I.Тұрақты төзімділік
• Сыртқы жабын
• Қалыпты микрофлора
• Асқазанның қышқыл сөлі
• Антиденелер, интерферон, лизоцим, комплемент
II. Арнайы иммунитет
• Түрлік иммунитет
• Жүре пайда болған иммунитет
Табиғи иммунитет
• Белсенді-инфекциялық аурулардан кейінгі иммунитет
• Енжар-туа біткен, анадан балаға берілген
Жасанды иммунитет
• Белсенді- вакцина, анатоксин егуден кейінгі иммунитет
• Енжар- қанның сарысуы, иммунды глобулиннен кейінгі иммунитет
Иммунитет вирустардан, бактериялардан, паразиттерден қорғауды, мутациялық өзгерген жеке торшаларды құртып жоюды, қатерлі ісіктен қорғануды қамтамасыз етеді.
Иммунитет туралы ғылым - иммунология деп аталады, ол антиген әсер етуіне организмнің жауап беруінің генетикалық, молекулалық және жасушалық механизмдерін зерттейді.
Эпидемиология пәні әр жеке адамның физиологиялық- морфологиялық реакцияларын есепке алумен бірге, әрбір ұжымның, тіпті бүкіл қоғамның жағдайын, еңбек ету және тұрмыстық ерекшеліктерін зерттейді.
Иммунитет түрлік (тұқым қуалаушылық, филогенетикалық) және жеке бастық (жүре пайда болған, онтогекнетикалық) болып бөлінеді.
Түрлік иммунитет филогенетикалық даму процесі кезінде пайда болады. Мысалы, адамға тауықтарда індет қоздыратын тырысқақ вибрионы қоздырғышын ендірсе де, адамдар жұқтырмайды, ауырмайды. Керісінше, қызылша қоздырғышын жұқтырған тауықтар ол ауруға шалдықпайды.
Жеке басты немесе жүре пайда болған иммунитет сол адамның онтогенетикалық даму процесі кезінде пайда болады, табиғи және жасанды болып бөлінеді.
Жеке басты иммунитет
Табиғи иммунитет Жасанды иммунитет
Белсенді Енжар Белсенді Енжар
Табиғи, белсенді иммунитет инфекциялық аурумен ауырып болғаннан кейін қалыптасады, адам өзі антиденелерді бөліп шығарады. Табиғи белсенді иммунитет тұрақты болып келеді, кейде өмір бойы аурудан сақтандырады.
Табиғи енжар иммунитет анадан балаға плацента, ана сүті арқылы беріледі.
Жасанды белсенді иммунитет вакцина, анатоксин егуден 2-3 аптадан кейін қалыптасады, ұзаққа созылады. Жасанды енжар иммунитет құрамында дайын антиденелері бар қаның сарысуы мен иммунды глобулиндерді егуден кейін сол мезгілде пайда болады, бірақ 6 айға дейін ғана аурудан сақтандырады.
Тұрақты, стерильді иммунитет - инфекциялық аурумен ауырып болған соң қалыптасады, инфекциялық аурудың қоздырғышы дене сақталмайды.
Стерильді емес иммунитет созылмалы түрде өтетін ауруларға қарсы пайда болады, инфекциялық арудың қоздырғышы денеде болғанда иммунитет болады, қоздырғыш денеден жойылған соң иммунитет те жойылады.
Әлеуметтік иммунитет- қоғамның инфекциялық ауруларға қарсы тұру қабілеті. Әлеуметтік иммунитет халықтың табиғи және жасанды иммунитет деңгейіен, қоздырғышты тасымалдаушы адамдардың бар-жоқтығынан, халықтың әлеуметтік, мәдени, санитарлық жағдайынан, сапалы сумен қамтамасыз ету деңгейінен, халықтың салауатты өмір сүру деңгейінен тығыз байланысты.
Иммунитет пайда болуына әсер ететін факторлар:
• Жеке фактор- әр адамның физиологиялық өзгешеліктері, ерекше иммунитет түзу қабілеті.
• Жасына байланысты фактор- өте жаснәрестелерде және егде жастағы адамдарда иммунитет кештеу қалыптасады.
• Ауа-райына байланысты фактор- жылы климат қалыптасқан аймақтарда иммунитет тез пайда болады, суық аймақтарда- керісінше.
• Құнарлы, витаминді тамақтандыру иммунитттің тез, тұрақты түзілуіне оң әсерін тигізеді.
Вакциналар.
Вакциналар сипаттамасы:
• Тірі вакциналар- полиемиелитке, эпидпаротитке, қызылшаға, бруцеллезге, туберкулезге, күйдіргіге
• Өлі вакциналар- химиялық (жоғары температура, УФ)
• Физикалық (формалин, спирт) әдіспен өңдеу арқылы алынған вакциналар (көкжөтелге, құтыруға, тұмауға вакциналар)
• Химимялық вакциналар- қоздырғыштың антигендерін ультрадыбыспен, химиялық заттармен өңдеген іш сүзегі, бруцеллез, тырысқақ, оба вакциналары
• Анатоксин- әлсіздетілген қоздырғыштардың токсиндері- дифтерия, сіріспе, ботулизм, стафилококты инфекцияларға анатоксиндер
• Жаңа типті вакциналар:
• Гендік- инженерлік (гепатит В)
• Рибосомды (дизентерия, сальмонеллездерге)
• Сплит – вакциналар (тұмауға «Инфлювак», «Ваксигрипп»)
Тірі вакциналар- вируленттігі жойылған немесе әлсіздендірілген, макроорганизмде көбеюі және белсенді жасанды иммунитет қоздыру қабілеттілігі сақталған, бірақ ауру туғыза алмайтын микроорганизмдердің тірі штамдары. Бұларға туберкулезге, обаға, бруцеллезге, күйдіргіге, полиомиелитке, қызылшаға, эпидемиялық паротитке, тұмауға, кене энцефалитіне, қызамыққа қарсы вакциналар жатады.
Инактивацияланған вакциналарды химиялық немесе физикалық әдістермен микроорганизмдердің белсенділігін жою арқылы алады. Микроорганизмдер инактивацияланғаннан кейін дайындалған дәрілер химиялық агенттерден тазартылады. Олар тірі вакцинаға қарағанда әлсіздеу, сондықтан оны ағзаға бірнеше рет қайтара енгізу қажет.Бұл топқа көкжөтелге, іш сүзегі, парасүзекке, құтыруға, лептоспирозға, тұмауға, герпеске, тырысқаққа, Қу қызбасына қарсы вакциналар жатады.
Химиялық вакциналар- жұқпалы аурулар қоздырғыштарының торшаларынан немесе олардың бөлшектерінен арнайы химиялық немесе ферменттік өңдеу жолымен бөлініп алынған антигендер жиынтығы. Оны менингитке, іш сүзегіне, парасүзекке, бөртпе сүзеккке, тұмауға, обаға қарсы қолданады.
Анатоксиндер- улы қасиетінен тазартылған, бактериялардың антигендік және иммундық қасиеті бар экзотоксиндер. Оны дифтерияға, сіреспеге, газды гангренаға, ботулизмге, тырысқақ, стафилококқа қарсы қолданады.
Құрамында бір микроб антигені болса моновакцина, бірнеше микроб антигенінен тұрса поливакцина деп атайды.
