Комплемент жүйесінің тапшылықтары

1. комплемент компоненттерінің тапшылығымен негізделген біріншілік ИТЖ

2. Комлемент жүйесінің инактиваторлар тапшылығымен негізделген біріншілік ИТЖ.

 

Гуморалдық иммунитет жүйесінің зақымдануы басым болатын біріншілік ИТЖ

1. Брутон ауруы

Алғаш рет 1952жылы американдық педиатр Брутон әр түрлі жұқпалы аурулармен (4жасына дейін 14рет пневмониямен, бірнеше рет отитпен, синуситпен, сепсис, менингитпен) ауыпған 8-жасар ер баланың ауру тарихын жазған. Оның қан сарысуын зерттегенде антиденелер табылмаған. Ғылыми медициналық әдебиеттерде жеке нозологиялық түрі ретінде белгіленген біріншілік иммундық тапшылықтың алғақы жазылымы болған.

Брутон ауруыме тек ер бала сырқаттанатын, Х- хромосомамен тіркескен тұқымқуалуашылықтың рецессивтік түрі болып табылады. Бұл ауру Х –тіркескен агаммаглобулинемия ретінде белгіленді. Кездесу жиілігі 1/1000000 тұрғындарға шаққанда. Ұлыбританияда иммундық тапшылықтың кездесу жиілігі 1/1000000 құрайды.

Брутон ауруының негізінде В – лимфоциттің белсенуінде және плазмалық жасушаға айналуында ядросына белгі беретін цитоплазмалық тирозинкиназа ферментінің ақауы жатыр. Сондықта иммуноглобулиндердің өндірілуі мүмкін емес.

Аурудың бірінші нышаны 7-8 айдан басталып, 2-3 жасқа дейін байқалады. Иммуноглобулиндердің транплацентарлық өтуі науқас балалардың өмірінің бірінші айларында жұқпалардан қорғайтын жеткілікті антидене мөлшерімен қамтамасыз етеді. Болашақта антиденелер түзілуінің болмауы, әсіресе тыныс жолдарының және терінің қайталамалы бактериалдық жұқпалы ауруына алып келеді. Әдетте қоздырғыштар болып стрептококтар, стафилококтар, грам теріс бактериялар табылады. Жұқпалардың таралу мүмкіндігі болғандықтан, ол септицемияға және менингитке әкеліп соқтырады. Бірақ вирус жұқпаларына, осындай науқас балаларда, жасушалық иммунитеттің бұзылмағандығынан, реактивтілік сақталып қалады.

Қарап тексергенде: әдеттен тыс кішкене, тегіс бадамшаларын, кішкене лимфа түйіндерін анықтайды, көкбауыры үлкеймеген. Көңіл аударарлық жағдай, ағзадағы жұқпалы- қабыну үрдістерінде лимфа түйіндерінің, бауыр, көкбауырдың ұлғаюы байқалмайды. Бұл маңызды нақтама белгісі болып табылады.

Ішектің шырышты қабатында плазмалық жасушалар толығымен жойылады. Қалыпты жағдайда плазмалық жасушалар бұл жерде көп мөлшерде кездеседі. Соған байланысты сіңімділік бұзылысы байқалады, созылмалы энтериттер дамиды. Ішек қыртысында лейкоциттер жиынтығы бар абсцестер жиі анықталады.

Зертханалық тексеруде: шеткі қанда В – лимфоциттердің күрт төмендеуі немесе болмауы, барлық иммуноглобулин кластарының деңгейінің төмендеуі немесе болмауы байқалады.

Емі: Иммуноглобулиндермен орынбасушы терапия. Иммуноглобулин препараттарын көктамырға айына 200-600мг/кг дейін енгізеді. Жұқпалы аурулар дамыған жағдайда, қосымша арнайы иммуноглобулиндер енгізеді.

Болжамы: диагнозды дұрыс қойған және емін дер кезінде бастаған жағдайда қолайлы.

 

2. Жалпы вариабелдік иммундық жетіспеушілік (ЖВИЖ)– жалпы вариабелдік гипогаммаглобулинемия

В –жасушаның айқын жетіспеушілігі және шамалы мөлшерде Т – жасуша звеносының ақауы бар иммундық тапшылық жағдайларының үлкен тобы. Біріншілік ИТЖ бұл түрін қазіргі уақытта Т – хелпер қызметінің жетісспеушілігіне әкелетін, 6-шы жұп хромосомада орналасқан генетикалық ақаумен байланыстырады. ЖВИЖ-ке аутосомды – рецессивтік тұқымқуалаушылық түрі тән.

ЖВИЖ алғаш рет 1970жылы жазылған. Бұл синдромды Брутон ауруымен салыстырады. Әдетте ЖВИЖ-тің алғашқы симптомдары, Брутон ауруына қарағанда, ересек жаста көрінеді. Екі жыныстың да нәрестелері ауырады, бірақ Брутон ауруының клиникалық симптомдарымен ұқсас. ЖВИЖ бар науқастарда жиі аутоиммундық патология дамиды. ЖВИЖ басталуы жиі созылмалы түрде өтеді, жоғары тыныс жолдарының жұқпалы зақымдалулары басым болады. Брутон ауруына қарағанда, спленомегалия және лимфоаденопатия жиі анықталады.

Зертханалық тексеруде: Брутон ауруына қарағанда, шеткі қанда В –лимфоциттердің саны жеткілікті түрде анықталады. Мұнда иммуноглобулиндердің барлық кластар деңгейінің төмендеуі тән; иммуноглобулиндердің кейбір изотиптері төмендеуі мүмкін. Т – лимфоциттердің саны әдетте қалыпты жағдайда, бірақ кейбір кезде Т – хелперлердің мөлшері төмендеуі көрінеді.

Емі: иммуноглобулиндермен орынбасушы терапия, миелопид және басқа да иммундық коррекция заттарын тағайындайды.

Болжамы: аурудың ағымы жиі қатерсіз, жасырын түрде өтеді. Кеш диагностикасында және ем дұрыс қабылдамаған жағдайда болжамы қолайсыз.

 

3. Балаларда кездесетін транзиторлық гипогаммаглобулинемия (баяу иммундық старт)

Иммундық тапшылықтың бұл түрі 5-8 % нәрестелерде анықталады, ол нәрестелерде иммундық жүйенің баяу дамуымен негізделген. 2-5 айлық жастағы жиі сырқаттанатын нәрестелерде анықталады. Көбінесе, жиі өршімелі іріңді аурулар, оның ішінде бүйректің және жоғары тыныс жолдарының пиогендік жұқпалары кездеседі.

Өмірдің алғашқы айларында анасынан трансплацентарлық жолмен берілген антиденелер, элиминацияланады, ал өзінің антиденелер түзілісі әлі қалыптаспаған. Антиденелердің тапшылығы нәтижесінде жұқпалы ауруларға жиі шалдығады. Бұл физиологиялық құбылыс, арнайы иммунотерапиясыз нәресте өмірінің екінші жылының соңында жойылады. Өзгермеген лимфа түйіндердің пальпациясы, бадамша бездердің қалыпты жағдайы гипогаммаглобулинемия диагнозына қарсы келеді.

Зертханалық тексеруде: В – лимфоциттердің мөлшері қалыпты, Т- лимфоциттердің мөлшері қалыпты, бірақ Т – хелперлердің саны азайған. Иммуноглобулиндердің мөлшері, әсіресе IgG және IgA азайған, бірақ 4 айлық жасқа дейін өзінің IgG түзілісінің төмендеуі, анасының транплацентарлы IgG жоғары деңгейімен орны толтырылуы мүмкін.

Емі: симптоматикалық; ауыр жағдайларда арнайы иммуноглобулиндермен орынбасушы терапиясын қолдануы мүмкін.

 

4. Селективтік IgA тапшылығы.

Бұл ең көп тараған иммундық тапшылық, 1/300 -1/700 жиілікпен кездеседі. Алғаш рет 1960жылы J. Heremans жазған.

Көп жағдайларда аурудың тұқымқуалайтын көрінісі айқын байқалмайды, өте сирек жағдайларда IgA жанұялық жеткіліксіздігі доминанттыға қарағанда аутосомды – рецессивтік жолмен тұқым қуалауы жиі байқалады. IgA тапшылығы, кейбір кезде 18 хромосоманың ақауларымен байланысты болады.

IgA басқа иммуноглобулиндерден айрмашылығы, құрамында көміртек және сиал қышқылы бар және димерлерге, тримергерге және тетрамерлерге айналу қабілеті бар. IgA молекуласының 2 түрін ажыратады:

Ø Сарысулық IgA – әрдайым мономер

Ø Секреторлық IgA – шырыштың құрама бөлігі ретінде болар алдында, ди, три, тетрамерлер түзеді.

Секреторлық IgAтүзілуінде арнайы нәруыз тізбегі – J – тізбегі қатысады. Демек, бұл толық нәруыз жүйесі болып табылады. Осыдан – IgA патологиясының түрлері дамиды:

· IgA жалпы жетіспеушілігі IgA мономер түзілісінің ақауымен байланысты. Нәтижесінде сарысулық және секреторлық IgA мөлшері төмендеген. Жергілікті және жалпы қорғаныс қабілеті бұзылады.

· Секреторлық SIgA молекуласының пайда болуындағы ақау. Себеп болатын J- тізбегінің болмауы, жергілікті иммунитеттің бұзылысына әкеледі.

· Сарысулық IgA түзілісінің бұзылуының басым болуы, мұнда тек IgA

секреторлық түрі бөлінеді және толығымен сарысулық IgA мономері өндірілмейді.

Клиникалық симптомдары IgA тапшылығының дәрежесіне байланысты және жеке мүшелер мен жүйелердің патологиясы түрінде көрінуі мүмкін. Жиі шырышты қабаттың жұқпалы зақымданулары ретінде кездеседі.

АІЖ жағынан – ол созылмалы гастрит, ойық жаралы және геморрагиялық колиттер, илеит, стоматиттер. Тыныс алу мүшелері жағынан – риниттер, синуситтер, бронхиттер, созыдмалы түріне тез айналатын аурулар. Өкпе бронхоэктазаларына және абсцестеріне ауысатын созылмалы бронхопневмониялар жиі кездеседі. Секреторлық IgA мөлшерінің аз болуы, атопиялық аллергияның және аутоиммунды аурулардың (жүйелі қызыл жегі, ревматоидтық артрит, аутоиммундық тиреоидит) дамуының күрт жоғарылауымен байланысты анықталды.

Таңдаулы тапшылығы бар адамдарда, әсіресе сарысулық мономерлі IgA

басым болатын иммундық тапшылықта клиникалық көріністер байқалмайды.

Зертханалық тексеруде: осындай науқастардың шеткі қанында Т – және В –лимфоциттердің жалпы саны қалыпты екені көрсетіледі. Сарысулық немесе секреторлық IgA деңгейі күрт төмендеген, ал IgM және IgG мөлшері қалырты деңгейде орналасқан. Кейбір науқастарда(атопиялық аллергияның көрінісі бар) IgE жоғары болуы мүмкін.

Емі: симптоматикалық. Иммуноглобулиндермен орынбасушы терапиясын қолдану кезінде абай болуы қажет, себебі қайта енгізген кезде, IgG және IgM

кластарына жататын антииммуноглобулиндер өнімдерінің көп болуына байланысты, анафилаксиялық шоктың пайда болу қаупі туады.

Болжамы: аурудың ағымы көбінесе қолайлы.