рылыста электр қауіпсіздігі.

Электр энергиясы өнеркәсіптің барлық саласында кеңінен қолданылады. Қазіргі өндіріс құрылғылары (машиналар, механизмдер, аспаптар) электр двигательдермен және жылыту құралдарымен жабдықталған. Кең көлемде қол электр саймандары пайдаланылады. Электр энергиясы пісіру, жарық беру тағы басқа қажеттерге жұмсалынады. Сонымен өндірісте электр энергиясымен (тоғымен) азды-көпті болсын барлық қызыметшілер байланысты болады.

Элекр энергиясын пайдалану адам еңбегін женілдетіп, оның өнімділігі мен сапасын арттырады. Бірақ білімсіздікпен, тәжірибімен өміріне үлкен қауіп туғызады. Тоқ соғу қауіптін жоғарлататын жағдай-адам өзінен сезім мушелерімен электр қондырғыларында тоқтын бары-жоғын алдын ала айыра алмайды. Сондықтан тоқтын астына қалған қондырғыларға адам байқаусыз тиіскен жағдайда, оны электр тоғы соғып, зақымдану мүмкін.

Электр тоғымен зақымдану көбінесе өндірісте жұмыс бабымен тоқпен жиі қатысатын қызметшілердің арасында кездеседі, олар: электр слесарлар, электр пісірушілер, электр жөндеушілер, электр құралдарымен жұмыс істейтін адамдар т.б. Электр жабдықтарды пайдалану барысында тоқ соғып, зақымдану оқиғалары негізінде қауіпсіздік техникасынын ережелерін орындамаудын салдарынан пайда болады.

Электр тоғының немесе найзағайдың - атмосфералық электр түйісінің әсерінен

болатын зақым электр жарақаты деп аталады.

Электр тоғының немесе найзағайдың, э лектр ұшқынының организм арқылы өтуі

жергілікті және ортақ бұзушылықты туғызады.

Жергілікті зақымдау электр тоғын кіріп шыққан жерлердегі ұлпалардың күйуінен көрінеді.

Тоқтық соғуы – организмге термиялық, электрлік және механикалық әсерден туындайын күрделі химиялық-физикалық құбылыс.

Белгілері: тері жамылғыларының ағаруы, сілекейдің көп бөлінуі, кұсықтың келуі, жүрек төңірегінің сырқырауы.

Тоқтың әсерін жойғаннан кейін зардап шегуші шаршауды бүкіл денесіндегі ауырлықты, еңсесін басуды немесе қозуды сезінеді.

Электр жарақаты төрт дәрежеге бөлінеді:

І - дәрежеде зардап шегуші есінен айрылмай бұлшық етінің дірілін сезінеді;

ІІ - дәрежеде зардап шегушінің бұлшық еті дірілдеп, артынша есінен айырылады;

ІІІ - дәрежеде зардап шегушіде есінің айырылуымен қатар жүрек қызметі мен тыныс алуы бұзылады;

IV- дәрежеде зардап шегуші клиникалық өлім жағдайында болады.

Электр тоғынын адам денесінен өткен кезде оған тигізетін әсері әр түрлі болады: термиялық (қыздыру), электролиздік, биологиялық, механикалық әсері. Бұл жағдайларда адам денесінін басты мүшелерінін (ми, жүрек, өкпе т.б.) жұмыс істеу әрекеті бұзылуы мүмкін.

Термиялық әсер – денеден өткен тоқтын әсерінен нерв жүйесі, қан тамырлары, бұлшық еттер, сүйектер тағы басқа органдарың қазуынан және дененін кей жерлерінін күюінен тұрады. Электролиз әсері – электр тоғының қанды, тұз ерітінділерін және басқа органикалық сұйық заттарды ірітіп, бұзуымен байланысты болады. Биологиялық әсер – дегеніміз электр тоғының нерв жүйесіне әсерін тигізіп, дененің жанды талшықтарын қоздырып, бұлшық еттерінің еріксіз дірілдеп, тартылуы болады. Бұл жағдайда жүрек пен өкпе еттері де тартылып, олардың жұмыс істеу әрекеті тоқталады. Механикалық әсер – бұл бұлшық еттер үзіліп, жартылып, сүйектер сынып тағы басқадай жараланудан болады.

Сонымен адам денесінен өткен электр тоғының әсерінен организмде әртүрлі ауыр бұзылыстар болып, адам қатты зақымданып, өлім тууы мүмкін.

Бұл көрсетілген электр тоғының организмге тигезітін әр түрлі әсерін біріктіріп негізгі екі топқа бөлуге болады: электр зақымдары (жарақатары) және электр соққызы.

Электр зақымдары дегеніміз дененің әр жерінде анық білінген жарақаттар, оларға жатады электр күйіктері, терінін металлдануы, электр офтальмиясы, механикалық зақымдар.

Күйіктер денеден үлкен тоқ өткен жағдайда немесе тоқ өткізгішке тиіскенде электр дугасының әсерінен металл балқып, оның бөлшектері мен буы терінің астына кіруі мүмкін. Бұл жағдай пісіру жұмысы, рубильникті щиттан ажырату, токтың қысқа тұйықталу кезінде пайда болады.

Электр офтальмиясы деп электр дугасынын ультракүлгін сәулелерінін әсерінен көздін сыртқы шырышты қабығының қабынуын (істенуін) айтады.

Механикалық жарақаттар токтың әсерінен бұлшық еттерінің еріксіз қатты дірілдеп, тартылып, қысқаруынан болады. Бұл жағдайларда ет жыртылу, қан тамырлары үзілу, сүйек сыну, буындар орнынан шығу зақымдары пайда болады.

Электр соққысы деп токтын әсерінен дене еттерінін қозып, дірілдеп, еріксіз тартылуын айтады. Бұл жағдайда анық көрінетін жарақаттар болмайды, тек барлық организм біртұтас зақымданады, оның жұмыс істеу әрекеті бұзылып, қан айналысу және дем алу процестері тоқталуы мүмкін.