Социологиялық зерттеу жоспарының құрылымдық компоненттері бұл оның кезеңдері және түрі мен формасы бойынша әртүрлі ғылыми зерттеулік және ұйымдастыру техникалық процедуралар мен операциялар болып табылады. Бұлардың бәрі жоспардың 4 блогында құрылымданады.
Бірінші блок. Зерттеудің инструментарий мен бағдарламасы бекітіледі және талқыланады; алғашқы социологиялық ақпаратты жинау тобын құрастыру мен дайындау; сыналатын зерттеу жүргізу; сыналатын зерттеу қорытындылары бойынша бағдарламаға түзетулер енгізу; инструментарийды көбейту; смета дайындау және зерттеу шығынын есптеу.
Екінші блок. Зерттеуді жүргізу, социологиялық ақпаратты жинақтау. Сұраудың уақыты мен орны құрастырылады, социологиялық зерттеудің мақсаты мен міндеті жөнінде сұрастырушылардан алдын ала сұрастыру.
Үшінші блок. Алғашқы ақпаратты ЭВМда өңдеу дайындығымен байланысты операциялар жиынтығын қамтиды.
Төртінші блок. Өңделген нәтижелерді талдау, тәжірибелік ұсыныстарды құрастыру мен есеп дайындау.
Социологияның зерттеу әдістері:
1) сұрау әдісі. Өзара әрекет сипаты бойынша, сұрау жазбалы (анкета) және ауызша (интервью) болып ажыратылады. Жүргізу орны бойынша сұрау: тұратын жері, жұмыс жері, почталық және баспалық болып ажыратылады;
2) құжаттарды анализдеу;
3) бақылау әдісі;
4) эксперттік бағалау әдісі;
5) социометрия әдісі;
6) тәжірибе әдісі;
7) әлеуметтік қондырғыларды өлшеу.
Қазіргі уақытта бұқаралық ақпарат құралдарын талдауда құжаттарды талдаудың бір түрі контент-анализ кең қолданылады.
Контент-анализ – бұл құжаттардың сандық-сапалық талдауы, екі талдау бірлігін ажыратудан басталады: мазмұндық және сандық.
Контент–анализ - бұл қалыптасқан, сапалы және есептік құжаттардың талдауы, талдаудың екі бірліктерін көрсетуден басталады: мағыналық, сапалық, және есеп бірліктері.
Мағыналық бірліктер: әлеуметтік идея, әлеуметтік тақырып. Мәтінде олар әр түрлі көрсетіледі: сөзбен, сөз тіркесімен, сипаттаумен. «Стандартты» мағыналық бірліктер:
Түсінік, жеке сөзбен, термин немесе сөз тіркесімен көрсетіледі.
Тақырып, мағыналық абзац, мәтінде көрсетіледі. Тақырып мәтінде ерекше орын алады. Өйткені кез-келген мәтін, мақала болсын тақырыпсыз болмайды.
Адам аттары, географиялық атаулар, кәсіпорын атаулары.
Есеп бірліктері:
1) массалық коммуникацияда есеп бірліктері бет, абзац, белгі, мәтіндегі мөрлер бола алады;
2) мәтіндегі белгінің пайда болуы - оның мазмұндағы тұрақты бір белгімен анықталады;
3) мәтіндегі мазмұнды сипаттау.
Мазмұндық бірлік әлеуметтік ойды, әлеуметтік мазмұнды тақырыптан құра алады. Текст және оның мазмұны контент- анализде ең басты. Зерттеуші текстін фактілермен, оқиғалармен байланысын анықтайды.
Сонымен қатар социометриялық зерттеуге көп көңіл бөлінеді. Социометрия - (socins- жолдас, қызметтес, metrum- бақылау) 19 ғасырдың аяғында социопсихолог Джекоб Моренонің зерттеуімен пайда болған термин.
Социометриялік тәсіл - сұрау әдісі. Социометрияның негізгі түсінігінде: таңдау жатады - бір индивидтің ұсынысы бойынша қызмет ету, яғни басқа индивидпен.
Теріс таңдау – бір тұлғаның басқа тұлғамен бірігуінен бас тартуын көрсететін белгі.
Төмендеу - таңдаудың жоқ болуы.
Әлеуметтік критерий - сұрақ кезінде қалыптасып, жасаптары қарым-қатынас құрылысын белгілеуді көрсетеді (топ мүшесінен сіз кімді туған күнге шақырушы едіңіз? Топ мүшесінен кімді туған күнге шақырмаушы едіңіз?).
Әлеуметтік критерийлардың түрлері:
1) өндірістік;
2) өндірістік емес;
3) болжамдық - коллектив мүшесі арасындағы қарым-қатынасты есептейді;
4) әлеуметтік критерий - қоғамдық жұмысты таңдау.
Критерий сандары: топтағы адам саны қаншалықты аз болса, критерий соншалықты аз болады. Топтағы қарым-қатынас, сонымен қатар бір-бірін көп біліп таныса, онда критерий көп болады (7-8 критерийдан көп емес).
Әлеуметтік сұрау жүргізу кезінде әрбір сұрақ алынатын адамға әлеуметтік карточка және топ мүшесінің тізімі (топтағы тізім нөмері) таратылады.
Әлеуметтік карточка мынадай үлгіде болады:
| Критериялар | Тізімде көрсетілген топ мүшелерінің нөмірін көрсету керек. |
Сұраудың нәтижелері социоматрицаға енгізіледі.
1 кесте
| Кім таңдайды | Кім таңдайды | Берілген таңдау | ||||||
| + | - | Барлығы | ||||||
| 1 Иванов | * | - | + | + | ||||
| 2 Петров | * | + | ||||||
| 3 Сидоров | + | - | * | + | ||||
| 4 Михайлов | + | + | ||||||
| 5Таңдау нәтижелерінің саны. | + | |||||||
| - | ||||||||
| 6 Барлығы | ||||||||
Өзіндік таңдау қарастырылмайды, сондықтан диагональға белгі қойылады.
Социоматрицаның мазмұнын көрсетудің бір тәсілі көп түрлі социограмма болып табылады. Бір ғана қарапайым – шеңбер социограмманы көрсетейік. Мұндай жағдайда топ мүшелерінің барлығы симметрия бойынша орналасады.
Келесі белгілер нәтижелі болып табылады:
A. 
А - А топ мүшесінің оң таңдауы;
B. 
А - А топ мүшесінің теріс таңдауы;
C. А ------------- В - өзара оң байланыс;
D. А-------------- В - өзара теріс байланыс;
Социометриялық анализді жүзеге асыру үшін социометриялық сызықты қысқарту жолдарын табу керек.
1 кестеде көрсетілген социоматрица жеке, оң және теріс байланыстарды көрсеткен кезде жеңіл оқылады (1 сурет)
 | |||
 |
а) Критерийді б) Критерий бойынша
таңдаған кезінде оң теріс жағын көрсетеді.
жағын көрсетеді.
Жеке бөлінген критерияға жауап беретін бұл социометриялық индекс немесе коэффициент болып табылады. Олардың көп түрі бар, бірақ екі негізгі түрге бөлінеді. Бірінші түрі – бұл персональді социометриялық индекс. Олар жеке әлеуметтік психологиясына әсер етеді.
Мысалы, олардың біреуі «әлеуметтік мәртебе», бұл топ мүшесінің әрқайсысына әсер етеді. Олар мынадай формула бойынша шығарылады:
Сi= i топ мүшесінен алынған дауыс саны (таңдау)/ N-1, N-топ саны.
Оң және теріс мәртебе бір мезгілде есептелінеді, жалпы социометриялық мәртебе индивидінің құрастырушы бөлігі болып табылады.
С i + = i / N-1, топтағы оң таңдауды көрсеткен сандар
С i - = i / N-1, топтағы теріс таңдауды көрсеткен сандар.
Екінші түрі топ индексін сиппатайды.
Солардың бірі - өзара индексі. Ол топтың бірігуін өлшейді. Ең алдымен формула бойынша өзара оң байланыстардың саны көрінеді.
G - өзара оң байланыстардың саны / N (N - 1).
1 кестеде көрсетілген G көрсеткіші 6/12 = 0,5 тең. Бұл топ арасындағы келісімдіктің ең жоғарғы көрсеткіші.
