Эпидемиологиялық процестің белгілері «симптомдары» интенсивті және экстенсивті көрсеткіштер болып саналады, яғни уақыт боиынша, аумақтағы таралу бойынша және әрбір халық топтары арасында көріністері бойынша сипатталады. Статистикалық көрсеткіштер эпидемиялық процестің сандық және сапалық белгілері арқылы сипатталады.
Эпидемиялық процестің сандық белгілері:
-Сырқаттанушылық деңгейі (өлім-жітім, тасымалдаушылық)
-Сырқаттанудың даму динамикасы;
- Жыл ішінде таралуы(маусымдық жоғарылауының қарқыны)
-Инфекцияның ошақтық көрінісі(пайда болған уақыты, ошақтардың саны, олардың даму мегілдері, бір немесе көп науқасты болып бөлінуі)
Эпидемиялық процестің сапалық белгілері:
- Аумақтар бойынша(әлем, мемлекет деңгейі немесе жеке аймағы, республика, облыс, аудан)
- Қала және ауыл тұрғындары арасы бойынша;
- Әр түрлі жас топтары бойынша;
- Жынысына қарай;
- Әр түрлі кәсіптік топтар бойынша(жұмыс орнында науқастардың саны, ұйымдастырылған балалар мемкемелерінде)
Эпидемиологиялық талдаудың мақсаты эпидемиялық процеске әсер ететін факторларды,оның таралу заңдылықтарын және індетке қарсы шаралардың тиімділігін анықтау. Эпидемиологиялық талдаудың қорытындысына қарай инфекциялық ауруларға қарсы шаралардың жоспары жасалады. Эпидемиологиялық талдауды жасау үшін аймақтағы табиғи жағдай, санитарлық жағдай, экономикалық, демографиялық даму туралы,инфекциялық аурулармен сырқаттану, қоздырғыштардың патогенділігі, атқарылған эпидемияға қарсы шаралар туралы мәліметтер қажет.
Ауылшаруашылық жануарларының саны, инфекциялық аурулар туралы мәліметтерді ветеринарлық қызметкерлерге береді.Халық саны,жасы, кәсіптері туралы мәліметтерді статистикалық бөлімдер береді.
Эпидемиологиялық талдауды жасау үшін жергілікті аймақтың картасы әр бөлшектердің кесіндісі керек. Дәрігер эпидемиологтың көмекшілері мәліметтерді жинауға, Эпидемиологиялық талдауды жасауға, қауырт құжаттарды сақтауға белсенді түрде қатысады.
Инфекциялық аурулардың берілу факторлары
Берілу факторлары-қоздырғыштық бір организмнен екіншісіне тасылуын қамтамасыз ететін сыртқы орта обьектілері және буынаяқтылар.
Берілу факторларына жатады; ауа, тағамдар, су, топырақ, үй жабдықтары мен өндіріс құралдары және буынақтылар.
Су арқылы-егер су арқылы инфекциялық аурулардың қоздырғыштарымен ластанған болса, инфекцияның су арқылы таралуына мүмкіндік туады.Ашық су қоималарының сулары қалдық сулармен жаңбыр суларымен, қардың еріген суларымен малды суарудан болуы мүмкін.
Инфекциялық аурулардың су арқылы таралуы ластанған суды ішкенде, ыдыстарды қолданғанда, кір жуғанда болуы мүмкін. Су арқылы көбіне ішек инфекциялары таралады,мысалы, тырысқақ, іш сүзегі, дизентерия, вирусты А,Е гепатит.
Тағам арқылы-Инфекциялық аурулардың таралуы да өте жиі кездеседі;
_сүт және сүт өнімдері(қаймақ, ірімшік, балмұздақ)
_жұмыртқа
_ет және ет өнімдері
_жеміс -жидектер
_нан,ұн тағамдары.
Тамақ өнімдерінде ішек инфекцияларының қоздырғыштары көпке деиін сақталып қана қоймай, онда көбеюі де мүмкін, сондықтан ауру өте ауыр немесе орташа ауыр түрінде өтеді,аурудың инкубациялық кезеңі қысқа болады.
Тамақ өнімдері Инфекциялық аурулардың қоздырғыштарымен бастапқыда және кейіннен ластануы мүмкін.
Бастапқыдан ластану – ауру малдың сүті, еті, жұмыртқасы арқылы таралады. Мыс;туберкулез, бруцеллез, сальмонеллез,күйдіргі.
Кейіннен ластану-ауру адамның лас қолы арқылы немесе ластанған ыдыс арқылы.Кейіннен ластану тамақ өнімдерін өңдеу,тасымалдау, сақтау,тарату барысында болуы мүмкін.
Тұрмыстық заттармен-қоздырғышпен ластанған қол арқылы және түрлі тұрмыста қолданылатын заттар арқылы жұғуы мүмкін.
Тікелей жанасу-арқылы тері венерологиялық аурулары, қотыр және кейбір зоонозды инфекциялар таралады.
Ауа – тамшылы жолмен инфекциялық аурулардың қоздырғыштары түшкіру, жөтелу, сөйлесу, тыныс шығару арқылы таралады.
Ауа шаң арқылы қоршаған ортада төзімді қоздырғыштар таралады, өйткені тамшылар түрлі заттардың үстінде кеуіп шаңмен таралады.Еден сыпырғанда төсек ауыстырғанда, киім қаққанда шаңдар көтеріліп тыныс алу жолдарына түседі.Ауа шаң арқылы туберкулез, дифтерия, туляремия, аурулары таралады.
Топырақ арқылы көбіне ішек құрт аурулары таралады.Олар 2жолмен таралады.
1нәжіс-топырақ-жеміс-жидек-адам
2нәжіс-топырақ-ашық сулар-адам
Инфекциялық аурулардың жіктелу түрлері, сипаттамасы.
Қазіргі кезде 250-ден артық Инфекциялық аурулардың нозологиялық түрлері белгілі.Олардың қоздырғыштары әртүрлі түрлермен топтарға жататын микроорганизмдер.
Инфекциялық ауруларды тудыратын қоздырғыштар топтары
| Қоздырғыш топтары | Қоздырғыштардың топтары | Ауру топтары |
| Вирустар | Вирустар | Инфекциялар |
| Прокариоттар | МИкоплазмалар Хламидийлар Риккетсиялар Бактериялар Спирохеттер | Кандидоз Хламидоз Бөртпе сүзегі Іш сүзегі Мерез |
| Эукариоттар | Саңырауқұлақтар Қарапайымдылар Гельминттер Буынаяқтылар | Инвазиялар Микоздар Протозооздар Гельминтоздар Инфестициялар |
Л.В.Громашевский бойынша қоздырғыштардың организмде тәндік орналасуы және беоілу механизмі топтастырудың негізін құрайды, соған сәйкес игфекциялық аурулар бес топқа бөлінеді.
1 ішек инфекциялары
2 тыныс жолдар инфекциялары
3 қан инфекциялары
4 сыртқы қабат инфекциялары
5 әртүрлі механизмдермен берілетін инфекциялар
И.И.Елкиннің топтастыруына сәйкес инфекциялық аурулар лкиннің топтастыруына сәйкес инфекциялық аурулар топқа бөлінеді 3топқа бөлінеді:
1 Антропоноздар тек адамдарға тән аурулар
2 Зооноздар хайуанаттарға тән аурулар
3 Антропозооноздар адамға да, хайуанат топтарына да бейімделген аурулар.
Инфекциялық аурулардың экологиялық эпидемиологиялық жіктелуі.
| Инфекциялық аурулар | Инфекция топтары | Қоздырғыш қоры | Таралатын аурулар |
| Антропоноздар | Ішек Респираторлы Қан Сыртқы қабат | Адам | Іш сүзегі,тырысқақ,А,Е вирусты гепатиті, Қызылша,қызамық,дифтерия Бөртпе сүзегі,безгек,қайталама сүзек Мерез,қышыма |
| Зооноздар | Үй және синантропты хайуанаттар Жабайы хайуанаттар | Хайуанат Хайуанат | Бруцеллез, аусыл, Ку қызба,орнитоз Туляремия,құтыру,оба, Ласса қызбасы |
| Сапроноздар | Топырақтық Сулы Сапрозооноздар | Топырақ Су Сыртқы орта хайуанаттары | Клостридоз,актиномикоз, Легионеллез, тырысқақ, мелиоидоз Күйдіргі, лептоспироз,иерсиниоз, листериоз |
Инфекциялық ауруларды эпидемиологиялық топтастыру(Б.ЛЧеркасский1993)
| Вирустар | Бактериялар | Протозойлар | Микоздар | Гельминтоздар |
Антропоноздар (ішек инфекциялар):
| Гепатит А | Парасүзектер | Амебиаз | Африкалық гистоплазмоз | Аскаридоз |
| Гепатит Е | Іш сүзегі | Лямблиоз | Гименолепидоз | |
| Норволк инфекциясы | Шигеллездер | Дракункулез | ||
| Ротавирус инфекциясы | Зонне дизентериясы | Трихоцефалез | ||
| Энтеровирус инфекциясы(Коксаки) | Флекснер дизентериясы Эшериохозды тырысқақ | Энтеробиоз | ||
| Полиомиелит |
Тыныс алу жолдары инфекциялары
| Тұмау | Дифтерия | Акантамебты Менингит |
| Аденовирусты инфекция | Гемофилус | Пневмоцистоз |
| Герпес инфекциясы | Инфлюэнца инф | |
| Реовирусты инфек | Стрептококк инф | |
| Риновирусты инфе | Көкжөтел | |
| Қызылша | Алапес | |
| Мононуклеоз инф Парагрипп | Респираторлық микоплазмоз | |
| Эпидемиялық | Респираторлық хламидиоз |
Қан инфекциясы
| Гепатит В ГепатитG | Бүргелермен берілетін | Масалармен берілетін безгек | Шыбындармен берілетін лоаз | |
| Гепатит С ГепатитF2 | Бартонеллез | |||
| Гепатит Д Гепатит TT V | Битпен берілетін | Масалармен берілетін | ||
| Цитомегаловирусты инф | Окопты қызба | |||
| Вирусты сүйелдер | Қайталама бөртпе сүзгек | Бругиоз | ||
| Москиттермен берілетін | Бөртпе сүзгек | Вухерериоз |
Сыртқы қабат инфекциялары
| Гепатит В | Беджель | Үнді висцералды лейшманиозы | Актиномикоз | Анкилостомидоз |
| Гепатит С | Гонорея | Кандидоз | Онхоцеркоз | |
| Гепатит Д | Донованоз | Антропонозды микроскопия | Стронгилойдоз | |
| АИТВ инфекциясы | Стафилококк инфекциясы | Тері лейшманиозы | Шистосомоздар | |
| Цтимегаловирусты инфекция | Мерез | Антропонозды трихофития | ||
| Вирусты сүйелдер | Трахома | Эпидермофития | ||
| Хламидиоз Зәр шығару жыныстық Шанкроид | Трихомониоз |
Зооноздар(ішек инфекциялар):
| Ласса қызбасы | Ботулизм | Балантидиоз | Альвеококоз | |
| Аусыл | Бруцеллез Ішек иерсиниозы Хламидия инф Кампилобактериоз Лептоспироздар Листериоз Мелиойдоз Некробациллоз Жалғантуберкулез Сальмонеллездер | Криптоспаридоз Токсоплазмоз | Ангиостронгилиоз Апизокиоз Дифиллоботриоз Ішек капилляриозы Өкпе капилляриозы Бүйрек капилляриозы Клонорхоз Описторхоздар Тениаринхоз Тениоз |
