Ауіпті өндірістік нысандар жұмыс орнына қойылатын қауіпсіздік

талаптар. Өндірістік жабдық құрылымының материалы барлық жұмыс тәртібінде (режимінде) ж/е қарыстырылған пайдалану жағдайында адам ағзасына қауіпті ж/е зиянды жер тигізбеу керек, сондай-ақ өрт-жарылыс қауіпті жағдай туындатпады қажет.Өндірістік жабдық құрылымы қарастырылатын барлық жұмыс тәртібінді жұмысшыларға қауіптілік келтіретіліндей бұзылулар алып қалуы мүмкін құрыстырма бірліктер мен бөлшектердегі жүктемені болдырмау керек.Жарақат қаупінің мүмкін көзі болып табылатын өндірістік жабдықтардың жылжымалы бөлігі қоршалу керек немесе жұмысшының жанасу мүмкіндігі болмайтындай орналасуы не жарақатты болдырмайтын басқа құралдар қолданылуы қажет. Қорғаныс құрылғыларына ж/е қоршауларына, соның ішінді блоктаушы, қоршауыш, тежеуіш, дабылдық құрылғылар мен қашықтықтан баскару құралдарына қойылатын талаптар МЕСТ 12.4.125-83 ж/е МЕСТ 12.2.067 – де баяндалған.Жабдықтың жылжымалы бөліктерімен қалыптасқан қауіпті аймақтар қоршалуы керек, сондай-ақ арнайы бояулар мен қауіпсіздік белгілеріне ие болу керек (сығу, кесу, қоршау, созу аймағы).

50. Қауіпті өндірістік нысандар жеке қорғаныс құралдарына қауіпсіздік талаптар. Сақтандырғыш белбеулер. Беубеулерде сапалылық болуы керек. Беубеулер пайдалануға берілмей турып ж/н әр алты ай сайын статистиқалық жуктенемен сыналуы керек. Жук арқанының карабині жылытылған қолғаптар киіп істегенде бір қолмен тез әрі сенімді бекітуді (апсыратуды) камтамасыз етуі (КЕЗЕҢ 3 секунтан аспау керек)ж/е сақтандырғыш құрылғысы болуы керек. Құлып пен сақтандырғыш автоматты түрде жабылуы керек Сақтандыру арқандары. Өндіруші өнеркәсіптік техникалық шарттарының Т Ш талаптарына жауап беру керек ж/е оларды бекіту қуылғыларымен жобдықталуы керек, қылаулар, тесіктері, откір жиектері, сызаттар болмау керек Құрылыс коскасы 6 айда 1 реттен кем болмайтын мезгілдін сылаудан өтеді

51. Қауіпті өндірістік нысандар отпен жұмыс жүргізуді бақылау және басқару.. Отпен жұмыс жургізуді уйымдастырады және қауіпсіздік талаптарының сақталуына жаулапты болады:- ұйым басшысы (бас инжинер) отпен жұмыстан дайындығына ж/е жүктелім руқсатқа жауапты тұлғалардын тізімін бекітеді; - құрылымдық бөлімшенің басшысы (өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жауапты) отпен жұмыстың дайындығына ж/е жургізілуіне жауапты тұлғаларды тағайындайды, жұктелім – руқсатын береді (сәйкестендіреді, қол қояды);отпен жұмысынын дайндығына жауапты (тек бөлімше маманы) отпен жұмыс жургізудін қауісіздігін қамтамасыз ету боыйнша іс-шараларды (сонын ішінде әуе ортасының жай - күйін бақылауды) жузеге асырады, отпен жұмыс жургізу үшін жабдықтар мен орын береді, жуктелім-құжатқа қол қояды;

отпен жұмыс жургізуге жауапты бөлімшенің (ИТҚ – рі) орын мен жабдықтарды қабылдап алады, жұмысты орындаушыларды ірістеруді (нұсқаулық, руқсат) іріктеуді жузеге асырады, орындаушылардың жұмысын бақылайды ж/е әуе ортасының жай күйін қадағалайды;

аусым (смена) бастығы қызметкерді хабарландырады және техникалогиялық үрдістің қаупсіз жүруін қамтамасыз етеді, жұмыс аяқталғаннан кейін орынды тексереді;

жұмысты орындаушылар.

52. Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Электр тоғымен зақымдану қауіпі көптеген басқадай қауіптерден адам оны қашықтықта байқай алмайтындығымен және де одан аман қалу үшін, арнайы құралсыз шара қолдана алмайтындығымен ерекшеленеді. Мысалы үшін, егер машиналардың қозғалатын бөліктерін, жабдықтарды, отты, балқыған металды және т.б. адам көреді және де өз әрекетін реттей алатын болса, ал электр тоғының әсерін адам сезінген сәтте қандай да бір әрекет жасауға тым кеш болады.Ресейдегі электрмен зақымдану статистикасы көрсетіп отырғандай, электр тоғымен өлім қауіп-қатерін тудыратындай зақымдану өлім жағдайларының жалпы санының 2,7% құрап отырғандығы жалпы зақымдануға қатысты көбіне пропорциалды емес. Бұл электрмен зақымданудың артықшылығы – ол өлім қауіпін тудыратындығында болып отыр. ПУЭ сәйкес, барлық электр құрылғыларын екі топқа бөлу қабылданып отыр:

- 1000 В дейінгі кернеулі қондырғылар;

- 1000 В жоғары кернеулі қондырғылар.

1000 В кернеулі электр қондырғыларындағы жазатайым жағдайлардың саны 100 В жоғары кернеулі электр қондырғыларына қарағанда 3 есе жоғары екендігін атап кету керек.1000 В дейінгі кернеулі қондырғылар кеңінен қолданылатындығымен, сонымен қатар электр жабдықтарымен қағида бойынша, электротехникалық мамандығы жоқ адамдардың көбісі байланыста болатындығымен түсіндіруге болады. 1000 В жоғары электр жабдығы аз тараған, және де оған қызмет көрсетуге жоғары білікті электр мамандарына ғана рұқсат беріледі. Электрмен зақымданудың едәуір көп тараған себептері:

- қалыпты жағдайда болуы мүмкін емес жерде кернеудің пайда болуы (жабдықтардың корпустарында, құрылыстардың металл конструкцияларында және т.б.);

- оқшаулаудың бүлінуі салдарынан жиі болады;

- сәйкестендірілген қоршаулардың жоқтығы кезінде оқшауландырылмаған тоқ өткізгіш бөліктеріне тию мүмкіндігі;

- егер де адам ток өткізгіш бөліміне тікелей жақындықта болып қалған жағдайда ток өткізгіш бөлігі мен 1000 В жоғары кернеулі желідегі адаммен арасындағы пайда болатын электр доғасының әсері;

- басқадай себептер; оларға жатқызылатындар: келісілмеген және қызметкердің қате әрекеті, адамдар жұмыс жасап жатқан жердегі қондырғыларға кернеу беру, кернеулі қондырғыны бақылаусыз тастап кету, қадағалаусыз кернеуі бар қондырғыны тастап кету, кернеудің бар жоқтығын тексермей, сөндірілген электр жабдықтарына жұмысқа рұқсат ету және т.б.

53. Адам ағзасына электр тоғынын зақымдаушы әсері. Электр тоғы тін (ткань) арқылы өтіп, қыздыратын, электролиздік және биологиялық әсер етеді. Бұл тіндер мен ағзалардың жергілікті зақымдануына да, сонымен қатар ағзаның жалпы зақымдануына да жол беріп, ағзаның әртүрлі бұзылуларына әкеп соқтырады. 5 мА дейінгі шағын ток тек жағымсыз әсер қалдырады.10-15 мА жоғары тоқта, адам өз бетінше тоқ өткізгіш бөлімдерден босана алмайды, және де тоқтың әсері ұзаққа созылады (босатпайтын тоқ). Мұндай тоқтардың ұзаққа созылған әсері кезінде адам әртүрлі электр зақымдарын алады.Электрмен зақымданудың әртүрлі жағдайларын қарастырайық. Электр соққысы – бұл адам ағзаларының зақымдануы. Бірнеше ондаған миллиампер шамасындағы токтардың ұзақ әсер етуі кезінде және 15-20 секунд әсер ету уақытында тынысының тоқтап қалуы мен өлімге әкеп соқтыруы мүмкін. 50-80 мА көлеміндегі тоқтар ретсіз қысқаруымен жүректің бүлкілдеуіне және жүректің бұлшықет талшықтары әлсіреп, нәтижесінде қан айналымы тыйылып, жүрек тоқтап қалады. Тыныстың дәрменсізденуі кезінде де, сондай-ақ жүректің әлсіреуінде де ағзалардың қызметі өз бетінше қайта қалпына келмейді, бұл жағдайда алғашқы көмек көрсетілуі қажет (қолдан дем алдыру мен жүректі уқалау).Үлкен тоқтың қысқа мерзімді әсері тыныстың дәрменсізденуін де, жүректің бүлкілдеуін де болдырмайды. Жүрек бұлшықеттері мұндай жағдайда бірден жиырылады және де осындай жағдай туындағанда токқты сөндіргенге дейін осы күйде болады, содан кейін ары қарай жұмыс жасайды. 2-3 секунд аралығында 100 мА шамасындағы тоқтың әсері өлімге әкеп соқтырады (өлімге жетелейтін тоқ).қатты ысыған бөліктеріне жанасуының әсерінен, сонымен қатар электр доғасының әсерінен күйіп қалады. Едәуір қатты күйіктер 35-220 кВ және 6-10 кВ желілердегі үлкен сыйымдылығымен электр доғаларының әсер етуінен болады. Бұл желілерде күйіктер зақымданудың негізгі және едәуір ауыр түрлері болып табылады. 1000 В дейінгі кернеулі желіде электр доғасымен күйіп қалуы мүмкін (үлкен индукциялық қуат болған кезде ашық ажыратқыштармен тізбекті өшіру).Электр белгілері – бұл домалақ немесе сұр, немесе ақ-сары түсті қатал сызылып қойылған шектеулермен қоршалған эллипстік пішінді электродтармен жанасқан жеріндегі терінің зақымдануы (Д=5-10мм). Олар токтың механикалық және химиялық әсерін тудырады. Кейде электр тоғының өтуінен кейін лезде байқалмайды. Белгілері ауыртпалықсыз, оның айналасында ісіп қызару процестері байқалмайды. Зақымданған жерде ісік пайда болады. Шағын белгілер ойдағыдай жазылады, белгілердің үлкен мөлшерінде дененің жансыздануы жиі болады (қолдарда жиі).Терінің электрметалдануы – бұл теріге металдың өте ұсақ бөлшектерінің сіңуі, оның салдарынан бүркуі мен тоқтың әсерінен булануы мысалға алғанда, доғаның жануы кезінде. Терінің зақымданған аумағының бетіне қатты бұдыр қабыршық пайда болады, ал зақымданған адам зақымданған жерде бөтен заттың барлығын сезінеді. Зақымдану нәтижесі күйіп қалған кездегі сияқты дененің зақымданған аумағына байланысты. Көптеген жағдайда металданған дене қайтады және іздері де қалмайды. Қарастырылғандардан басқа келесі зақымданулар мүмкін: доғаның әсерінен көздердің зақымдануы; тоқтың әсерінен және т.б. құлаған кезде соғып алу мен сүйектерін сындырып алу.

54. Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету электр тоғымен зақымдауға әсер Ететін факторлар. Сипаты мен зақымдану салдары бойынша адам ағзасына тоқтың әсер етуі келесі факторларға байланысты:

- тоқтың мөлшері;

- токтың ұзақ әсер етуі;

- токтың жиілігі мен түрінен;

- түскен кернеуден;

- адам денесінің қарсы тұруы;

- адам денесі арқылы тоқпен зақымдану жолдары;

- адам денсаулығының жай-күйі;

- көңіл бөлу факторы.

Электр тоғымен зақымдану нәтижесі толығымен алғанда жүріп жатқан электр тоғының адам ағзасына «сіңген» мөлшерімен анықталады. Адам денесі арқылы жүріп өткен тоқтың мөлшері адам денесіне кернеудің жанасуы мен қарсы тұруына байланысты. I_Ч = U_ПР / R_Ч

Адам денесінің қарсыласуы – көптеген факторларға байланысты сызықсыз мөлшері: терінің қарсыласуынан (құрғақ, ылғалды, таза, зақымданған және т.б.); тоқтың мөлшерімен түскен кернеуге байланысты; тоқтың жүру ұзақтығына байланысты.

Терінің жоғары мүйізді қабатының едәуір қарсыласу қабылеттілігі:

- түсірілген мүйізді тері қабатында R_Ч = 600-800 Ом;

- құрғақ зақымданбаған теріде R_Ч = 10-100 кОм;

- терінің ылғалданғанында R_Ч = 1000 Ом. ХЭК шешімі бойынша (Халықаралық электр комиссиясы), электрмен зақымданудан қорғануды қамтамасыз ету бойынша есебімен адамның қарсыласуы 1 кОм, яғни R_Ч = 1000 Ом тең қабылдайды.Адам денесі арқылы өтетін токтың өсуімен, оның қарсыласуы төмендейді, яғни терінің ысуы жоғаылайды және терлеуі ұлғаяды. Осы себепті ток жүру ұзықтығының ұлғаюымен R_Ч төмендейді. Түскен тоқ қаншалықты жоғары болса, адам арқылы өтетін тоқ соғұрлым көп және де адам терісінің қарсыласуы соғұрлым жылдам төмендейді. Биологиялық тіннің электрлік тітіркенуі ұлғаю сәтінде немесе тоқтың кемуінде жауап қайтарады екен. Мөлшері және кернеулігі бойынша уақытта өзгеруі ретіндегі тұрақты тоқ, тоқ көзіне қосу және сөндіру сәтінде ғана сезіледі. Әдетте оның жылыту әсері бар (ұзақ уақыт қосылып тұрғанда). Үлкен кернеуде ол тіннің және қанның электролизін болдыруы мүмкін. Көптеген зерттеушілердің ойынша, 450 В дейінгі кернеудегі тұрақты тоқтың қауіпі осы кернеудегі ауыспалы тоққа қарағанда кемірек болады.Көптеген зерттеушілер 50-60 Гц жиіліктегі өндірістік ауыспалы тоқ ағзаға едәуір қауіпті болып табылады деген тоқтамға келді.Бұл келесі түрде түсіндіріледі. Тұрақты тоқтың жасушаға түсуі кезінде ішкі жасушаның бөлшектерінің заттары жасушаның сыртқы қабыршағына қарай қатты қозғалатын әртүрлі белгідегі иондарға жарықшақтанады. Егер жасушаға ауыспалы тоқ әсер ететін болса, онда ауыспалы тоқ полюстерінің өзгеруімен, иондар біресе біржағына немесе екінші жағына қарай ауысады. Тоқтың кейбір жиілігінде иондар жасушаның қос енінен өтуге үлгереді (солай қарай және кері). Бұл жиілік жасушаның едәуір ауытқуына және оның биохимиялық қызметінің бұзылуына сәйкес келеді (50-60 Гц).Ауыспалы тоқ жиілігінің ұлғаюынан иондардың тербеліс амплетудасы кемиді, сонымен бірге жасушаның биохимиялық қызметінің кем бұзылуы байқалады. 500 кГц ретіндегі жиілігі кезінде бұл өзгерулер байқалмайды. Мұнда адамға қауіпті тоқтың қыздыру әсерінен күйеді. Адам денесіндегі тоқ міндетті түрде қысқа жолмен ғана өтпейді екен. Едәуір қауіпті болып табылатыны тыныс алу мүшелері және жүректің бойлық өсі арқылы өтуі болып табылады (басынан аяғына қарай).

Жүрек арқылы өтетін жалпы тоқ бөлігі:

- қол жолымен - қол – 3,3% жалпы тоқтан;

- сол қол жолымен - аяқтар – 3,7% жалпы тоқтан;

- оң қол жолымен - аяқтар – 6,7% жалпы тоқтан;

- аяқ жолымен - аяқ – 0,4% жалпы тоқтан.

Электр тоғының әсерінен зақымдану нәтижесі адамның психикалық және физикалық күйіне байланысты.Жүрек, қалқанша бездерімен т.б. ауруға шалдыққанда адам тоқтың кем мәніндегіге қарағанда едәуір күшті зақымдануға ұшырайды, яғни бұл жағдайда адам денесінің электрге қарсыласуы кемиді және адам ағзасының сыртқы тітіркендіргіштерге жалпы қарсыласуы кемиді. Белгілі болып отырғандай, мысалы алғанда, ерлерге қарағанда әйелдер үшін токтың деңгейлі мәні 1,5 есе төмен. Бұл әйелдің терісінің едәуір жұқа болуымен түсіндіріледі.Спитр сусындарын ішкенде адам денесінің қарсыласуы төмендейді, адам ағзасының қарсыласуы мен зейіні кемиді. Зақымдану нәтижесі едәуір маңызды бола түседі. Жинақы зейінде ағзаның қарсыласуы жоғарылайды және зақымдану ықтималдылығы бірнеше рет төмендейді.