Н.Х.Хамитова тістердің бір- біріне тию-тимеу қуатын анықтау үшінокклюзиограммаларды қолдануды ұсынды. Ол үшін бір бет ақ қағазды екі бүктеп, қара копировалды қағаздың арасына өойып, науқас адамның жоғарғы және төменгі тістерінің арасына салады. Ақ қағаздың бетінде тістердің қиылысқан кездегі іздері қалады. Қалыпты жағдайда, алдыңғы тістердің сызықшаға ұқсаған, ал азу тістердің көптеген нүкте тәрізді іздері қалып отырады. Ақ қағазда қалған тіс іздерінің сапасын бағалау.
| Іздерінің көрсеткіштер | Бағасы |
| 1.Қағазда із қалмаған 2.Білінер білінбес нүкте бар 3.Анық нүкте 4. Алдыңғы тістерден кейін сызықша, азу тістерден көптеген нүкте қалады |
Окклюзограмманы (ОКГ) 12 қос тістердің қиылысу кезінде ан-ды. 654321 123456
654321 123456
Окклюзограмманың индексін мына формула бойынша шығарады. Балдар қосындысы
ОКГ= -------------------------- Х100%
3 х 24 Егер баллдар қосындысының бағасының көрсеткіші төмендеп кеткен болса, онда дәрігер тез арада тістердің бір-біріне дұрыс қиылыстыруду қамтамасыз етуі керек.
30. Кіреукенің тіс жегіге бейімділігі.Ауыз қуысындағы тіс жегілік жағдай Тістер тісжегісі- тісжегі қуысының дамуымен жүретін тістің қатты тіндерінің деминерализациясы мен жұмсаруымен жүретін патологиялық үрдіс.
Тісжегіні шақыратын негізгі факторлар:
Тіс қағы микроорганизмдері (органикалық қышқылдар түзіліп, деминерализация ошағының пайда болуын шақырады.
Дұрыс тамақтанбау (рационда минералды заттар және дәрумендердің жеткіліксіз болуы)
Сілекейдің қасиеті және құрамының өзгеруі (оның бактерияға қарсы қасиетінің төмендеуі)
Ағзаның жалпы жағдайының бұзылуы (бүйрек, АІЖ аурулары, гормоналды ауытқулар және т.б.)
Ас суында фтор және кальцийдің жетіспеушілігі
Ағзаға жедел әсер ету (стресс)
Тұқымқуалаушылық жағдайлар
Жасы (тісжегі ағзаның өсу кезеңінде белсенді)
Қазіргі қозқарастарға қарағанда, тіс жегінің этиологиясы мен патогенезінде инфекциялық фактор орын алады.Тіс қағын түзуімен байланыстырады.Bowden (1985) мәліметтері бойынша, тіс қағында микроорганизмдердің көптеген түрлері болады.
Белгілі әдістердің ішінде “сілекей- тіс қағы –кіреуке” жүйесінің қарым-қатынасын сипаттайтын таңдау керек. Әдебиетте тісжегісінің дамуына сілекей-тіс қағы-кіреуке” жүйесінің қарым-қатынасын сипаттайтын таңдау керек. Әдебиетте тісжегінің дамуына сілекейдің қасиетінің маңызы бар екені көрсетілген. Оған-саны, қышқылдығы, буферлік сыйымдылығы, ондағы органикалық емес құрамдардың болуы жатады.Тексеру үшін сілекейді 15 минут ішінде залалсыздандырылған пробиркаға жинайды. Сілекей бөлінуді ауыз қуысына бірнеше минутқа мақта тампонына малынған 1,0 % пилокарпин гидрохлорид ерітіндісінің 1-2 тамшысын қою арқылы шақыруға болады. Әдеттесілекейдің 2-12 млмөлшеріжұмысқажеткілікті.
Аралассілекейдітаңертеңтаңғыастыішіпболғаннанкейін 1,5-2,0 сағаттаалукерек. СілекейдіңжабысқақтығынОсвальдВК- 4 вискозиметріменанықтап, сантипаузаменбелгілейді. Освальдвискозиметріменеңалдымендистилденгенсудың, кейінірекауызсұйықтығыныңөтууақытынанықтайды. Жабысқақтықтысілекейдіңағууақытыныңдистилденгенсудыңағууақытыныңқатынасынақарайанықтайды. Дистилденгенсудың 20 град. Стемпературадағыжабысқақтығы 1 сантипаузағатең.
Қалыптыдабалалардыңауызсұйықтығыныңжабысқақтығы 1,5-3,5 сп. Тексерілгендердеолардыңсаныжоғарыласа, тістердіңтісжегімензақымдалуыанықталады.
Аралассілекейдіңқышқылдығынанықтау
АралассілекейдіңқышқылдығыотандықкәсіпорындаршығаратынстандарттыРН-метрлерменанықталды. Бұл мақсатта келесі құралдар қолданады:
Әмбебап ионометр ЭВ-4
РН-метр 430
Сүттің РН басқа да сүт өнімдерін анықтауға арналған РН-метр 2222.2
Лабораториядағы, бірақ өндірістен алынған РН-метр ЛПУ-0
Ауыз сұйықтығының қышқылдығының қышқыл жаққа ығысуы. Тістердің тісжегісінің даму белгілері болып табылады. Сондықтан 7,0 төмен РН бар балаларды жоғары қауіп тобына жатқызады.
Кіреукенің функционалды жағдайын тістің қатты тіндерінің құрамына, қаттылығына, қышқылдардың әсеріне төзімділігіне ұарап анықтайды.
Әдістерді орындағанда көп уақыттың қажеті жоқ. Келесідей жүргізіледі. Алдын-ала дистилденген сумен жуылып, кептілген орталық күрек тістің вестибулярлы бетіне шыны таяқшамен 2 мм диаметрде 1Н тұз қышқылынан 1 тамшы енгізеді: 5 секундөткеннен кейін қышқылды дистилденген сумен шайып, тіс бетін кептіреді. Кіреукенің улануының ақауының тереңдігін 1 % метилен ерітіндісімен бояу арқылы бағалайды.
Тіс бетінен бояғыштар қалдықтарын құрғақ мақта тампонымен бір сыпырғыш қимылмен алады. Уланған аймақ көк түске боялады. Боялу дәрежесі кіреукенің зақымдалу тереңдігіне байланысты және көк түсті эталонды шкаламен бағаланады.
Автор көк түсті 10-жолақты шкаланы қолдануға кеңес береді. Онда әрбір жолақ 10 % болып саналады. Сонда тексерулер нәтижесі пайыз бойынша есептеледі. Кіреукенің уланған аймағының 30 % дейін боялуы тістердің қалыпты қышқылға төзімділігін көрсетеді.
31.Тіс жегінің дамуына әкелетін қауіпті факторлар. Тіс жегінің алдын алу және болжау. Тістер тісжегісі- тісжегі қуысының дамуымен жүретін тістің қатты тіндерінің деминерализациясы мен жұмсаруымен жүретін патологиялық үрдіс.
Тісжегіні шақыратын негізгі факторлар:
1.Тіс қағы микроорганизмдері (органикалық қышқылдар түзіліп, деминерализация ошағының пайда болуын шақырады. 2.Дұрыс тамақтанбау (рационда минералды заттар және дәрумендердің жеткіліксіз болуы)
3.Сілекейдің қасиеті және құрамының өзгеруі (оның бактерияға қарсы қасиетінің төмендеуі)
4.Ағзаның жалпы жағдайының бұзылуы (бүйрек, АІЖ аурулары, гормоналды ауытқулар және т.б.)
5.Ас суында фтор және кальцийдің жетіспеушілігі
6.Ағзаға жедел әсер ету (стресс)
7.Тұқымқуалаушылық жағдайлар
8.Жасы (тісжегі ағзаның өсу кезеңінде белсенді)
Тіс кариесін болдыртпау үшін немесе оның жиілігін төмендету үшін төмендегі ережелерді есте сақтаған жөн: 1. Жайлап сабырмен тамақты ұзақ уақыт шайнап қатты тағамдарды араластырып отырған жөн (алма, сәбіз т.б.) 2. Құрамында қанты көп тамақтарды көп жемеу. 3. Ішетін суда фтордың мөлшерін арттыру. Тістер жарып шыққан кезде тұрақты тістердің құрамында су көбейіп органикалық заттар азайып отырады Тіс жарып шыққанна кейін 1,5-3 жылдың ішінде оған химиялық элементтер, тұздар жиналып эмалы қатая бастайды. Сондықтан да осы уақыт ішінде оныі дұрыс пісіп жетілуіне қолайлы жағдай туғызу қажет. Бұл кариес ауруының да алдын алады. Кариестен сақтану шараларын жүргізген кезде баланың жасы жіне тістің жарып шығу жылдамдығы ескерілуі керек. 6-7, 10-11, 14-15 жас аралықтарында кариес жиі байқалатынын ұмытпау керек. Тістің жарып шығу жылдамдығын тексерген кезде 3 топқа бөлуге болатыны байқалады. Ол үшін тістердің орташа жарып шығу жылдамдығы анықталады. Тістері орташа жылдамдықпен шығатын балалар 2 топқа жатқызылады. Олардың тұрақты тістері жылына 2 рет фторлакпен жабылады. тістері
32.Тіс жегінің асқынуларының алдын алу. Тіс жегіге жатпайтын тіс бұзылуларының алдын алу. Кіреуке гипоплазиясы- бұзылған тісте зат алмасу үрдісінің нәтижесінде дамитын даму ақауы. Ол тіс құрылымының сандық және сапалық бұзылыстарымен жүреді. Этиологиялық факторы одонтобласттардың жеткіліксіз немесе төмендеген қызметі болып табылады. Ол әртүрлі аурулар әсерінен ағзада алмасу үрдістерінің немесе механикалық жарақат, инфекция, өтпелі радиация әсерінен жеке фолликулаларда алмасу үрдістерінің бұзылуымен байланысты. Жүйелі гипоплазия – бір кезеңде дамитын тіс топтарында пайда болатын бұзылыстар. Ошақты- бір немесе әртүрлі даму кезеңіндегі жақын тұрған бірнеше тістегі бұзылыстар. Жергілікті – бір немесе бірнеше тістерде Клиникалық түрлері: Дақты- жұмсақ жылтыр бетті, айқын шекаралы, ақ түсті дақ. Симметриялы орналасқан тіс сауыттармен бір деңгейде орналасқан. Симметриялылығы тек қана фактордың орналасуымен ғана емес, пішіні мен өлшемімен сипатталады. Гипоплазияның орналасу аймағына қарап, минералды алмасу бұзылысы қай жаста болып жатқаны туралы айтуға болады. Зақымдалу ошағының ұзындығы бойынша бұзылыстың ұзақтығын анықтауға болады. Кесу қырына параллелды орналасқан гипоплазия ошақтарының санымен бала ағзасында алмасу үрдісінің бұзылыстары қанша рет дамығанын анықтайды. Эрозивті түрі: шектелген аймақта тіс сауытының әртүрлі жерлерінде кіреуке қабатының жұқаруымен сипатталады. Ақаулар домалақ пішінді, аттас тістермен симметриялы орналасады. Ақаулар бір өлшемді және пішінді болады. Жүлгелі түрі- кесу қырына параллелды орналасқан әртүрлі ұзындықта және тереңдіктегі кіреукенің жүлгесі тереңдеу түрінде көрінеді. Жүлге түбінде кіреуке қабаты жұқарған, кейде мүлдем болмайды. Аралас түрі- жеке тістерде, бір тіс аймағында ақ дақтар мен эрозиялардың кезектесуімен сипатталады. Соңғы жылдары ол жиі кездесетіндіктен, кіреуке зақымдалуының диагностикасын қиындатады. Гипоплазияның дақты түрі 46,8 % науқастарда, эрозивті- 27,3%, жүлгелі-5,2%, аралас түрі-20,7% кездеседі. Тістер флюорозы қоршаған ортадан тазалуы көп қолданумен байланысты. Ауыз суындағы фтордың мөлшері 0,5 мг/л болса, тіс тіндерінде өзгерістер тудырмайды. Фтор – 0,8-1,0 мг/л болса, балаларда жеңіл түрі болады. (10-12%) Фтор-1,0-1,5 мг/л - 20-30%-де; 1,5-2,5 мг/л - 30-45%-де > 2,5 мг/л-, < 50%. қарағанда
Мектепке дейінгілерде сүт тістер арасында 50% кездесетіні дәлелденген. Әдетте үлкен азу тістер мен ит тістер зақымдалады.Флюороз – сыртқы фтордың макро және микроэлементтермен байланысуы нәтижесінде дамиды. Олардың биологиялық белсенділігі бұзылады. Кіреуке гипоплазиясы- дамып келе жатқан тістерде алмасу үрдістерінің бұзылуы нәтижесінде дамитын ақау. Оның құрылымындың сандық және сапалық бұзылыстары байқалады.Этиологиялық факторы инфекция, жарақат, радиация әсерінен одонтобластардың қызметінің бұзылуы болады. Гипоплазия балаларда 12-15 % кездеседі. Гипоплазия профилактикасы-кезеңдері жүкті әйелдің денсаулығын күтуден басталады. Оған жақсы тамақтануға, жалпы аурулардан сақтануға және дәрігерде диспансерлік бақылауға қаралып тұруға кеңес беріледі. Флюороз профилактикалық қоғамдық шаралары келесіден тұрады:-құрамында фторы жоғары су көздерін оптималды концентрацияға алмастыру;-фторға бай немесе фторы аз суларды қажетті деңгейге дейін араластыру;-суды фторлауға қайта құрастыру;-мекемеге оптималды деңгейлі фторды жеткізуді ұйымдастыру;- балаларды құрамында қалыпты фторы бар аймаққа көшіру.
Флюороз профилактикасының жекеше шаралары: Эпидемия ошақтарында нәрестелерді жасанды тамақтандыруға болмайды;Бала тамағына құрамында көп фторы бар суды қоспау;Суды сүтпен алмастыру керек;Құнарлы тамақтандыру керек;Құрамында фторы көп тамақтарды қолданбау (теңіз балығы, май, шай);Құрамында фторлы қоспалары жоқ пасталармен тісті жуу;Суды фтордан тазалау әдісін жиі қолдану керек:қайнату;суыту;мұздату;фильтрлеу- фтор құрамы 2 мг/л болғанда, суды күкірт қышқылды гликоземмен тазарту. 300 мг- 1 л суға. Ал 4-6 мг/л болғанда, 50 мг дейін препаратты қолданады.
33.Балалардың пародонт ауруларына, тіс-жақ ауытқуларына әкелетін қауіпті факторлар. Пародонт ауруларының басты себептерінің біріне ауыз қуысының тазалық жағдайының төмен деңгейде болуы жатады. Қызыл иек қабынуы мен пародонттың жайылмалы үдемелі қабынуында тіс қызыл иек қағы пародонт тіндерінің қабыну - деструктивті өзгеруінің себебі деп бағаланады:1 тістің қатпарлы табақшасындағы және тіс қағындағы зат алмасу қоректері мен олардың жағдайы,2 микроорганизмдер мен олардың қоректік қалдықтарының күш қабілетін күшейтетін немесе бәсеңдететін ауыз қуысының факторлары, 3 ауыз қуысы тіндерінің өзгеріп, жаңаруын реттейтін жалпы факторлар. Пародонт ауруларының пайда болуында сілекейдің де маңызы ерекше (оның құрамы, қасиеті, тіс қағының жиналуына ықпалын тигізетін сілекейдің бөліну жылдамдығы, кальцийдің қабаттануы). Сілекей тағамның құрам бөліктерін ерітіп, олардың ферментативті ыдырауын қамтамасыз етеді.Тіс тасы теорияларының біріне сәйкес, тіс «бляшкасы» микрорганизмдері сілекей мочевинасынан аммиак бөліп шығарады, бұның нәтижесінде қоршаған орта қышқылдығы азайып, тіс тасы компоненттерінің шөгуі байқалады.
34.Стоматологиялық ағарту. Талдау, енгізу және профилактика бағдарламасының тиімділігін бағалау принциптері.Санитарлық ағарту профилактика туралы медициналық білім беруге бағытталған және салауатты өмір салтының әдістері мен ережелерін сақтауға үгіттеу. Санитарлық ағарту түрлері: әңгімелер, дәрістер, ойындар,баспа және көрме материалдарының таралуы. Санитарлық ағарту тәсілдері: ақпараттық-бысылым құралдары: радио, теледидар, газеттер, журналдар, - оқу әдебиеттер, - жадуалдар, - ескертулер, - муляждар және т.б. Санитарлық ағартуды енгізу деңгейлері: жекеше (дәрігер-стоматолог қабылдауында жүргізіледі), топтық (денсаулық сабағы балаларға, мектепке дейінгі мекемелерде, жүктілермен жұмыс-әйелдер кеңесінде және т.б.), көптік (район, қала, республика тұрғындарының көптеген тобын алады)мысалы: теледидар және радиодағы бағдарламалар. Санитарлық-ағарту жұмысының мақсаты (стоматологиялық ағарту) ауруды алдын-алу, денсаулық сақтау жолдары мен әдістері, салауатты өмір салты туралы медициналық білім беру болып табылады.Санитарлық ағарту жұмыстары көптік, қол жетпелі болу керек. Санитарлық ағарту жұмыстырының белсенді емес түрлері бар. Белсенді түріне медициналық қызметкерлердің тұрғындармен қарым-қатынасы -әңгіме, дәрістер, баяндамалар жүргізу жатады. Белсенді емес түрлеріне ғылыми- белгілі әдебиеттер, баспа, плакаттар шығару, көрме жүргізу және видео фильмдер көрсету жатады. Белсенді жұмыс түрлерінің артықшылығы үгіттеушілер мен тұрғындар арасындағы тығыз қарым-қатынас болып табылады. Жұмыстың белсенді емес әдістері медициналық қызметкердің қатысуын талап етпейді. Ұзақ уақыт органикалық емес аудиторияға да әсер етеді. Кемшілігі-үгіттеушілер және үгіттенушілер арасында қайтымды байланыстың болмауы. Аудиторияға кең түрде әсер етуіне байланысты санитарлық ағарту жұмыстары болады: көптік, қызметкерлік, жекеше.Стоматологиялық аурулар бойынша санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізгенде келесі тақырыптарды ұстану керек:1)Балалардың ауыз қуысы аурулары мен денсаулығының жалпы жағдайының байланысы 2) Ауыз қуысы саулығын қамтамасыз етудегі тамақтың орны, тамақ қабылдау ережелері Ауыз қуысы тіндері мен мүшелерінің жағдайы мен дамуындағы сауықтыру шараларының орны 1) Ауыз қуысын гигиеналық күту2)Ауыз қуысы ауруларының алдын-алу3)Тіс-жақ жүйесі ауытқуларын алдын-алуда жағымсыз әдеттерді анықтау және жою.Тұрғындардың санитарлық-ағарту жұмысында және гигиеналық тәрбиелеуде маңызды орынды балалар арасында жүргізілетін шаралар алады. Бұл жұмысты мақсаты бойынша ажырату керек. 2-3 жастағы балаларда жұмысты ойын элементтерін қолдану арқылы жүргізу керек. Бұл эмоционалды ортаға оң әсер етіп, балалар қызығушылығын тудырады.Мектепке дейінгі 3-6 жас арасында жұмысты басқаша жүргізеді. Себебі, бұл жастағы балалар стоматологпен кездесті. Оларда ауыз қуысын күту туралы ақпарат бар. Ең маңыздысы олардың ойлау дәрежесі жоғары.Мектептің кіші сыныптарында санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізгенде тістер, қызылиек, ауыз қуысы шырышты қабығы ауруларының себебін түсіндіру керек. Оқытуды арнайы құрылымдары және оқу әдістемелері бар бөлмелерде жүргізу керек.Орташа және жоғарғы сынып оқушылары денсаулық сабақта ауыз қуысы ағзаларының анатомиясы мен физиологиясын, стоматологиялық аурулардың негізгі себептерін, оларды алдын-алу әдістерін оқу қажет.Санитарлық ағарту жұмыстарының белсенді емес түрі арнайы аудиторияларға есептелуі керек.Стоматологиялық аурулар профилактикасы бойынша санитарлық-ағарту жұмыстары мен тұрғындарды гигиеналық тәрбиелеудің маңызы зор. Себебі, жақ-бет аймағы мүшелерінің ақаулары, тісжегі, пародонт аурулары, одонтогенді қабыну аурулары, ортодонтиялық ақаулар қалада кең таралды.
35.Ұйымдасқан балалар мекемелерінде «денсаулық сабағын» өткізу. Стоматологиялық ағартуға көрнекі материалдарды дайындау. Тұрғындардың санитарлық-ағарту жұмысында және гигиеналық тәрбиелеуде маңызды орынды балалар арасында жүргізілетін шаралар алады. Бұл жұмысты мақсаты бойынша ажырату керек. 2-3 жастағы балаларда жұмысты ойын элементтерін қолдану арқылы жүргізу керек. Бұл эмоционалды ортаға оң әсер етіп, балалар қызығушылығын тудырады. Мектепке дейінгі 3-6 жас арасында жұмысты басқаша жүргізеді. Себебі, бұл жастағы балалар стоматологпен кездесті. Оларда ауыз қуысын күту туралы ақпарат бар. Ең маңыздысы олардың ойлау дәрежесі жоғары. Мектептің кіші сыныптарында санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізгенде тістер, қызылиек, ауыз қуысы шырышты қабығы ауруларының себебін түсіндіру керек. Оқытуды арнайы құрылымдары және оқу әдістемелері бар бөлмелерде жүргізу керек. Орташа және жоғарғы сынып оқушылары денсаулық сабақта ауыз қуысы ағзаларының анатомиясы мен физиологиясын, стоматологиялық аурулардың негізгі себептерін, оларды алдын-алу әдістерін оқу қажет. Санитарлық ағарту жұмыстарының белсенді емес түрі арнайы аудиторияларға есептелуі керек. Стоматологиялық аурулар профилактикасы бойынша санитарлық-ағарту жұмыстары мен тұрғындарды гигиеналық тәрбиелеудің маңызы зор. Себебі, жақ-бет аймағы мүшелерінің ақаулары, тісжегі, пародонт аурулары, одонтогенді қабыну аурулары, ортодонтиялық ақаулар қалада кең таралды. Стоматологиялық ағартуға көрнекі материалдарды дайындау. Стоматологиялық ағартуларда қолданылатын көрнекі материалдарды газеттер, журналдар, - оқу әдебиеттер, - жадуалдар, - ескертулер, - муляждар және т.б. Санитарлық ағарту жұмыстары көптік, қол жетпелі болу керек. Санитарлық ағарту жұмыстырының белсенді емес түрлері бар. Белсенді түріне медициналық қызметкерлердің тұрғындармен қарым-қатынасы -әңгіме, дәрістер, баяндамалар жүргізу жатады. Белсенді емес түрлеріне ғылыми- белгілі әдебиеттер, баспа, плакаттар шығару, көрме жүргізу және видео фильмдер көрсету жатады. Белсенді жұмыс түрлерінің артықшылығы үгіттеушілер мен тұрғындар арасындағы тығыз қарым-қатынас болып табылады. Жұмыстың белсенді емес әдістері медициналық қызметкердің қатысуын талап етпейді. Ұзақ уақыт органикалық емес аудиторияға да әсер етеді. Кемшілігі-үгіттеушілер және үгіттенушілер арасында қайтымды байланыстың болмауы. Аудиторияға кең түрде әсер етуіне байланысты санитарлық ағарту жұмыстары болады: көптік, қызметкерлік, жекеше.
36.Дәрігер-стоматологтың ұйымдасқан ұжымдарында профилактикалық қабылдауда жұмыс орнын дайындау (дез. Режимді бақылау, аспаптар және құралдар). Оқушыларда тазалық индекстерін анықтау. Кабинетті жұмыс істеуге дайындаудың барлық кезеңдерін жүргізу, (бөлмені желдету, орамалдарды ауыстыру, жуып тазалау, жуып-шаю инвенраьінің болуы. Бактерицидті камераны қосуды және бөлмені кварцтеуі, Стоматологиялық құрылғылардың дұрыс жұмыс істеуін тексеру. (электрлендіру, розеткаларды, жарықтың болуы). Кабинеттің жұмысқа дайындығы туралы журналды дұрыс толтыру. Жуғыш ерітінділерді дайындау: Ағымды жуып тазалауды жүргізу үшін жуғыш ерітіндісін дайындау; 4 л суда 1 Люмакс-хлор таблеткасын еріту (0,015%). Жалпы жуып тазалауды жүргізу үшін жуғыш ерітіндісін дайындау: 4 л суда 1 Люмакс-хлор таблеткасын еріту (0,03%). Жалпы жуып тазалауды жүргізу үшін жуғыш ерітіндісін дайындау: 950 мл судағы 50гр. жуғыш ұнтақ қосып, 17 мл 27,5% сутегінің қос тотығын араластырып, жалпы жуып тазалауды өткізеді. Дезинфекциялайтын ерітінділерді дайындау:Медициналық аспаптарды залалсыздандыру үшін 1,5% ерітіндіні дайындауды біледі: 15 мл деконексті (дезэфект, лизоформин) 985 мл суға араластыру. Медициналық аспаптарды залалсыздандыру үшін 2% ерітіндіні дайындауды біледі: 20 мл деконексті (дезэфект, лизоформин) 980 мл суға араластыру. Ағымды жуып тазалау үшін 0,5% ерітіндіні дайындауды біледі: 980 мл суға 5 мл деконексті (дезэфект, лизоформин) араластыру. Ағымды жуып-тазалау техникасын өткізу.Бір ауысым кезінде жуғыш ерітіндісімен 2 рет кабинетті ылғалды сүрту тәсілін жүргізу. Кабинетті кварцтеу: 30 мин аралығында 1 ауысымда 2 рет 60 мин ішінде 0,5% деконекс ерітіндісін қолданғаннан кейін жуып-тазалау инвентарьін (терезені, қабырғаны, еденді жуу үшін арналған) залалсыздандыру. Ағымды жуып тазалағаннан кейін жуып тазалау инвентарьін сақтау. Жалпы жуып тазалауды өткізу техникасы: Қолданғаннан кейін стандартты қалып алу қасықтарын өңдеу (қалып алу материалынан босату, ағымды суда жуу). Дезинфициялайтын ерітінділерде (мед.заттарды залалсыздандыру үшін 2% дез.ерітіндісінде 30мин аралығында) залалсыздандыруды жүргізу, Альгинатты қалыптан ғанышпен мүсін құюды дайындау. Ғаныштан мүсін құю үшін ерітіндіні дайындауды және шпатель мен колбаны таңдай біледі: колбаға су құйып оған ғанышты себеді 1:2 (қатынасты) Колба мен шпательді өңдеу: -ғаныш кепкеннен кейін колба мен шпательді тазартады, қалдықтарды қалдқ салатын жәшікке лақтырады, -ағымды су астында колба мен шпательді жуады, -шкафта сақтайды Оқушыларда тазалық индекстерін анықтау. Ауыз қуысының гигиеналық жағдайын және гигиеналық процедуралардың тиімділігін бағалау үшін тіс қалдықтарының саны мен сапасын көрсететін арқылы индекстер қолданылады. Әртүрлі индекстер көмегімен тіс қағының саны, қалындығы, аймағы және химиялық және микробиологиялық параметрлерін анықтауға болады. Федоров Ю.А.-Володкина В.В. (1972) гигиена индекстері. 6 жасқа дейінгі балаларда қолданылады. Мұнда төменгі фронталды алты тістердің вестибулярлы беті боялады. (83,82,81,71,72,73)Боялу белсенділігін бағалау:
1-балл- боялмайды
2 балл- тіс сауытының ¼ бетінің боялуы
3 балл- тіс сауытының ½ бетінің боялуы
4 балл- тіс сауытының ¾ бетінің боялуы
5 балл- тіс сауытының барлық бетінің боялуы
Берілген науқаста тіс қағын бағалау ұшін әрбір боялған тістерді тексергендегі алынған кодтарды жинап, алынған санды 6-ға бөледі:
ГИ= баллдар саны
6 тістер
Ауыз қуысы гигиена индексін келесідей бағалайды:
1,1-1,4 балл- ауыз қуысының жақсы гигиенасы
1,5-1,8 ауыз қуысының қанағаттанарлық емес гигиенасы
1,9-2,5- ауыз қуысының қанағаттанарлық емес гигиенасы
2,6-3,8- ауыз қуысының нашар гигиенасы
3,9-5,0- ауыз қуысының өте нашар гигиенасы
Балалар тобындағы гигиена индексінің орташа мөлшерін алу үшін индекстің жеке мөлшерін әр балаға шағып, оны топтағы балалар санына бөледі.
Грин-Вермильон индексі. Индекс тіс қағы мен тіс тасын бөлек есептеуге мүмкіндік береді. Бұл индекс халықаралық зерттеулерде жиі қолданылады. Анықтау үшін 6 тістерді тексереді: 16,26-ұрт беті, 11,31- вестибулярлы беті, 36,46 тістер-тіл беті. Тіс қағын зерттелетін тістің көрсетілген беттерін арнайы бояу арқылы анықтайды. Тіс тасын стоматологиялық зонд көмегімен бағалайды.
37.Оқушыларғатіс тазалау әдістерін үйрету. Оқушыларғатіс тазалау әдістерін үйрету. Фонес әдісі – Тістердің кіреберіс беті тістер бір- біріне түйісіп тұрғанда тіс тазартқышпен айналмалы қимылмен қызылиекке тигізбей тазартады. Ауыз ашылғанда тістердің ішкі беттерін сол қимылмен окклюзиялық беттері тазартылады.Рейте әдісі – тіс щеткасы тіске параллель орналасады. Қимылдар: қызыл иектен тіс сауытының қырына дейін, шайнау бетін артқа-алдыға қарай тазалайды. Леонардо әдісі – тіс тазартқышты тіс бетіне перпендикулярлы бағытта орнатып қызлиектен тіс сауытына қарай қозғалтып тістерді тазартады, кейіннен тістердің шайнау беттерін тазалайды. Басс әдісі – щетка тіске 45 градус бұрышпен орналасады. Бұл кезде тіс арасына тіс емізікшесіне кіріп тұруы керек. Щетканы қозғалтпай вибрация қимылдарын жасаймыз. Тістің шайнау бетін артқа-алдыға қарай тазалайды. Смит-Белл әдісі- щетка қимылы шайнау кезіндегі қимылдарды қайталайды. Чартер әдісі- пародонтит кезінде тиімді. Щетканы 45 градус бұрышта қойып, айналма, сілкіме қимылдар жасаймыз. Стилманс әдісі- щетканы жартылай қызыл иек және тістің мойын бөліміне орналастырып, қызыл иекке басып, сәл ағарғанша, айналма қимылдар жасаймыз.
38.6-7 жастағы мектеп оқушылары арасында тістерін бақылап тазалау тәсілдерін орындау. Тісті бақылап тазалау. Бұл процедураны әртүрлі жастағы пациенттерге ауыз қуысы гигиенасы күтімін үйрету және меңгерген дағдыларын бақылау мақсатында жүргізеді. Бұл пациенттердің мамандықтың бақылауымен өздігінен тісін тазалау болып саналады (дәрігер-стоматолог, гигиенист).
Процедураны стоматологиялық бөлмеде немесе ауыз қуысы гигиенасы бөлмесінде жүргізеді. Процедураны жүргізуге керекті заттар: Тіс мәсуегі мен қойыртпақ, тіс қақтарын анықтауға арналған бояғыш заттар, тістер қатарының моделі, айна, құм сағат және қол жуғыш орын.
Тістерді бақылай отырып тазалау әдісі:
• пациенттің тістерін қіс қақтарын анықтайтын затпен өңдеу, гигиеналық сынамасын анықтау;
• пациентке тіс қақтары көп жиналатын аймақтарды айна көмегімен көрсету; • пациенттің күнделіктегідей тісн тазалауы;
• қайталап гигиена сынамасын анықтау, тістердің тазалану нәтижесін бағалау;
• айна көмегімен тазалау барысында алынбай қалған тіс қақтары бар, боялған аймақтарды көрсету;
• тіс моделінде тісті дұрыс тазалау техникасын көрсету;
• ауыз қуысы гигиенасын күтуде жіберілген кемшіліктерді айтып оны түзеу жолдарын көрсету, тіс жіптерімен жұмыс істеуді және қосымша ауыз қуысы гигиена заттарын қолдануды үйрету (арнайы тіс мәсуектері, тіаралық қылшықтар, ауыз қуысын шайғыш сұйықтықтар — көрсетілімі бойынша).
39. 6жастағы мектеп оқушылары арасында тіс жегінің таралуы және белсенділігі көрсеткіштерін анықтау Тістер тісжегісі- тісжегі қуысының дамуымен жүретін тістің қатты тіндерінің деминерализациясы мен жұмсаруымен жүретін патологиялық үрдіс. Халықаралық денсаулық сақтау ұйымының номенклатурасына сүйене отырып, тіс жегінің зақымдануын 2 негізгі көрсеткішке қарап анықтайды:-аурудың таралуына қарай; -ауру қарқынының өсуіне қарай. Тіс жегінің таралуын анықтау үшің тіс жегісі бар адамдар санын жалпы тексерілгендер санына бөліп, 100 пайызға есептейді. Тіс жегінің белсендігін анықтау үшін КПУ,кп,КПУ+кп индекстерінің индивидуальді көрсеткіштерін тіс жегісі бар тексерілгендер санына бөліп есептейміз.
40. 6 жастағы оқушылар арасында пародонт ауруларының таралуы және белсенділігі көрсеткіштерін (CPITN индексімен) анықтау. CPITN-пародонт ауруларын емдеуді өажет ететін индекс. Бұл индекс қызыл иектің қанауында, тіс қатарының болуына, пронтальды қалталардың және т.б қызыл иекте орналасқан, яғни аурудың клиникалық белгілеріне негізделген. Бұл индексті анықтау үшін тіс қатарларын 6 бөлімге бөледі: 2 алдыңғы (жоғары және төменгі) және 4 жағынан (жоғары және төменгі, оң және сол). Әр сигментте 7 6 1/1 6 7 тістерін анықтайды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының сарапшылары қызыл иекте қабыну науқастың таралуы мен қуатын бағалау үшін оның емдеу мүмкіндігін CPITN индексиндексімен анықтауды ұсынды. Бұл индексті анықтау үшін ұшында түйіншегі бар және миллиметрлерге бөлінген зонд қажет.
CPITN индексін көрсеткіштері және бағасы.
1)Аурудың белгісі жоқ 0
2)Қызыл иекте қан ағады 1
3)Тісте тастар бар 2
4)Тісте ұзындығы 4-5мм қуыс қалта бар 3
5)Тісте ұзындығы 6мм қуыс қалта бар 4
15 жастағы адамдарда пародонт ауруларының таралу деңгейі
| Таралу маңызы | Таралу деңгейі | |
| Қанағыштық | тіс тасы | |
| 50 % 51-80 % 81-100% | 0-20% 21-50% 51-100% | Төмен Орташа Жоғары |
15 жастағыларда пародонттың зақымдалу белсенділік белгілерінің таралу деңгейі
| белсенділік | қанағыштық | тіс тасы |
| Төмен орташа жоғары | 0,5 секстанттар 0,6-1,5 секстанттар 21,6 секстанттар | 0-1,5 секстанттар 1,6-2,5 секстанттар 22,6 секстанттар |
41. Балаларда негізгі стоматологиялық ауруларының алдын алу үшін белсенділігі төмен лазер сәулесін қолдану. Балаларда негізгі стоматологиялық ауруларының алдын алу үшін белсенділігі төмен лазер сәулесін қолдану. Ағарту әдісінің дамуының жаңа әдісі аргон және СО2 лазерінен түратын лазер энергиясын қолдану. Бүл арнайы катализатормен байланысқан сутегі тотығын белсендіру үшін қолданылады.
Лазерлік ағартудың непзгі оелсенді химиялық компоненті жоғары тконцентрациялы сутегі тотығы ертіндісі.
Вгііе 8ті1е технологиясы бойынша ағарту сатылары:
Тістердің лингвальді және окклюзионды бетін және ауыз қуысының
жүмсак тіндерін және қызыл иекті мукопротеинді гельмен және
хирургиялық балауызбен оңашалау;
Бірінші агентпен, яғни 50% сутегі тотығы ертіндісі мен №1 каталист
қоспасымен аппликация және оны аргон лазері көмегімен белсендіру.
Әрбір тіс 30 сек өңделеді. Сосын қалдық қалған каталист тіс бетінен
жоғары жылдамдықтағы сілекей сорғышпен тазартылады, арнайы
ертіндімен жуылады;
Екінші агент, 50%сутегі асқын тотығы ертіндісі тіске жағылады және
СО2 лазер көмегімен 5-10 сек белсендіріледі, кейін қалғаны
тазартылады;
2-ші және 3-ші саты 2-3 рет қайталанады;
Соңғы саты тісті жоғары концентрациялы фтор құрамды гельмен өңдеу
және СО2 лазермен белсендіру, ол тіс кіреукесі қатайтады және тіс
кіреукесін бояғышқа тұрақтылығын жоғарылатады.
Лазерден бөлінген қуат әсерінен сутегі асқын тотығы молекуласы ыдырап, су молекуласын және белсенді еркін оттегі радикалын түзеді. Ол пигмснт молекуласына бекиді Эмаль пигменті молекуласының ағартылуы осылайша жүреді.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау (ДДҰ) ұйымының профилактикалық карталары, толтыру және емдік профилактикалық шараларды қажет етуін анықтау.
43.Пародонт ауруларының бастапқы көріністері бар 15 жастағы оқушыларда қызыл иек үсті және қызыл иек асты тіс қақтарын алу. Бірінші кезекте ауыз қуысына антисептиктермен (хлоргексидин, фурациллин,мирамистин) немесе дәрілік шөптермен ирригация жасалады.Қажет болса, жергілікті апшшкациялық және инъекциялық жансыздандыру жасалады. Сосын тіс тастарды ерітетін заттарды қолданады. Тіс қағына әсер етудің 4 типі бар:
І.Төменгі жиілікпен әсер ету:Құралдың ұшы Імм-дей айналмалы жылжитын қозғалыс жасайды. Жиілігі 1500-1700Гц.Бүл әдістің қолдану тиімділігі өте төмен. Бүған қоса, пародонт тіні зақымджалуы мүмкін, сондықтан 8опіс тек қызыл иек үсті қақтарын алу үшін қолданылады. Цементтің ашылған жеріне қолдану кері көрсетіледі. 2.Ультрадыбыстық әсер ету (ултрадыбыс, магнитостриктивті скалер). 1
Үшының вибрациясы - эллиптикалық, жиілігі 25000-ЗООООГц.
Кавитация -тиімді, әсіресе хлоргексидин, йод, фтор, сода ертіндісімен ирригация жасаса тиімді.З.Пъезокерамикалық (кристаллдық) әдіс берілу жүйесі.
Қүралдың ұшы алға-артқа жылжиды. Жиілігі 45000Гц.
Олармен жұмыс істеу шеберлікті қажет етеді: неғұрлым қатты басса, соғұрлым тиімділігі аз.4.Ультрадисперсті әсер ету (Аіг Ғ1о\ү/ЕМ8, Швейцария;Сауі Іеі/Вепівріу).
Бұл әдіс бағытталып берілетін аэрозольдің реактивті ағымадан түрады.Онык құрамына су мен абразивті зат кіреді.(натрий бикарбонаты бар профилактикалық үнтақ немесе алюминиймен альфа оксид). Судың ұштық арқылы берілуі, әдістің қолдану мүмкіндігін кеңейтеді: Тіс қақтарын алу, эмальдің терең пигментациясын жою,композиттік реставрацияға дайындау.Қолданылатын құралдардың жұмыс істейтін бөлігі әртүрлі пішінді болуы мүмкін. Қүралдардың дөңгелек жиекті жіңішке түрін қолдану керек. Қүралдың әсер ететін тиімді аймағы көлденең өсіндінің ортасынан өтеді. Тісті ультрадыбыстың өткір қырымен өңдеуге болмайды, өйткені бүл эмаль мен дентиннің жарылуына әкеледі.
44.Мектеп оқушыларында тістерді таңдамалы егеу және тістердің шамадан тыс түйісулерін жою. Тістерді таңдамалы егеу -пародонт ауруларының кешенді терапиясындағы ең кеңінен таралған әдістердің бірі.Ол пародонт ауруларының бастапқы және дамыған кезеңдерінде қолданылады.Т.В. Никитин (1982)мен Н.Н. Аболмасовтың мәліметтерінде 90-98% науқастардың осы әдіске мұқтаж болады. Қолданылуы:-пародонт аурулары (окклюзия бұз-ғы), -тістің қатты тіндерінің зақымдануын алдын алу, -тіс қатарының деформацисында, -шайнау бұлшық еттерімен самай төменгі жақ аурулары кезінде қолдануға болмайды, -пародонттың айқын қабынуы, -ортодонтиялық ортопедиялық хирургиялық емді қажет ететін аномалиялар кезінде, -бұлшық еттер және сүйек дисфункциясы кезінде Жасалуы Ең алдымен тістің шайнау бетінің қисықтықтарын жөндейді.Беттерінің контурларын бірінші қалыпқа келтірукерек.Тісті қысқарту үшін депульпирование жасауға болады 45.Балаларда окклюзиограмманы анықтау. Окклюзиограмма –окклюзиялық контакттың анализин анықтайтын әдіс.Әдісті жұқа балауыз пластинкасы көмегімен жасайды.Балауызды тіс қатарының тістесу бетіне қояды қалыпты ортогнатиялық тістемде балауызды алған соң алдыңғы тіс аймағында сызық болады, бүйір тістерде нүкте болады. Қатты түйіскен жағдайда балауыздың белгілі бір орнында қуыстар болады, түйісу болмағанда ешқандай із болмайды. Балауыз пластинкасын диагностикалық модельге қойып қарындаштың көмегімен тістердің контактісі болған жерлерді нақты анықтауға болады.
46.Балаларда арасында стоматологиялық аурулардың алдын алудың кешенді бағдарламасын құру. Стоматологиялық қызмет көрсетудің әр деңгейінде көрсетілген шаралар тізімі:
біріншілік медико-санитарлық көмек деңгейінде (БМСК деңгейі)
стоматологиялық тексерулер мен зерттеулер
ауыз қуысы тазалығына оқыту
ата-анасына емдік-кеңестік көмектің қажеттігін жеткізу
ауыз қуысы саулығын санитарлық- ағарту жұмыстарымен бірге жүргізу
негізгі стоматологиялық аурулардың профилактикасының жүйелі және жергілікті әдістерін ұйымдастыру, жүргізу
беткей жұмыстарға акцентпен аз мөлшерде кірісу (инвазивті емес), герметиктер мен лактарды қолдану, фтормен жергілікті аппликация, тіс тасын алу және т.б.
емдік-кеңестік көмектің біріншілік деңгейінде (ЕКК біріншілік деңгейі)
жалпы қалпына келтіруші және реабилитациялық ем
емдік –кеңестік көмектің екіншілік деңгейінде (ЕКК екіншілік деңгейі)
алдыңғы деңгейдегі мақсат қойылмаған қызметтер.
Қызметкерлермен қамтамасыз етілуі:
орта деңгейдегі жұмыскерлер – тіс гигиенистері, стоматологтар ассистенттері, медбикелер.
Тіркеу есеп беру құжаттарының негізгі түрлері:
043/У – стоматологиялық науқастың медициналық картасы
030/У- диспансерлік қадағалаудың бақылау картасы
048/У- дәрігер-стоматологтың күнделікті жұмысын тіркеу парақшасы
039-2у- дәрігер-стоматологтың жұмысын тіркеудің біріктілген ведомосі
жылдың есепке келесі бөлімдер кіреді:
Біріншілік медико-санитарлық көмек кезеңінде профилактикалық жұмыстардың көлемі және стоматологиялық жағдайлар анализі;
Балалар стоматологиялық мекемесінің жұмыстарының тиімділігін бағалау.
ҚР балалары арасында қазіргі жағдайда негізгі стоматологиялық аурулардың профилактикалық жүйесі біріншілік медико- санитарлық көмек концепциясына негіделуі керек. Бұл кезде барлық профилактикалық шаралар көлемін денсаулық сақтау қызметтерімен бірге балалар тұрғындарының біріншілік байланыс деңгейінде ғана жүргізу керек. (балалар мектепке дейінгі мекемелер, мектептер, интернаттар). Көрсетілген шараларды дәрігер- стоматологтар емес, орташа медициналық деңгейдегі қызметкерлер жүзеге асырады. Тіркеу-есептеу құжатын салыстырмалы түрде әрбір кезеңде жүргізу керек. Біріншілік медико-санитарлы көмек деңгейіндегі жүргізілетін құжаттар стоматологиялық анализ жасауға ақпарат береді. Бұл материалды ресурстарды жоспарлау және тарату үшін жылдың есепте көрсетілуі керек.
Медициналық қызмет көрсетудің жаңа әдісіне көшкенде денсаулық сақтаудың бұрыңғы жүйесінің жақсы жетістіктерін жүзеге асыру және сақтау керек. Оның құрамына мамандандырылған бағыттау, біріншілік медико-санитарлы көмектің ірі мекемелері кіреді.
Бірақ қазіргі жағдайда тиімді тәжірибелік іске асыру жаңа шешімдер мен жолдарды талап етеді.
47.Тіс жегісі және пародонт ауруларын алдын алу мақсатымен диспансерлік топтар құру. Диспансеризация-балалар денсаулығының жағдайын жүйелі түрде қадағалау, профилактикалық шараларды жүргізу, аурулардың ерте кезеңдерін уақытында анықтау, емдік-профилактикалық көмек түрлерін көрсету жатады. Ең алдымен диспансеризация жүйесіне барлық жастағы балалар тобы кіреді. Себебі, олар халықтың денсаулығын анықтайды. Бала денсаулығымен күрес оның дүниеге келу уақытына дейін басталады. Жүкті әйелдердің диспансеризациясы ерте кезеңдерде және болашақта да жүргізіледі. Тіс-жақ жүйесінің қалыптасуы ұрықтың жатырішілік дамуының 6-7 аптасынан басталады. Пластикалық материалға қажеттілік ұрықтың даму және өсуінің үдеу кезеңдерінде пайда болады. Жүкті әйел өзінің денсаулығын мұқият қарау қажет. Олардың денсаулығының жағдайы жүкті әйелдің тамақтану сипатына, жағымсыз әдеттердің бар-жоқтығына, кәсіби зияндықтарға, жүктіліктің асқынуына, экстрагениталды патологияға, дәрілік заттарды бақылаусыз қабылдауға, тұрып жатқан аймақтың экологиялық жағдайына байланысты. Көрсетілген факторлар ағзаға зиян келтіріп, тіс-жақ жүйесінің қалыптасуына әсер етеді. Бұл кезеңде жүкті әйел өміріне гинеколог, акушер, стоматолог қатысады. Стоматолог жүктілерді диспансерлік қадағалауға қатыспаса да, ауыз қуысы жағдайына жауапты. Ол профилактикалық шаралар жүргізеді. Отбасы дәрігері, акушер-гинеколог, медбике де жүкті әйел мен балалардағы стоматологиялық ауруларының профилактикасы бойынша дайындалуы қажет. Баланың өсуі мен дамуында диспансеризацияны педиатр мен отбасы дәрігері жүргізеді. Өмірінің алғашқы жылындағы балалар педиатр және дәрігер-мамандармен жылына -16 рет, ал бала-бақшадағы балалар педиатрмен жылына- 12 рет қаралады. Барлық оқушылар бес дәрігер мамандардан қараудан өтеді. Оның ішінде стоматолог та бар. Бұл кезде аурудың бастапқы кезеңдері, жастық дамуындағы ауытқулар анықталып, емдеу және уақтылы түзету шаралары жүргізіледі.
