Терможұп температураны өлшеуге қолданылады. Егер терможұптың бір дәнекерленген жерін өлшенетін температурасы t1 ортаға қойылса, ал басқа дәнекерленген жердің температурасын тұрақты етіп алсақ f(t0) = const, онда
ЕАВ = (t1, t0)=f(t1) - f(t0)= f1(t1). (4.6)
Соңғы өрнек температураны терможұп көмегімен өлшеуге негізделген.
Сонымен, терможұптың кіріс шамасы – жұмысшы дәнекерленген жердің температурасы t1, ал шығыс шамасы – жұмысшы емес дәнекерленген жердің температурасын t0 қатаң тұрақты ұстағанда дамытып отыратын термоЭҚК.
Температура өлшейтін терможұп пен өлшеуіштің бірігуінен құралған құралдар жылуэлектрлік пирометр деп аталады.
Өлшеуішті (сілтеуішті) терможұп тізбегіне қосу екі схема бойынша жүргізіледі (4.11, б және в-сурет), өлшеуішті терможұп тізбегіне қосу термоЭҚК мәнін өзгертпес үшін өлшеуіштің термоэлектрдтармен байланысқан жері бірдей температураға ие болуы керек.
4.11-сурет. Жылуэлектрлік түрлендіргіштер
Масштабты түрлендіргіштер. Амперметрдің өлшеу шектігін кеңейту. Шунттың қосылу сұлбасы. Шунт кедергісін анықтау формуласын тұжырымдау
Масштабты деп өлшенетін шаманың мәнін белгілі бір сан ретінде өзгертуге арналған өлшеуіш түрлендіргіштерді айтамыз. Масштабты түрлендіргіштерге: шунттар, кернеу бөлгіштер, ток және кернеу трансформаторлары жатады. Егер өлшенетін ток Iө аспаптың жылжымалы бөлігінің толық ауытқуы үшін қажетті токтың Іасп шамасынан үлкен болса, онда қалған токтарды өткізу үшін өлшеу механизміне шунтты параллель жалғайды. І=Іасп+Іш Шунттың кедергісін Rш есептеу үшін параллель жалғанған кездегі токтардың таралуын қарастырамыз: Іасп×Ra=І×(Ra×Rш)÷Ra+Rш Осы өрнектен Rш мәнін табамыз: Rш=Ra÷n-1 n=I÷Iасп шунттау коэффициенті. Масштабты деп өлшенетін шаманың мәнін белгілі бір сан ретінде өзгертуге арналған өлшеуіш түрлендіргіштерді айтамыз. Масштабты түрлендіргіштерге: шунттар, кернеу бөлгіштер, ток және кернеу трансформаторлары жатады. Вольтметрдің өлшеу шектігін кеңейту үшін, оған тізбектей жалғанатын қосымша резисторларды қолданады. Қосымша кедергінің мәнін анықтау үшін келесі шартты қолданады: барлық элементтер тізбектей жалғанған кезде тізбек бойынан бір ғана І ток өтеді:
Uv/(Rішкі+Rқос)=U1/(Rішкі+Rқос+Rқос1)
Rқос1=R1(U1-Uv)/Uv=Rv(m-1)
m=U1/Uv-бөлгіш коэффициенті. 
 |  |
Іасп
RШ
ІШ
Өлшеу механизмінің шунтпен қосылу схемасы
23) Потенциометрлік қосылу сұлбасын жалғайтын өлшеуіштер ықпалының азаюы. Потенциометр (компенсатор) – компенсациялық әдіспен электрлік қозғалтқыш күшті, кернеуді және онымен функционалды байланысқан шамаларды өлшеуге арналған салыстыру аспабы. Потенциометрдің тұрақты токқа арналған түрі болады. Онда өлшенетін шама нормалды элемент электрлік қозғалтқыш күш салыстырылады. Потенциометрдің айнымалы токқа арналған түрі де болады. Онда өлшенетін кернеу өлшем мен фаза бойынша белгілі бір реттелетін кернеулермен теңестіріледі. Потенциометрдің өлшеу дәлдігі жоғары болады: тұрақты токты өлшегенде қателік %-дың жүзден немесе мыңнан бір бөлігін құрайды, ал айнымалы токты өлшегенде онның бөлігін құрайды. Потенциометрлік өлшегіш түрлендіргіштер немесе датчик шығыс кернеу шамасы токты ажыратушы байланыс орналасуына тәуелді болатын айнымалы электрлік кедергіні бейнелейді. Потенциометрлік датчиктер механикалық орын ауыстыруды электр сигналына түрлендіру үшін тағайындайды. Датчиктің негізгі бөлігі реостат, оның кедергісі өзекше бойында сырғитын тиектің орын ауыстыруы кезінде өзгереді. Қорек кернеуі осы ораманың жылжымайтын түйіндері арқылы реостаттың барлық орамына беріледі. Тиектің орын ауыстыруына пропорционал шығыс кернеу жылжымайтын түйіндердің бірінен және жылжымалы тиектен алынып тасталынады. Электротехникада қосылыстың мұндай сызбасы потенциометрлік немесе кернеу бөлгіштің сызбасы деп аталады.
Пироэлектрлік ӨТ
Қолданылуы: өрт және күзет сигнализация детектрлері, қозғалыс детектрлерінде, ойыншықтарда, температура өлшеуде.
Мұндай ӨТ температура әсерінен болған поляризация кезінде пайда болады. Нәтижесінде 11.12-суретінде көрсетілгендей, электр өрісінде электр заряды пайда болады.
11.12-сурет
Пироэлектрлік коэффициент поляризация өзгерісінің температураға тәуелділігін анықтайды. Кейбір материалдардың пироэлектрлік коэффициенті 11.1-кестеде келтірілген.
11.1-кесте. Кейбір материалдардың пироэлектрлік коэффициенті.
