымі былі мануфактуры князёў Радзівілаў у Слуцку, Нясвіжы, Міры, Карэлічах, Альбе і інш. Пачатак вытворчасці шпалераў паклала Ганна Сінгушко, якая садзейнічала развіццю розных ткацкіх рамёстваў у сваіх уладаннях (Белая, Мір). Пры Міхаіле Казіміры Радзівіле (Рыбанькі) мануфактуры дасягнулі найвышэйшага росквіту, тады і былі выкананы самыя значныя работы ў тэхніцы габелена. На мануфактурах Радзівілаў працавалі мясцовыя сяляне, пераважна жанчыны. У 1750г. на гэтых мануфактурах было ўжо 7 ткачых-майстрых(Анастасія Маркавіч, Марыя Кулакоўская, Тэрэза Лютницкая і інш.).

Кардоне для габеленаў выконвалі прыдворныя мастакі. Сюжэтнай і кампазіцыйнай асновай для габеленаў паслужылі карціны 17-18 стст. Абрагама аб ван Вестерфельда, Дэль Бэнэ, дэ воза і т. п.

Найбольшую вядомасць набыла радзівілаўская мануфактура па вытворчасці шпалер ў Карэлічах. Шырока была распаўсюджана вытвочасць кілімаў і дываноў. Тэхніка выканання - усходнія узоры з невялікімі уключэннямі мясцовых матываў.

У 1752 г. Міхаіл V Казімір Радзівіл пажадаў, каб на Карэліцкай мануфактуры была выткана серыя габеленаў, ухваляўшая ратныя подзвігі Радзівілаў. Эскізы для іх былі выкананы К. Гескія. У рэалізацыі замовы прымалі ўдзел яго сын І. Гескія, М. Скржицкий, К. Лютицкий. Самая значная работа ў гэтай серыі - «Узяцце ў палон Станіслава Міхаіла Крычаўскага пад Лоевам ў 1649г.» (Кракаўскі нацыянальны музей, Польшча).

Дэкаратыўнае рашэнне габелена. Выкананы ён з воўны з частковым выкарыстаннем шоўку. Дыван спакойна шараватага каларыту, на якім вылучаюцца ружовы, жоўты, карычневы, зялёны і блакітны колеры розных адценняў. Мяккая каляровая гама і арнаментальнае апраўленне характэрныя для стылю ракако. Пра гэта сведчыць і элементы бардзюра, а таксама пра тое, што кілімчык выканана ў сярэдзіне 18ст.

Мануфактура ў Слоніме, Міхаіл Казімір Агінскі. Заснавана ў 1780-х гадах, працавалі на ёй заходнееўрапейскія спецыялісты, кіраваў - архітэктар і жывапісец з Італіі І. Моран, працамі ткачоў ведаў майстар з Германіі Ёган Карл Клетч. Найбольш вядомай працай стала серыя з дванаццаці габеленаў на антычныя тэмы.

У габеленавай тэхніцы - выконваліся сюжэтна-тэматычныя кампазіцыі, манументальна-дэкаратыўныя па характары. У дывановай - арнаментальныя, больш сціплыя па памерах і функцыянальныя па сваім прызначэнні. Але ўсё залежала ад прызначэння выраба. Тыповыя шпалеры з арнаментальным дывановым малюнкам, кампазіцыйным цэнтрам якіх служаць кветкавыя вазы, а бардзюр складаюць букецікі на цёмным полі.

У канцы 18ст. адбываюцца значныя эканамічныя перамены. Пашырэнне гандлю і рост прамысловай вытворчасці, спрыяюць таму што шпалерныя мануфактуры на Беларусі прыходзяць у заняпад.

У перыяд 18-пачатку 20в. дэкаратыўна-прыкладным мастацтве Беларусі ўласцівыя ўсе асноўныя стылявыя кірункі: барока, ракако, ампір, класіцызм і мадэрн. Габелен больш адчуваў ўздзеянне стылю барока.

Сацыяльна-палітычныя змены пасля рэвалюцыі 1917-га. спрыялі росту нацыянальнай самасвядомасці беларускага народа. У 1919г. у Бабруйску была арганізавана Дзяржаўная выстава рамеснікаў і мастакоў.

У Беларусі цалкам адсутнічалі навучальныя ўстановы для падрыхтоўкі кадраў мастакоў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Адкрыццё ў Віцебску народнага мастацкага вучылішча.

У станаўленні беларускага габелена прымалі актыўны ўдзел А. Кішчанко, А. Бельцюкова, якія былі запрошаны з Львоўскага інстытута прыкладнога і дэкаратыўнага мастацтва.

У 1964 г. пры Беларускім дзяржаўным тэатральна-мастацкім інстытуце была адчынена кафедра аздаблення мастацкіх тканін.

Паспяховаму развіццю мастацкага ткацтва садзейнічаў таксама адкрыты ў пачатку 70-х гадоў у Барысаве габеленам цэх на базе камбіната прыкладнога мастацтва Мастацкага фонду БССР. Спецыялісты: В. Ракаўская, Т. Сініца, Л. Слабкоўская, В. Цецерукі, Н. Шаркова, якія ўвасаблялі ў жыццё задумы мастакоў. Беларускія выканаўцы строга вынікаюць аўтарскаму задуме, прытрымліваючыся традыцыйнай габеленам тэхнікі.

Наступны этап - захапленне фактурай і пластычнымі эфектамі тканай паверхні.

· фарбавалі ніткі старым хатнім спосабам, рабілі фарбу з лісця, кары, каранёў.

· ужывалі новыя матэрыялы - лён, сінтэтыку, люрекс.

· уводзілася больш свабодная сістэма перапляценні, раскрывае і аснову, і саму структуру тканіны.

· новыя тэхнікі вязання і пляцення.

Прыстасаванне габелена да інтэр'еру. У ходзе далейшых эксперыментаў ён ператвараўся ў «тэкстыльную структуру.

Для беларускага габелена ў 1970-я гады найбольш характэрнай асаблівасцю стала яго манументальнасць, арыентацыя на грамадскі інтэр'ер. 80-я гады - перыяд росквіту беларускага габелена.

· партрэт (А. Кішчанкі, габелен «Ангеліна»)

· пейзаж (А. Юзеевой «Поры года», «Подых вясны», Г. Кривоблоцкая «Шлях», «Заслаўскія напевы», Н. Сухаверхавай «Слонечная сюіта», Л. Пятруль «Яблынька»)

· Нацюрморт (О. Грыдзіна «Чаканне», «Нацюрморт з кнігай», серыя габеленаў Г.Стасевич і В.Кривовеева «Нацюрморты», В. Крывашэева «На скрыжаванні лёсу»).

Спіс літаратуры:

1. Гісторыя беларускага мастацтва: у 6 т. Мн., 1989.

2. Жук, В.И. Декоративно-прикладное искусство Беларуси XVIII –XХ веков: становление и тендеции развития. – Мн.: Белар. наука, 2006.- 319 с.

3. Курилович, А.Н. Белорусское народное ткачество / А.Н. Курилович. – Мн.: Наука и техника, 1981. – 119 с.