Сені кімге теңермін? 1 страница

Теңесем екен сені қай

Жазушының әйелімен?

Көпшілігі сұлулардың,

Ширегіңе келмейді тең!

Гетенің²¹ Христинасы ма?

Сауаты кем, білімі жоқ.

Сондықтан да, ол бейшара,

Өлген екен маскүнем боп.

Сен институт бітіріп,

Біліміңді жалғадың.

Арақ, шарап, темекі,

Бірін аузыңа алмадың.

Гейненің²² Матильдасы ма?

Ол да шала сауатты.

Күйеуінің бірде-бір

Кітабын оқымапты

Ал, Сен, мен жазған кітаптың

Бәрін тегіс оқыдың.

Кеңес беріп, түзетіп,

Ақыл айтып отырдың.

Редактор, корректор,

Сыншы - дағы Сен болдың.

Айтқаныңды қабылдап,

Түзетуші мен болдым.

Вольтердің²³ Эмилиясы ма,

«Тәңір тектес» аталған?

«Сүйіктім!» деп Вольтерді,

Бес күйеуге маталған.

Он бес жыл жүріп онымен,

Көзіне сонсоң шөп салған²⁴.

Ақыры содан қаза боп²⁵,

Сұлудан қалған сұм жалған

Сол әйелмен жүрем деп,

Әйелсіз өткен, баласыз.

Вольтердей ұлы адамның

Тағдырына таң қаласыз.

Біз елу төрт жыл өткіздік,

Көңілді ешбір кір шалмай.

Сол ұлылардың бәрінен,

Арамыз біздің тым шалғай.

Сәкен, Бейімбет, Ғабиден²⁶,

Ғалилардың әйелі,

Көмектескен жоқ жарына

Сәбиттің де, әуелі!

Тайыр, Хамит, Халижан,

Сырбайдың да сұлуы.

Тимеген күйеулеріне

Шығарма шынық жылуы.

Қазан-ошақ басынан.

Бәрі - дағы шықпаған.

Жазушының жан жырын

Жанында жатып, ұқпаған.

Сен ғанасың жарыңа

Біліміңмен болысқан.

Сенің қамқор күшіңмен

Менің жаным толысқан.

Жарты жаным Сен едің,

Қалдым, міне омалып.

Бақытымнан айырылып,

Бар дүниемнен тоналып.

Халима, Сені, сүйіктім,

Салыстырам кім менен?

Салыстырам тек қана

Аспандағы күнменен!

Жер бетінде қол жетпес,

Асқар биік шыңменен,

Осы тапқан теңеуім,

Бар ықыласымменен

Ойымызды ұғушы ек

Жалғыз ғана ымменен.

Сендей жардан айырылып,

Күн кешем енді мұңменен.

13.04.2002.

Ылғи жылап қайтамын

Өсек-аяң, өтірік,

Біріне де ермедің.

Алдау, арбау, айлаға,

Ешқандай мән бермедің.

Адамдардың осалдық,

Кемшілігін көрмедің.

Өсек айтқан құрбыға,

Қойшы! — деп қол сермедің.

Қызғанышың болса да,

Білдірмедің ішіңнен.

Сыр шашпадың ешкімге,

Сөз шығарып тісіңнен.

Балаларға ешқашан,

Ұрыспадың ашынып.

Ашу, айғай шығарып,

Іс етпедің асығып.

Тіл тигізіп біріне

Алақанмен ұрмадың.

Ақыл айтып түзеуден,

Басқаға мойын бұрмадың.

Киімдерін таза етіп,

Дәмдеп бердің тамағын.

Оларменен қосылып,

Әзірледің сабағын.

Алгебра, физика —

Жүйрік едің бәрінен.

Кетуші едің зымырап,

Химиядан — әріге.

Ұстаздықпен оларды

Тәрбиелеп ұшырдың.

Төртеуін де өз күшімен

Институтқа түсірдің.

Келіндер, күйеу баланы

Шындадың шыншыл дос етіп.

Тату-тәтті, талассыз,

Көңілдерін хош етіп

.

Енші беріп бәріне,

Отау етіп шығардың.

Ананың зор еңбегін

Кім есептер, ұғар кім?

Немереңнің бәрін де

Біліммен суардың.

Қазақ ана тіліне

Шебер етіп шығардың.

Еңбегіңнің таусылмас

Қайсыбірін айтамын.

Өзіңді іздеп Кеңсайдан

Ылғи жылап қайтамын.

Екі жүз алпыс бес күн

Мен Сенен адасқалы,

Екі жүз алпыс бес күн.

Сағынып, сая таппай,

Тағы да кеп тұрмын бүгін.

Бас иіп қабырыңа,

Күрсінемін, жүректе мұң.

Мәңгілік махаббаттың,

Ескерткіші сияқтымын.

Ескерткішпін Алатаудың

Бір биік шыңына құрған.

«Мәңгілік махаббат бар!» — деп,

Төменге жар салып тұрған.

17.04.2002.

Сен неткен ғажап едің?!

Өтей алмадым, қайтейін,

Менің Саған көп еді бересім!

Сен маған өлі күнінде де

Шығармашылық қуат бересің.

Ойласам түсің, ісінді,

Өз-өзімнен егілемін.

Содан соң ақ қағазға

Жыр болып, төгілемін.

Сен неткен ғажап едің,

Тірі де ылғи демеген

Өлігімді де өрге сүйреп,

Жанымды мәңгі жебеген.

Сендей жарды жырласам,

Ұят пе екен, ар ма екен?!

Әйелдің Сендей рухы

Дүниеде бар ма екен?

18.04.2002.

Екі жүз жетпіс күн

Халима, Сенен қалғалы

Екі жүз жетпіс күн бүгін.

Арқалап келем амалсыз

Жалғыздықтың бар жүгін.

Жүрегімде тербедім

Екі жүз жетпіс күн сені.

Өзіңнен басқа ойым жоқ,

Ұмыттым дүние өзгені.

Дихан баба²⁷ екі айтты:

«Алмайсың ба әйел?» деп.

Қадір тұтқан ағаны

Сол үшін іштей көрдім жек.

Бесігіңді — жүректі,

Тербей берем өлгенше.

Суретіңе қараймын,

Көз жанарым сөнгенше.

Айта берем атынды,

Таусылғанша тынысым.

Өнегеңді ардақтау —

Менің барлық жұмысым.

Түсіремін есіме,

Барлық айтқан сөзіңді.

Адал жар, асыл ана деп,

Ардақтаймын Өзіңді.

Тіземін тегіс тәптіштеп,

Еңбегіңді, ісінді.

Адамдығыңды айтуға

Аямаймын күшімді.

Жалғыздықтың мұңымен,

Жағаласып көрермін.

Ең ақырғы кәлимам²⁸ —

«Халима!» деп өлермін.

22.04.2002.

Торығу

Мейірімді, мейірбан,

Ана болдың дер едім.

Жақынға да, жатқа да,

Пана болдың дер едім

Ақылыңмен, айыңмен

Дана болдың дер едім.

Үлгі шашып, ұрпаққа

Сана болдың дер едім.

Өз қатарлы құрбыңнан

Дара болдың дер едім.

Бағалауға адамды

Сара болдың дер едім.

Ауруыма әрқашан

Ара болдың дер едім.

Тастап кетіп артыңа —

Жүрегіме жазылмас

Жара болдың дер едім.

Инфаркттен алты рет

Алып шығып едің Сен.

Ең ақырғы сырқатым

Өзің болдың — ең үлкен.

Өзің бардай жайраңдап

Қуанбаймын, күлмеймін.

Бұл аурудан аман-сау,

Шығамын ба білмеймін!

Өзің болсаң жетелеп,

Шығарар ең бұдан да.

Енді, міне, кез болдым,

Айықпайтын тұманға!

Балаларға aт қойдық

Балалар аты мағыналы

Болсын деп біз ойладық,

Жанна, Артур, Лaypa деп

Шетелдік есім қоймадық.

Атадық Жанар тұңғышты,

Көз жанарымыз болсын деп.

Жаннат деп қойдың одан соң

Жанға рақат толсын деп.

Арнұр деп ұлды атадық

Арымыздың нұры деп.

Інісін Жаннұр деп қойдық,

Жанымыздың жыры деп

Біз қойған аттар ұнады,

Дос-жаранның бәріне.

«Жөн екен!» деп құптады,

Бас изеп жас, кәрі де.

Мұзафар — Шапау²⁹ досымыз,

Рұқсат алды үйге кеп.

Ұлдарына ат қойды,

Олар да Арнұр, Жаннұр деп.

Керекуде Бәзила —

Ғалымжанның³⁰ әйелі,

Балпанақтай екі ұлды

Дүниеге әкелді.

Егіздерге Арнұр мен

Атын қойды Жаннұрдың

Жанар, Жаннат аталды

Қыздары тегіс ой-қырдың!

Екі мыңыншы жыл

Кеше ғана сен барда,

Немере көрді қызынан

Жанардың досы Людмила³¹

Арнұрдың атын сұрады,

Қояйық деп сәбиге.

Екеуміз де қуанып,

Рұқсат еттік, әрине.

Сәби жасау³² сыйладың

Арнұр жанға кішкентай.

Түбіттен тоқып тақия

Бергенде болды көндің жай.

Түн ұйқыңды төрт бөліп,

Төрт перзентті жеткіздің

Әділ, адал, көпшіл ғып,

Елге қызмет еткіздің.

Төрт бала — біздің төрт құбыла,

Саямыз болды шырақты.

Қанат боп көкке ұшырып,

Жақын етті жырақты.

Өзің берген тәліммен,

Мені күтіп, бағады.

Жадыратып жанымды,

Жүрек шамын жағады.

Әрбірінің көзінен

Көремін Сенің көзіңді.

Олардың әзіл үнінен

Естимін айтқан сөзіңді.

Айналайын, Халима,

Ақылдан сарай салдырған.

Төрт жағыма төрт бала —

Қорған етіп қалдырған!

24.04.2002.

Сен шашынды тараған

Тарағыңды жоғалтпай

Сақтап келе жатырмын.

Әрбір қылық, ісінді

Мақтап келе жатырмын.

Әділдікті сен сүйген

Жақтап келе жатырмын.

Үмітіңді жүктеген

Ақтап келе жатырмын.

Адалдықты Өзіңе

Сақтап келе жатырмын.

Ұйқы, күлкі дегенді

Шақтап келе жатырмын.

Жамандықты жолдағы

Таптап келе жатырмын.

Арамдықтың белінен

Аттап келе жатырмын.

Адалдықты күмістей,

Қақтап келе жатырмын.

Сұрқиялық, сұмдықты

Жаттап келе жатырмын.

«Балаларға бас-көз бол!»

Дегеніңді үздіксіз

Орындаумен келемін.

Өзіңді ойлап үнемі,

Түн ұйқымды бөлемін.

Әр күн сайын түсімде

Үш-төрт рет көремін.

Басыңа күмбез көтеріп,

Кеңейттім жердің көлемін³³.

Ажал сәті жеткенде

Мен де бір күн өлемін.

Алматыдан шалқалап,

Алатауға келемін.

Ақ күмбезде айқасып,

Құшағыңа енемін.

Содан кейін мәңгілік

Ажыраспасқа сенемін!

4.08.2002.

Бүкіл қазақ халқына

Мәлім еттім атыңды.

Ардақтадым аянбай,

Сенің асыл затыңды

30.09.2002.

Бүгін дәл алты жүз бес күн,

Көз жазып сенен қалғалы,

Қайғыртып Тағдыр күні-түні,

Жаныма жара салғалы.

Мінеки тағы түн жетті,

Төсекке келіп жантайдым.

Түнмен бірге мұң жетті,

Жүректі қозғап бар қайғым.

Ұйқы жоқ, мұңнан шер туып,

Өзіңді тағы ойладым.

Теңіз - ой сүңгіп түбіне,

Нақ алпыс жылға бойладым.

Мәскеуде едің онда сен,

Мен майданда жүргенмін.

Хат алған сайын өзіңнен,

Қуанғанмын, күлгенмін.

Бір жолы келіп суретің,

Төбемді көкке жеткізді.

Жадыратып жанымды,

Көзімді жарқ-жұрқ еткізді.

Суретке қарап өзіңді,

Жігіттер тегіс мақтады.

Солдаттың жаны жаралы,

Сол сурет аман сақтады.

Шабуылдарға шығарда,

Қарадым ылғи үңіліп,

Оқ жаңбыр жауып жатқанда,

Жүректе жүрдің жүгіріп.

Сол аңсардың күшімен,

Жеңіске де жеттім мен,

Елу төрт жыл одан соң,

Бақытты еттің мені сен.

Суретің әлі сақтаулы

Сақтай алмадым өзіңді.

Соғыстан жазған хаттай ғып,

Жолдаймын енді сөзімді.

Бұл сөздер саған жетпейді,

Оны ішімнен білемін.

Түн ауып кетті, таң тақау,

Көзімді енді ілемін.

24.03.2003.

Сен тіріде жұмақта едім,

Сен кеткен соң тамұққа түстім, Халима!

Данте³⁴ мен Мильтон³⁵ суреттеген:

«Жоғалған жұмақ» қасіретін құштым, Халима!

Жанымыз бен тәніміз тұтасып,

Сен барда ылғи рақат кештім, Халима!

Өзіңсіз өмір қара түн екен,

Сол жұмбақтың шешуін шештім, Халима!

* * *

Сен қалдырған қазына маған:

Төрт бала, бес немереміз бар.

Алыс-жақын жүрсе де мені

Жандарын салып күтеді олар.

Сол күтімдерден артық екен,

Сенің бір күле қарағаның.

Күні-түні өзіңді ойлап,

Күрсініп қатты, қамығамын.

Келбетіңді, үніңді сенің,

Өзегім өрт боп, сағынамын.

Суреттеріңді көрген сайын:

«Асылым - ау!» деп жабығамын.

Тірлігімнің ендігі мәні,

Екі-үш қана медеуім бар.

Қалған ғұмыр, өмірдің дәні:

Жазу, оқу және балалар.

Күні бойы жазумен болып,

Кешке таман кітаптар қараймын.

Сен жиып берген томдарды тегіс,

Сарқылмайтын қазына санаймын.

Ұлағат бол сын жастарға деп,

Теледидарға да шығамын.

Радиодан да сөздер сөйлеп

Беруге де жетеді шыдамым.

Институт, мектептерге де

Кездесулерге барамын.

Сөйлеген сөздерімде

Өзіңді еске аламын.

Жастарға үлгі болсын деп,

Парасатыңды айтамын.

Атынды жұртқа айтқанға

Марқайып үйге қайтамын.

Сені жиі айтады деп,

Мені жұрт сөгіп те жатыр.

Өлгенімше ұмытпан сені,

Дей берсін жұрт: мейлі, мақұл!

Жұмысқа ықылас — бұрынғыдай:

Бір сағат бос уақытым жоқ.

Басыңа ақ күмбез көтердім,

Осыған менің көңілім тоқ.

Күмбезің елге аян болды,

Газеттерде суреті шықты.

Ардақтасын әйелін солай,

Күндеушілер болса мықты!

24.03.2003.

Балалар аман, Халима, ел аман.

Ел байлығы: өзен, көл, жер аман,

Алматы аман, Астана да тып-тыныш,

Бірінші хабар айтатын бұл саған.

Бейбітшілік — халықтар қазынасы,

Емес пе еді ежелден — сөз расы?

Сол қазына талауға түсті қазір,

Ирак болып бүгінгі даудың басы.

Америка бүгінгі Буш³⁶ бастаған,

Қару кезеп әлемге ойқастаған

«Лаңкес» деген қисынды құрастырып,

Серке болды өзінше қой бастаған.

Сол «серке» Ирак жерін сүзіп жатыр:

Қалаларын қиратып, бұзып жатыр.

Күніне сан самолет бомба тастап,

Жан алудың науқаны қызып жатыр.

Оқ жыландар халықты шағып жатыр.

Адам қаны судай боп ағып жатыр.

Бүкіл әлем шошына ішін тартып,

Әр қимылын АҚШ-тың бағып жатыр.

Мұсылмандар ойбайлап, шулап жатыр.

Халық кегі теңіздей тулап жатыр.

Әзірейілі Әлемнің Буш жалмауыз,

Өзін-өзі санменен бұлап жатыр.

Жағымпаздар жауызды мақтап жатыр.

Жандайшаптар жабылып жақтап жатыр.

Бүгін төрт күн сұм соғыс басталғалы,

Ирак халқы қан жұтып, қақсап жатыр.

Кінәсі не Ирактың қорлай тұғын?

Жалмауыз Буш бас салып зорлай тұғын?

Крыловтың мысалы есіңде ме

Қозы байғұс қасқырдан сорлай тұғын?

Сол мысал ел аузында мақталатын,

Халықтың жүрегінде сақталатын:

«Кінәм не?» деп қасқырға зар илеген

Ол мысал мынадай боп аяқталатын:

«Орманға қасқыр кетті қозыны алып,

Белгілі етер ісі алып барып.

Осындай жазықсызды жазғыратын,

Әр жерде күштілерде бар ғой қалып.

Қасқырдың зорлық болды еткен ісі,

Ойлаймын оны жақтар шықпас кісі.

Нашарды талай адам талап жеп жүр,

Бәрінен артық дейміз оның несі?»³⁷

Сол қозы бүгінгі күн Ирак болды.

Буш-қасқыр жала жауып онды-солды:

Ирактың бар мұнайын басып алып,

Қылғыта қызыл қандай сормақ болды.

Менің де бұл зорлыққа ішім күйді,

Мен емес, адамзатқа ауыр тиді.

Жатқанда газет қарап төсегімде,

Өзіңе айтпақ болдым осы күйді.

Газетке осыны айтып пікір бердім,

Келтіріп айтқан сөзін кемеңгердің.

Газет сызып тастапты жарты жағын,

Айтқан ойын ұнатпай майдангердің.

Күштілерді әлсіздер мақтау керек.

Теріс ісін «Дұрыс!» деп жақтау керек.

Іші ұнатпай тұрса да амалсыздан

Бейтарап боп қу жанды сақтау керек.

Сондықтан кінә қойман жігіттерге,

Толы ғой олардың да іші шерге.

Бомбадан ұшқан жауыз жарықшақтар

Шашырап кете ме деп біздің жерге.

Өзінше, бір кездерде болған мықты,

Кешегі Гитлердей³⁸ жауыз шықты!

Үшінші бола ма деп жиһан соғыс

Қорқамын: жаным жүдеу, көңіл күпті.

Қатыстық екіншіге Сен екеуміз —

Соғыстың қасіретін біз білеміз.

«Сақта ұрпақтарды сұм соғыстан!»

Тағдырдан бар адамзат өтінеміз!

24.03.2003.

Мен сенімен тірі кісідей

Сөйлесемін, мұң айтып.

Оған да жұрт күлетін болар,

Өсекті де ұлғайтып.

Сен артықсың маған, Халима,

Тірідей өлі достардан.

Қызғаншақ, күншіл жандар мен

Адалдық, арға қастардан!

25.03.2003.

«Бақытты екен!» дейді Сені,

Білмейтұғын жұрттың бәрі.

Өміріңе қызығады,

Оқып білген жас пен кәрі, Халима!

Мен ойлаймын, Сені сәулем:

Бақытты етпедім деп.

Бақытты ететұғын

Жағдайға жетпедім деп, Халима

Қолымнан келгенінше,

Көңіліңді қалдырмадым.

Бірақ та курорттарға,

Жыл сайын бардырмадым, Халима

Бардырмайын деген жоқ,

Қызметім темен болды.

Хұқым да жетпейтұғын,

Жүруге онда солды, Халима!

Тілшіге Обком³⁹ жағы,

Мархабат етпейтұғын.

Қолымыз путевкаға,

Ешқашан жетпейтұғын, Халима!

Айтұлы бастық болсам,

Күтуші ұстайтын едің.

Қызметкерлерімді ылғи,

Жұмысқа жұмсайтын едің, Халима

Бірақ та ондайға Сен,

Ешқашан бармас едің,

Біреу алтын ұсынса,

Қол созып, алмас едің, Халима!

Бастықтың әйелі киген,

Тондарға көз салмас едің.

Бәрін де Өзің істеуден,

Өмірі танбас едің, Халима!

Аз уақыт машина мініп,

Мен дағы бастық болдым⁴⁰.

Аянбай еңбек етіп,

Сол еді жеткені қолдың, Халима!

Мен Саған машинамен,

Базарға барсаңшы дедім.

Сен ылғи басынды шайқап,

Жаяулап кететін едің, Халима!

Немесе автобусқа,

Тырмысып, мінетінсің.

«Маған осы жайлы!» деп,

Жымиып күлетінсің, Халима!

Күндіз түн жаныңды салып,

Тек менің қамымды жедің.

«Машинаңның керегі жоқ,

Саған сөз ермесін!» дедің, Халима

«Мен оны мінеді деп,

Жұрт өсек етпесін!» дедің.

Әрқашан ілгері ойлап,

Беделімді сақтадың менің, Халима!

Көп қызмет еттің маған,

Күң, яки құлдай болып.

Мен жүрдім тайраң қағып,

Ерке өскен ұлдай болып, Халима!

Сен маған сәуле төктің,

Көктегі нұрдай болып.

Сенсіз мен атақтардан,

Жүрер ем жұрдай болып, Халима!

Мен сені доктор тұрғай,

Кандидат ете алмадым.

Қос ғалым атанатын,

Атаққа жете алмадым, Халима!

Жұрт Сені маған тиген,

Бақытты екен дейді.

Бақытты болмады ау деп,

Ішімді жегі жейді, Халима!

Бақытты етпедім деп,

Өзіңді қиналамын.

Амал не, өтті дәурен,

Лажым жоқ, не қыламын, Халима

30.03.2003.

Өміріңнің ең соңғы,

Күндеріңнің бірі еді.

Майы азайған шамдай боп,

Сен біртіндеп жүдедің.

Жиі-жиі жантайдың.

Күндіз, шаршап, төсекке.

Келгендерге шай бердің,

Қалмайын деп өсекке.

Әлің құрып кей күні,

Тұра алмадың төсектен.

Кәрі-жастар кеп жүрді,

Автограф дәметкен⁴¹

Сол күндердің бірінде,

Келіп едім қасыңа.

Көзім түсті мөлтілдеп,

Көзден аққан жасыңа.

Неге жылап жатырсың,

Иығыма асыл, деп.

Сүйдім сенің бетіңнен:

Қой, жылама, басыл! — деп.

Сен ақырын сөйледің,

Сипап менің қолымды.

Қосылып ем өзіңе,

Тағдыр ондап жолымды.

Өлгенім ше өзіңе,

Көмектесем деуші едім.

Сенің ғана қамыңды,

Күндіз-түні жеуші едім.

Енді, міне жатырмын,

Ешбір көмек көрсетпей.

Қолжазбаңды көшіріп,

Корректура жөндеспей.

Шаруаңды сен жалғыз,

Үлгіре алмай жатырсың.

Көкірегімді сол үшін,

Кернеп жатыр қайғы-мұң.

Осылай деп көзіңнен,

Моншақтаттың жасыңды.

Қой, жылама, жаным! деп,

Сипай бердім шашынды.

Мына асыл қолыңмен,

Сансыз әріп көшірдің.

Ұрыс-керіс дегенді,

Үй ішінен өшірдің.

Қонақтарды келімді,

Құдайдай ғып сыйладың.

Кедей-кепшік бәрінен,

Дастарқанды жимадың.

Осы пиғыл, ісіңмен,

Қадірлі еттің басымды.

Инфаркттерден шығарып,

Ұзарттың ғой жасымды!

Болдым Сенің арқанда,

Абыройлы, атақты.

Жолатпадың жүрекке,

Ешбір күдік, шатақты.

Бұдан артық не көмек

Керек маған, жаным ау?!

Өтінемін Өзіңе,

Болма оған жабырқау.

Осылай деп Өзіңді

Құшақтадым, жұбаттым.

Сонда Сенің жымиып,

Күлгеніңді ұнаттым.

— Неге жылап, және де,

Жатқанымды айтайын:

Келушілер құр ауыз,

Кетіп жатыр, қайтейін!

Шамам болса оларға,

Шай қайнатып берер ем.

Жадырасып жанында,

Күлгендерін көрер ем!

Осыларды айттың да,

Сен қайтадан мұңайдың: —

Қуатым жоқ, амал не,

Салған ісі Құдайдың!

Жұмысыңды істей бер, —

Дедің дағы күрсіндің.

Тағы сипап қолымды,

Сәл ілгері ұмсындың.

Қағып мені арқамнан,

Кабинетке жібердің.

Көкірегімде сақтаулы,

Түрің, түсің, сондағы үн.

Содан бері, Халима,

Күйбең қағып жатырмын.