Рт сөндіру құралдары.

68. Өндірістік жарақат және кәсіби аурулар өрт жарақат себептерінің Өндірістік жарақат себептерін талдау әдістерін шолу, салалалық экономика, еңбек шарттарын аналогтық топтамасы, жұмыс орнының тұрақтылығы және комфорттылығы, өндірісті механизациялау және автоматтандыру шараларымен келесі кеңінен танылған әдістермен талқыланады: статистикалық (мінетті), топтық, монографиялық және экономикалық (12.1-кесте). Белгілі әдістер мен өндірістік жарақатты талдау әдістері өндіріс қауіпсіздігімен қамтамасыз ету бойынша тиімді іс-шараларды жүргізу мүмкіндігімен қарастырылады.

Статистикалық әдіс тіркелген сәтсіз жағдайларды талдаумен негізделеді, бірақ та өндірістік жарақат туралы нақты мәндер оның динамикасын зерттеу кезінде негіз ретінде алынбайды. Сондықтан өндірістегі сәтсіз жағдайлардың нақты мәндері кәсіпорындағы жұмыскерлердің саны мен сәтсіз жағдайлардың ауырлығына қатысты болады. Өндірістік жарақаттардың сипаттамасын Статистикалық әдістермен зерттеу кезінде салыстырмаы шамалар, көрсеткіштер қолданылады.

N N_өл.с.ж.. Д

К _адам = ––– × 1000, К_өл.с.ж = –––––––, К _а = ––––,

P P N

мұндағы: К_ж. – жиілік коэффициенті; К_өл.с.ж.. – өлімге әкелген сәтсіз жағдайлар саны; К_а – ауырлық коэффициенті; N – есеп беру уақытындағы сәтсіз жағдайлар саны; Д – жұмысқа жарамсыз күндер саны; Р – есеп беру кезеңіндегі кәсіпорындағы жұмыскерлердің орташа саны.

Өндірістік жаақаттардың деңгейін бағалау үшін К_жалпы көрсеткіші қолданылады.

К_жалпы = К_ж × К_а

Статистикалық көрсеткіштер сәйкес 10, 100 (1000) жұмыскерге шаққандағы сәтсіз жағдайлардың жиілігімен, оның ауырлығымен сипатталады, бірақ та кәсіпорынның ұйымдастыру-экономикалық көрсеткіштерінің негізінде өндірістік жарақат жағдайын обьективті бағалай алмайды. Статистикалық әдістермен зерттеу нәтижелері сәтсіз жағдайдың себептері мен күйі аралығын байланыстыра алады. Алынған статистикалық мәліметтер негізінде кәсіпорынның жекелеген учаскелерінде белгілі бір уақыт ішінде өндіріс қауіпсіздігін жақсарту шараларын ұйымдастыру бойынша оперативті шаралар жүргізіледі. Статистикалық әдістің кемшілігі болып оның сәтсіз жағдайлардан кейін жүргізілуі болып абылады, зерттеулер өндірістік жарақаттан шарттарға қатысты жүргізіледі. Материалдарды статистикалық өңдеу жарақат пен оның ауырлығының көрсеткіштері қандай да бір фактормен болғандығын анықтайды, бірақ та өндірістік жарақаттың пайда болу себебін тереңнен ашып, анықтай алмайды. Статистика «ауырлық орталығын» анықтайды, бірақ сараптамайды. Өндірістік жарақат деңгейін салыстыру мүмкіндігін алу үшін көптеген елдерде Халықаралық еңбекті ұйымдастырумен (ХЕҰ) статистикалық мәліметтерде сәтсіз жағдайлар көрсеткішін және ауырлығын 1000000 адам-сағат қатынасы бойынша ұсынады.

мұндағы: Z – атқарған адам-сағат. жалпы саны.Жарақат ауырлығы көрсеткіштерін анықтау кезінде өлім шығынына әкелген және толығымен мүгедекке әкелген сәтсіз жағдайлар 7500 әрбір жұмыс күнін жоғалту ретінде қабылданады (стандарт ретінде). Сәтсіз жағдай кезіндегі біртіндеп мүгедекдікке әкелетін жұмыс күнінің жоғалуы жұмысқа жарамсыздық шкаласы бойынша белгіленеді, яғни 7500 жұмыс күнінен сәйкес пайызбен қабылданады. Сол себептен, ұсынылған К_ж және К_а анықтау реті жұмыс күнінің жалғасуын ан Өндірістік жарақаттарды сандық, сапалық және өндірістік жарақаттың жекелеген экономикалық жақтарын сәйкес сипаттайтын К_ж, К_а, К_жалпы статистикалық көрсеткіштерімен талдау өндіріс қауіпсіздігін бағалауға мүмкіндік бермейді. Өндірістік жарақат себептерін талдаудың топтық әдістері, яғни зардап шегу ауырлығына қарамастан сәтсіз жағдайлардың қайталануы «топтық» сәтсіз жағдайлардың белгілі бір шарттарын анықтайды: әртүрлі жекеменшік ұйымдар, экономика салалары, жас шамасы бойынша, өндірістегі сәтсіз жағдайлар кезендегі зардап шегушілердің жынысы бойынша өзіндік талдау береді. Сәтсіз жағдайларды топтық әдіспен талдау уақыт факторы бойынша орындалады: апта күні, тәулік, айлар, сонымен қатар жиі қайталанатын ұйымдық сәтсіз жағдайлардың себептері ескеріледі. Өндірістік жарақат жағдайларын сызбалық кескіндермен топографиялық талдау негізіне сәтсіз жағдайлардың орнын талдау жатады. Топографиялық әдістің маңыздылығына оның стационарлы өндірістерді (шеберхана, кәсіпорын цехтары) қадағалауы болып табылады. Өндірістік жарақат себептерін осы себептердің талдауларымен тереңнен үйрену – зерттеулердің монографиялық әдістерінің негізі болып табылады. Бұл кезде статистикалық әдіс кезінде сәтсіз жайдайларың жинағы зерттеледі, ал монографиялық әдіс кезінде – өндірістік шарттар, күй, технологиялыпроцесс, жабдықтар; сәтсіз жағдайлардың оның санына және ауырлығына тәуелсіз себептері белгіленеді. Монографиялық әдіс болған сәтсіз жағдайдың жағдайын нақтырақ анықтайды, сәтсіз жағдайдың пайда болуына өндірістік қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың әсерін дәлелдейді. Монографиялық әдіс сәтсіз жағдайдың алдында жүргізіледі және жұмысшыға потенциалды қауіп төндіруі мүмкін факторларды анықтайды. Бұл әдіс өндірістік жарақаттың алдын алуға мүмкіндік береді. Монографиялық әдіспен зерттеулер жүргізу кезінде өндірістік жарақаттар жіктелінеді. Өндірістік жарақат себептерін жіктеу – талдаудың маңызды бір бөлігі болып табылады. Өндірістік жарақаттардың себептері бірнеше топтарға бөлінеді: техникалық, ұйымдық, санитарлы-гигиеналық, психофизиологиялық және т.б. Өндірістік жарақат себептерін жіктеу өндіріс қауіпсіздігі бойынша тиімді алдын алу шараларын жасауға қажет. Өндірістік жарақат себептерін талдауларға шолу материалдары бойынша экономика салаларында және денсаулық сақтаудағы қабылданған жіктелінулер өндірістік жарақат себептерінің жалпы жіктемесін береді (12.2-кесте)Сәтсіз жағдайларды зерттеу барысында негізінен техникалық және ұйымдық себептерге көбірек көңіл бөлу керек, яғни өндірісте сәтсіз жағдайлардың 70-80 % негізгі себебі болып табылады. Мысалға, химиялық өнеркәсіптерде талдаулар жүргізгенде барлық сәтсіз жағдайлардың 80 % ұйымдық себептермен байланысты болған. Өндірістік жарақатты 70 автокөлік құралдары кәсіпорындарында тереңнен зерттеу нәтижесінде сәтсіз жағдайлардың 90% ұйымдық-техникалық себептерге байланысты болған.

69. Өндірістік жарақаттарды талдау әдістері.. Мәскеуде 1923 жылы кәсіби ауруларды зерттеу институты ұйымдастырылған, яғни институттың негізгі міндеті кәсіби патологияға талдау жүргізу болып табылады, сонымен қатар тіркеу ережелері мен формаларын жасау, кәсіби аурулар бойынша есеп беруді жасау. Осы мақсатта институт 1923 жылы кәсіби аурулар мен сәтсіз жағдайларды тіркеу бойынша Мәскеу Кеңесінің Үкімімен жоба жасалып, сол жылы бекітілді. Үкімде міндетті тіркеуге келесі шарттар жатады деп қабылданды:

- Қорғасынмен, сынаппен, фосфор, мышьяк және мышьякқұрамды сутегімен, хлормен, күкірт қышқылымен және күкіртсутегімен, азот қышқылымен, бензол және басқа да өнеркәсіптік улармен уланған күшті және созылмалы кәсіби уланулар;

- Химиялық заттардың қысқа мерзімде және созылмалы әсерінен пайда болған терінің күшті және созылмалы зақымдануы;

- Кәсіби зияндылық әсерінен әртүрлі ағзаның және жүйенің аурулары, мысалы алғанда, есту мүшелерінің нашарлауы (от жағушылардың, қазандық мамандарының саңылаулығы), көз аурулары және т.б.;

- Кәсіби жұқпалы аурулар: сібір ойығы және маңқа.

Қазіргі таңда кәсіпорындарда жұмысшылардың ауруын талдау медициналық көмекке жүгіну мәліметтері бойынша жедел статистикалық материалдар бойынша жүргізіледі (анықтама немесе сырқаттану парақшасымен тіркелу керек).Мекемеде жалпы ауруды талдау келесі көрсеткіштермен жүргізіледі: Кәсіби уланулар немесе аурулар қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың әсерінің нәтижесінде болуы мүмкін. Кәсіби уланулар зиянды заттармен демалған кезде, тері арқылы сіңіп және де ас қорыту жолы арқылы ішке түсуі мүмкін. Қысқа мерзім аралығында пайда болған (бір ауысым немесе тәулік) кәсіби уланулар мен кәсіби аурулар күшті деп аталады, ал ұзақ мерзім ішінде пайда болса, онда – созылмалы деп аталады.Кәсіби аурулар (уланулар) экономика салаларында келесі көрсеткіш бойынша анықталады:Кәсіби ауруларды талдау кезінде оның даму себептерін білу өте маңызды, әсіресе: жұмыс орындарындағы технологиялық процестер мен жабдықтардың жетілдірілмеуі; технологиялық регламенттен шығуы; қажетті санитарлы-технологиялық құрлғылардың болмауы,ана емес, сондай-ақ жеке қорғаныс құралдарының болмауы; өндіріс жұмыстарының қауіпсіздігі ережелерінің, еңбек режимінің және демалысының бұзылуы.Экономика салалары қатарында ұзақ мерзім ішінде жұмысшылардың еңбек жағдайымен анықталатын кәсіби аурулар да бар. Экономиканың барлық салаларынындағы еңбек шарттары тек қана жұмысшыларға жүйке-эмоционалдық күштің түсуімен ғана байланысты емес, сонымен қатар өндірістік операциялар қатарының бір сарыныдығымен, статикалық жүктемелер шамасының ұзақ мерзімділігімен де байланысты. Жүйке-эмоционалдық жүктеулер өндірістік бөлмелерде шу, діріл, шаңдану, газданумен бірге невроз, гипертониялық және ишемиялық аурулаға алып келеді. Қазақстанда кәсіби аурулар мен улануларды «Кәсіби аурулар тізімі»-мен міндетті түрде тірку ендірілген. «Кәсіби ауруларлар тізімі» Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен бекітілген және көптеген елдерде қолданылады. Оны қолдану нұсқауы бойынша бұл негізгі құжат болып табылады. «Кәсіби ауруларлар тізімі» кәсіби ауруға диагноз қоярда, оның жұмысы мен қызметіне байланысты екендігін анықтауда, еңбекке жарамдылығын тексеру сұрақтарын шешуде, медициналық және еңбек реабилитациясын, сонымен қатар жұмысшының жұмысын атқару барысындағы алған денсаулығына келген зардаптарға қатысты материалдық шығындарды қайтаруда қолданылады. «Тізім…»-ге зиянды факторлардың әсерімен болған кәсіби аурулар, сонымен қатар белгілі бір кәсіби фактордың және басқа да кәсіби емес факторлардың әсерінен болған ағзадағы өзгерістер (бронхит, аллергиялық аурулар, катаракт және т.б.) қосылған.Кәсіби ауруларға кәсіби аурулар түрінде дамитын ауруларды да жатқызуға болады (мысалы, пневмокониоз және шаңды бронхиттің әсерінен болатын өкпе рагі).

70. Жұмыс жарамсыздықтың экономиқалық зардаптары. Жұмысқа жарамсыздықтың экономикалық зардаптары. Кәсіби аурулар және өндірістік жарақат жағдайлары еңбекке жарамсыздықты қалыптастыру мен еңбек қызметін атқаруда әртүрлі шарттармен сипатталады. Еңбек өнімділігін төмендететін кәсіби аурулар мен өндірістік жарақаттар кезінде зиянды өндірістік фактормен байланысты емес (мысалы, шаңмен) басқа жұмыс түріне, физикалық тұрғыдан алғанда жеңілдеу жұмыс түріне ауыстыру керек. Еңбекке жарамдылықты төмендететін және мүгедектікке әкелген аурулар мен жарақаттар кезінде пенсия төлеу қажет, ал өлімге әкелген жағдайда жанұясына жәрдемақы төлеу талап етіледі.Әр жағдай бойынша экономикалық шығындар:П = О + С + У,мұндағы: О – ұйым шығыны; С – әлеуметтік ұстаулап; У – шартты шығындар.Бір жағынан экономикалық шығынды келесі топтарға бөлуге болады: Н–1 формасы актісі бойынша толтырылған және П_тр. жарақатпен болған шығындар; П_мт.микрожарақатпен болған шығындар; П_з. кәсіби аурулармен болған шығындар және П_к. зиянды өндірістік факторлармен байланысты өтемақыға кеткен шығындар:П = П_тр. + П_мт. + П_з. + П_к.Сәтсіз жағдайлармен жарақаттану кезінде өндірістік шығындардың шартты жалпы суммасы У_тр зардап шегушінің жұмысқа шыға алмауымен байланысты өндірістік шығынмен У¹_тр. Және жұмыстық жабдықтардан жарақат алу нәтижесінде өндірілмеген өнім құнымен У²_тр. сарапталады:

Утр. = У¹_тр. + У²_тр.Кәсіпорынның экономикалық шығыны О_тр. бұл жағдайда бұзылған материалдар құнымен О¹_тр., бұзылған жабдықтар, құралдар және қираған ғимараттар құнымен О²_тр.; қайта жөндеу жұмыстарының құнымен О³_тр есептеледі, сонымен қатар сырқаттану парақшасының төлемдері О⁴_тр., кәсіби еңбекке жарамсыздықтың төмендеуі болған жағдайдағы қосымша төлемақылар О⁵_тр., мүгедекке әкелгенде немесе өлімге әкелгендегі пенсия төлемдері О⁶_тр., зардап шегушінің біліктілігін қайта жетілдіруге кеткен және жаңа жұмысшыны оқытуға кеткен шығындар О⁷_тр. жатады.Осыған байланысты ұйым шығындары:

n

О_тр. = ∑ Оⁱ_тр

i=1

Әлеуметтік төлемдер С_тр., амбулаторлық емделулер бағасымен С¹_тр., клиникалық емделулер С²_тр., зақымдану бойынша мүгедекті әлеуметтік сақтандыру құралдарынан бөлінетін пенсия төлемімен С³_тр., санитарлық-шипажайлық емделулерге кеткен шығындармен С⁴_тр.есептеледі.

n

С_тр. = ∑ Cⁱ_тр

i=1

Н-1 актісімен рәсімделмеген микрожарақаттар және жұмысқа жарамсыздық шығынына әкелмеген жарақаттар өз кезегінде кәсіпорынға алғашқы көмек көрсету, зардап шегушіні басқа жеңіл жұмыс түріне белгілі бір уақытқа ауыстыру, әріптестердің еңбек өнімділігін төмендетумен, қайта жөндеу жұмыстары мен жабдықтарды қайта жарақтандыру шығындарына алып келеді. Кәсіби аурулармен байланысты экономикалық зардаптар П_з., басты үш құрам бойынша есептеледі –О_з.ұйым шығын, У_з.шартты шығын және С_з әлеуметтік ұстаулар.Жеткілікті дәлдік дәрежесімен өндірістің шартты шығындарын жұмыс сағатында өндірілетін Р өнімнің орташа құнымен, запдап шегушының аурумен байланысты Т жұмыс уақытының жоғалуымен анықтауға болады:У_з. = РТ.

Зиянды өндірістік факторлармен байланысты П_з. экономикалық жоғалулар қосымша арнайы тағам, жеке қорғаныс құралдарын, қысқартылған жұмыс күндерін ендіру, қоысмша еңбек демалыстары мен ауысым ішілік үзілістерді, зейнетке шығу үшін аз еңбек өтілін құрайды.

71. Сәтсіз жағдайларды зардап шегушілерге көрсетілетін алғашқы көмек. Алғашқы көмек (first aid) – бұл қарапайым медициналық шараларды енгізетін кешенді көмек түрі, ол жағдай болған жерде және сәтсіз жағдайлар маңында, ТЖ, ТЖ қатысушылардың кенеттен ауруы немесе сәтсіз жағдайларды табельді және қол құралдарын өздігінен және басқалар көмегі ретімен қолдану болып табылады.Осындай көмектің мақсаты – сәтсіз жағдайларда зардап шегушілердің өмірін және ден саулығын сақтау немесе кенеттен пайда болған ауруларға медицина мамандарының алғашқы көмек көрсеткенге дейінгі көмек көрсету болады. Қазіргі кездегі алғашқы көмекті көрсетудің жарақат салдарының ауырлығын төмендету, зардап шегу арасында мүгедектер деңгейінің төмендеуі, жарақат алғаннан кейін қайта дамыту уақытының қысқаруы және ол жәбірленушінің бұрынғы сол жұмысқа қайтару мүмкіндік береді.Тәжірибеде көрсетілгендей жарақат алған алғаш минуттарында негізгі болып табылады және ауырлық салдарын және жарақат нәтижесі анықталады. Бүкіл Әлемдік Ұйымдық ден саулық сақтау мәліметтері бойынша өлгендер санының 20 % қазіргі алғашқы көмек көрсету салдарынан құтқарылуы мүмкін. Жарақаттан зақымданғандардың көбісі тасымалдау кезінде өледі және тіпті медициналық мекемелерде алғашқы көмек көрсетілмей уақыт өтіп кетуіне байланысты олда өлімге алып келуі мүмкін. Алғашқы көмек көрсетілмегендіктен ауыр жарақат салдарынан тәжірибе жүзінде шокқа қарсы шаралар жарақаттан кейінгі жүргізілген жақын уақытта өлім санын 25-30% төмендетіледі.Зардап шегушіге алғашқы көмек көрсетудің ең ойтайлы уақыты жарақат алғаннан кейінгі 30 минут ішінде көрсетілуі.Зардап шегушіге көрсетілген алғашқы көмектің барлық шараларды ескеру түрлеріне және зардап шегушінің жағдайының апуырлығымен жүргізіледі.Жағдай болған жерде медицина қызметкерлері келгенге дейін ереже бойынша алғашқы көмектің келесі шаралары жүргізілуі мүмкін:

- қарапайым жүрек-өкпе реанимациясы (өкпені жасанды желдету, тік емес жүректі уқалау);

- жоғарғы дем алу жолдарынан бөгде заттарды алып тастау;

- қан ағуының уақытша тоқтатылуы;

- әр түрлі таңғыштарды таңу;

- ауруды басатын және жүрек дәрілерін қабылдау;

- жабық жарақаттарда және күйіктерде зақымданған дене бөліктерін суыту;

- зардап шегушіге көлік жағдайын қамтамасыз ету;

- зардап шегушілерді медицина мекемелеріне тасымалдау (қажетінше).