Табиғат пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік басқарудың түсінігі мен қызметі.

Экология саласындағы мемлекеттік басқару проблемасына табиғат қорғау мен табиғат пайдалану теориясының жалпы мәселелерін зерттейтін ғалым -заңгерлер, сондай-ақ экологиялық кұқықтың ресурстық салаларының өкілдері үнемі ден қойып келеді. Әрбір зерттеу елеулі тұрде ғылыми құндылық болып табылды, өйткені басқарудың жалпы теориясын толықтыра және дамыта отырып, салалық зандарда ғалымдар басқару тетігінің айрықша белгілерін — басқарудың өзіндік нысандары мен әдістерін бөліп көрсетті, бұлар осы әлеуметтік құбылыстың аса серпінді сипаттамалары болып табылады.

Басқаруды ұйымдастыру мәселелері қазіргі уақытта да мемлекеттегі экономикалық қайта құрулармен, меншіктің сан-алуан нысандарымен байланысты ерекше көкейтесті сипат алып отыр. Біздің республикамызда болып жатқан өзгерістердің осы жағдайларында ол өзгерістер қоғамдық өмірдің барлық салала-рын, соның ішінде басқару саласын да қамтуда. Бұдан ертеректе болған басқарудың әкімшілік-әміршілдік жүйе орнын барынша икемді аппарат басты, онда ықпалды басқарудың билік әдістері мен нысандары қоғамдық қатынастар субъектілерінің экономикалық тетіктерімен ауыстырылды. Меншіктің мемлекеттік емес нысандарының пайда болуы, жеке кәсіпкерліктің дамуы, біздің республикамыздың өмірін демократияландыру қазіргі басқару оргавдарының жүйесін, өз қызметінің сипатын өзгертуге мәжбұр етуде. Қазіргі кезенде, басқару процесін ұйымдастыра отырып, мемлекет мемлекеттік басқарудың саласында бола отырып, жаңа экономикалық құрылымға ыкдал етудің нысандарын пайдалану керек, солай бола тұрса да, мемлекеттік нұсқауларға бағынуға міндетті болуға тиіс. Сондықтан бүл экология саласында ерекше реттелуге тиіс, онда азаматтар мен мемлекеттің экологиялық мүдделерінің басымдығы сол мемлекеттің, кәсіпорынның және жеке кәсіпкерлердің экономикалық мүдделерінен жоғары тұруға тиіс.

Осының бәрі экология саласындағы мемлекеттік басқарудың құқықтық тетігінің республикадағы қазіргі ахуал айқындамасы тұрғысынан қаралуға тиіс екенін білдіреді.

Сонымен, табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды мемлекеттік басқару дегеннен нені түсінеміз. Осы мәселе бойьшша ғалымдардың көзкарастарындағы айырмашылыққа назар аудармай болмайды.

О.С. Колбасов мемлекеттіктен нақты мемлекеттік органдардың ұйымдастырушылық қызметін түсінеді. Басқа ғалымдар былай деп есептейді: мемлекеттік басқарудың мәнін сипаттау үшін алғы шарт «басқарушы жүйенің (басқару субъектісінің) басқару жүйесіне ықпалы ретінде басқдру туралы ілім (басқару объектісі)».

Г.В. Атаманчук мемлекеттік басқаруға анықтама бере келіп, билік ықпалы принципін атап көрсетеді. Ол былай деп жазады: «мемлекеттік басқару — бүл ғылыми негіздеме, мемлекеттің қоғамдық жүйеге ықпалы жоспарлы, үздіксіз билік жүргізу ықпалы...». Бұл анықтама бәрінен бұрын басқарудың әміршілдік-әкімшілік жүйесінің мәніне сәйкес келетінін аңғару қиын емес, ол бұрын біздің мемлекетімізде болған. Бұл арада, біздің пікіріміз бойынша, осы заманғы айқындама Н.Б. Мұхитдиновтың айқындамасы болып табылады, ол бүл проблеманы тау-кен құқығына балап талдайды. Ол былай деп есептейді: мемлекеттің басқару пәрменділігін белгілеу үшін «ықпалдан» гөрі неғұрлым кең «аткарушылық-әкімшілік қызмет» терминін қолдану тиімдірек болар. Оның дәлелдері мынаған негізделген: «басқару тек қоғамдыққатынастарға катысушыларға ықпалды ғана көздеп қоймай, сонымен бірге олардың арасыңдағы өзара іс-қимылды да реттейді».

Мемлекеттік басқарудың уәкілетті органдарының бұл «аткарушылық-әкімшілік» қызметі қоғам мен табиғаттың экологиялық тұрғыдан негізді өзара іс-қимылын ұйымдастыру негізінде қор-шаған ортаның қолайлы сапасын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет қызметін іс жүзінде жүзеге асыруға бағытталған.

Сөйтіп, жоғарыда аталған анықтамалардың негізінде мемлекеттік басқару ұғымын тұжырымдаймыз - бұл қоғамның өзара іс-қимылы жағдайында қоршаған ортамен, экологиялық-құқтарды жүзеге асырумен және мемлекет субъектілерінің экологаялық міндетгерін сақтаумен экологиялық тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған мемлекетгік органдардың аткарушылық-әкімшілік қызметі.

Басқару қызметін жүзеге асырудың әдістері заң әдебиетінде көпшілік қабылдаған әдістер, олар басқарудың нысандары мен әдістерін белгілейді.

Мемлекеттік басқарудың нысандары үш негізгі тұрде көрініс береді:

1) заң шығарушылық нысаны — мемлекеттік органдардың басқару қатынастарын реттеуге бағытталған нормативтік актілерін әзірлеу мен қабылдау;

2) құқық қолданушылық — бүл нақты іс-қимылдарды кдбыл-дау мен жүзеге асыру арқылы басқару нормативтік актілерін жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттің қызметі;

3) құқыққорғаушылық — бүл мемлекетгік нормативтік актілерде көзделген талаптарды бүзатын немесе орындамайтын адамдарға жазалау шараларын қолдану жөніндегі ммлекеттің қызметі.

Мемлекеттік басқару әдістері қазіргі уақытта меншіктің көпте-ген нысандарының болуы ерекшелігін ескереді, және осының салдары ретінде, субъектіердің көп екенін де ескереді. Сондықтан қазіргі кезенде мемлекеттік басқару органдары аманатты әдісті де (міндетті нұсқамалар әдісі, мемлекеттік органдардың бұйрықтарын дәлме-дәл орындауды), ұсынымдар әдісін де (қандай да бір шарттарды ескере отырып, мемлекеттік шешімдерді бірненше нұсқада орындау кезіндегі әдісін де) пайдаланады. Экологиялық тәжірибеде мемлекттік санкциялау әдісі кеңінен таралған, бұл әдіс жағдайында мемлекеттік емес органның шешімі оны мемлекет бекіткеннен кейін заңдық күшіне ие болады. Рұқсат ету әдісі мемлекеттік емес орган дербес болған жағдайда қолданылады. Барлығы үшін міндетті шешім өздерінің «ішкі» субъектілері үшін қабылданады.

Қызметтік көзқарас басқару қызметінің ерекшелігі мен мазмұнына тереңірек үңілуге көмектеседі. Мемлекеттік басқару қызметі дегеннен бір-бірінен нысаны, мазмұны және басқарылатын объектілердің немесе өзінің басқару компоненттерінің сақталуы мен қайта кұрылу әдісі жағынан өзгеше мемлекеттің билік етуінің жоспарлау-ұйымдастыру және реттеу ықпалдарының объективті тұрдегі шартты тұрлері ұғынылады.

Әрбір қызметті жүзеге асыру экологиялық занды қолдану негізінде мүмкін болады. Экологияны мемлекеттік басқарудың қызметтері элемент болып табылады, ол басқару қызметінің мазмұнын басқарудың мемлекетгік органдары жүйесімен байланыстырады.

Бүгінгі таңда экология саласындағы мемлекеттік басқару қызметінің мына қызметтерін бөліп көрсетуге болады:

1. Қоршаған табиғат ортасының нормаланған сапасы;

2 Экологиялық мониторинггі жүзеге асыру;

3. Экологиялық және табиғат пайдалану кадастрларын жүргізу;

4.Экологиялық сараптаманы жүргізу;

5.Экологиялық бақылауды ұйымдастыру;

6.Экологиялық төлемдер мен салықтарды алу;

7. Экология саласында мемлекеттік органдардың бұзушылықтары үшін жазалау шараларын қолдану.