1.Азаматтың паспортын, жеке басының куәлігін немесе басқа да жеке басының құжатын заңсыз альт кою -
2. Азаматтың паспортын, жеке басының куәлігін немесе оның баска да жеке басының құжатын жымқыру -
3.Ресми құжаттарды, мертабандарды немесе мөрлерді пайдакүнемдік немесе жеке бастың взге де мүддесіне орай жасалган жымңыру, жою, Бұлдіру немесе жасыру –
Азаматтың паспортын, жеке басының куэлігін немесе басқа да жеке басының қүжатын заңсыз алып қою осы қылмыстың негізгі құрамын күрайды (ҚК-тің 384-бабы 1-тармағы)
Қылмыстық құқық бүзушылықтың тікелей объектісі — ресми құжаттардың айналым тэртібіне қол сұғу.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың заты азаматтьщ төлқүжат, жеке басының куэлігі немесе жеке басының басқа маңызды құжаттары (эскери билет, білімі жөніндегі куэлік, зейнетақы куэлігі, қызметтік куэлік т.с.с. 384-баптың 1 жэне 2-тармағы), ресми кұжаттар, мөртаңбалар, мөрлер (384-баптың 3-тармағы).
Қылмыстық кодекстің 384-бабының 1-тармағында азаматтың төлқұжатын, жеке басының куэлігін немесе жеке басының басқа маңызды құжаттарын жымқырғаны үшін жауаптылық көзделген. Қылмыстық құқық бұзушылық объективтік жағынан алғанда көрсетілген құжаттарды азаматтардан жымқыру арқылы жүзеге асырылады. Жымқыру деп көрсетілген құжаттарды кез келген құқыкда қайшы тэсілмен заңсыз алуды айтамыз. Қылмыс құрамы жөнінен формальдық қүрамға жатады. Ол қүжаттарды жымқырғаны уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыстық кодекстің 384-бабының 3-тармағында пайдакүнемдік мақсатта немесе өзге де жеке бастың мүддесі үшін ресми құжаттарды, мөртаңбаларды немесе мөрлерді жымқыру, жою, Бұлдіру немесе жасыру үшін жауаптылық белгіленген.
Бұл жерде көрсетілген ресми қүжаттарға мемлекеттік немесе мемлекеттік емес ұйымдардан, кэсіпорындардан, жеке түлғалардан шыққан зандылық мэні бар эр түрлі құжаттар жатады. Яғни Қылмыстық кодекстің 384-бабының 2-тармағының затына кез келген ресми құжаттар жатады.
Қылмыстың затына ресми құжаттармен қатар мөртаңба, мер де жатады.
Мөртаңба - мекеме, үйым, кэсінорынның, жеке түлғалардың атауларын, түрғылықты жерлерін немесе басқа да реквизиттерін көрсететін зат. Мөртаңба тікбұрышты, төртбүрышты, үшбү-рышты болуы мүмкін. Мөртаңбаларда қүжаттың берілу уақыты, номер! көрсетіледі.
Мөр - кәсіпорын, ү_йым, мекеменің атауы жэне басқадай реквизиттер бейнеленген зат (мысалы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы), мер эдетте дөңгелек күйде дайындалады жэне күжатты куэландыратын адамның қолының жанына басылады.
Көрсетілген кьілмыс құрамы (384-баптың 3-тармағы) объективтік жағынан мынадай әрекеттерді жасау арқылы жүзеге асырылады: а) ресми кұжаттарды, мөртаңбаларды немесе мөрлерді жымқыру; б) заттарды жою; в) оларды Бұлдіру, немесе г) жасыру.
Көрсетілген заттарды жымқыру деп мемлекеттік немесе мемлекеттік емес мекеме, кэсіпорын, ұйымдардың игілігіндегі осындай заттарды кез келген құкыққа қарсы тәсілмен алу болып табылады. Осы заттарды жою деп оны жарамсыз етіп тастау немесе мүлдем жоқ қылып жіберуді айтамыз. Оның тэсілі эр түрлі болуы мүмкін: өртеу, үхақтап жыртып тастау, затқа ерітінді қүйып жарамсыз ету жэне т.б.
Көрсетілген заттарды Бұлдіру деп оны ішінара жарамсыз ету болып табылады. Мысалы, жоғары оқу орнын бітіргендігі туралы дипломның бір шетін жыртып немесе мөрі бар жерін былғап, жазуын оқуды қиындату.
Жасыру - деп кінэлі адамның мемлекеттік немесе мемлекеттік емес үйымдардағы, кэсіпорын, мекемелердегі лауазымды адамдардан олардың иелігіндегі осы айтылған ресми қүжаттарды, мөртаңбаларды немесе мөрлерді оларға көрсетпеу эрекеттері саналады.
Қылмыстық құқық бүзушылықтын объективтік жағының осы көрсетілген эрекеттері-нің бірі жасалған жағдайда кьілмыс аяқталған деп есептеледі. Қылмыс формальдық қүрамға жатады.
Қылмыстық құқык бұзушылық субъективтік жағынан алғанда тек қана тікелей қасақанальщпен жасалады. Өйткені заңның өзінде көрсетілген заттарды ұрлау, жою, Бұлдіру немесе жасыру пайдакорлықпен немесе басқа да өз басының мүддесін көздеп жасалады деп тікелей көрсетіліп отыр. Осыған байланысты кінэлі адам осы қылмысты қасақаналықпен істегенде белгілі бір мақсатты бетке ұстайды немесе соны басшылыққа алады. Мысалы, айыпкер өзінің қылмысын әшкерелейтін күжатты жойып жіберу арқылы қылмысты жауаптылықтан қүлылады немесе дипломды ү_рлап алып, сол арқылы жоғары ақы төлейтін қызметке тұрады. Егер кінэлі адамның іс-әрекетінде пайдақорлық немесе басқа да өз басының мүддесін көздейтін жағдайлар болмаса, онда оны 384-баптың 2-тармағымен жауапқа тартуға негіз жоқ.
Осы қылмыстық құқық бұзушылықты дұрыс саралау үшін кінәлінің қылмысты істеу ниетінің бағытын анықтаудың маңызы ерекше. Егер кінәлі адам бөтеннің мүлкін ұрлау-мен бірге оның жеке қүжаттарын да үрласа, онда оның әрекеті қылмыстық ниеттің тіке-лей бағытына сэйкес мүлікті ұрлағаны (ҚК-тің 188-бабы) үшін жауаптылықты көздейтін баппен ғана сараланады. Сондай-ақ дэл осындай жағдайда бөтеннің мүлкінің орнына басқа бір ресми қүжатты, мөрді немесе мөртаңбаны ұрлап қолға түссе, онда кінэлінің эрекеті бөтеннің мүлкін үрлауға оқталғандық ретінде сараланады. Егер кінэлі ресми қүжат, мер немесе мөртаңба үрлаймын деп оның орнына бөтеннің мүлкін ұрласа, онда оның эрекеті осы заттарды (ресми қүжаттарды, мөрлерді немесе мөртаңбаларды) ұрлауға оқталғандық деп танылады.
Егер кінэлінің қылмыстық қүқық бүзушылық ниеті нақтыланбаған болса, онда жоғарыда көрсетілген іс-эрекеттерді істеген жағдайда ол қылмыстың жиынтығы бойын-ша бөтеннің мүлкін жэне ресми қүжаттарды, мөрлерді немесе мөртаңбаларды үрлағаны үшін қылмыстық қүқық бүзушылық үшін жауапқа тартылады.
Есі дұрыс, жасы 16-ға толған адам осы қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі болып табылады.
Бап. Жалған қужаттарды, мөртабандарды, мөрлерді, бланкілерді, мемлекеттік пошта телемі белгілерін, мемлекеттік наградаларды қолдан жасау, дайындау немесе өткізу
1. Қуқыңтар беретін немесе міндеттерден босататын куәлікті немесе өзге де ресми қужатты қолдан жасау не мұндай қужатты өткізу, сол сияқты қолдан жасалган мөртабандарды, мөрлерді, бланкілерді, мемлекеттік пошта төлемі белгілерін, Қазаңстан Республикасының немесе КСРО-ның мемлекеттік наградаларын дайындау немесе өткізу -
2. Бірнеше рет немесе адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасалган дэл сол іс-әрекеттер -
3. Көрінеу жалган қужатты пайдалану-
Қылмыстық кодекстің 385-бабының 1-тармағында құқықтар беретін немесе мін-деттерден босататын куэлікті немесе өзге де ресми құжатты қолдан жасау, не мұндай құжатты өткізу, сол сияқты қолдан жасалған мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, Қазақстан Республикасының немесе КСРО-ның мемлекеттік наградаларын дайындау немесе өткізгені үшін жауаптылық белгіленген.
Көрсетілген қылмыстық құқық бүзушылыктың қоғамға қауіптілігі қолдан куәліктер мен құжаттарды жасау, өткізу, сондай-ақ қолдан жасалған мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, мемлекеттік наградаларды дайындау арқылы мемлекеттік немесе мем-лекеттік емес ұйымдардың, кэсіпорындардың немесе мекемелердің заң қорғайтын мүдделеріне елеулі нүқсан келтіріледі.
Қылмыстық қүқық бү_зушылықтың тікелей объектісі құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, мемлекеттік наградаларды жасау, дайындау, өткізудің заңмен белгіленген тэртібі болып табылады.
Қылмыстық құқық бүзушылық затына - куэліктер, ресми құжаттар, мөртаңбалар, мөрқағаздар, мөрлер, мемлекеттік наградалар жатады.
Қүқықтар беретін немесе міндеттерден босататын куэліктерге тиісінше мемлекеттік немесе мемлекеттік емес орган беретін құжаттар (төлқұжат, эскери билет, көлік жүргізу куэлігі, қызметтік куэлік т.е.) жатады.
Мөрқағазға - баспа әріптері арқылы құжат мэтініне ішінара сөздер жазылған, белгілі бір нысанға сай келетін қағаз парағы жатады.
Ресми қүжаттардың, мемлекеттік наградалардың түсінігіне Қылмыстық кодекстің 383-бабына талдау жасағанда тоқталып өттік.
Көрсетілген қылмыстық қүкык бұзушылыктың объективтік жағы мынадай үш түрлі балама эрекеттерден түрады: 1) қүқықтар беретін немесе міндеттемелерден босататын куэлікті немесе өзге де ресми қүжатты қолдан жасау; 2) осы көрсетілген куэлікті немесе ресми құжатты өткізу; з) қолдан жасалған мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, Қазақстан Республикасының немесе КСРО-ның мемлекеттік наградаларын дайындау немесе өткізу.
Қолдан жасауға жалған куэлікті немесе өзге де ресми құжаттарды дайындаулар жатады.
Ол эр түрлі эдіспен жүзеге асырылуы мүмкін: бастан аяқ шындыққа мүлдем сай келмейтін жалған куэлік немесе ресми қүжатты толык қолдан жасау, куэліктерге немесе ресми құжаттарға кейбір жалған сөздерді жазу, цифрларды түзету арқылы ішінара өзгертулер енгізу; қосып жазу, сөйлемнің мэнін өзгерту, түзету енгізу, өшіру, цифрларды түзеу арқылы куэліктің немесе өзге де ресми құжаттың шын мағынасын өзгерту т.с.с. эрекеттер.
Мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды немесе мемлекеттік наградаларды толық күйде қолдан жасау осы заттарды дайындау деп саналады. Қүқықтар беретін немесе міндеттемелерден босататын куэлікті немесе өзге де ресми құжатты, қолдан жасалған мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, мемлекеттік наградаларды басқа адамға тегін немесе белгілі бір акыға, айырбас арқылы, қарызын өтеу үшін немесе уақытша пайдалануға беру осы заттарды өткізу деп танылады.
Қылмыстық құқық бүзушылық формальдық құ_рамға жатады жэне қү-рамның объек-тивтік жағында көрсетілген балама эрекеттердің біреуі жүзеге асқан уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп танылады.
Қылмыстық құқық бұзушылық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жаса-лады. Жалган куэліктерді, ресми күжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды, мемлекеттік наградаларды қолдан жасаған, даиындаған немесе өткізген адам өзшщ іс-эрекетінің қоғамға қауіпті, заңға қайшы екенін сезеді жэне соны біле түра қылмыстық ниетін жүзеге асырады.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі - 16-ға толған, кез келген адам.
Қылмыстық кодекстің 385-бабында көрсетілген осы қылмыстық құқық бұзушылық құрамы Қылмыстық кодекстің 369-бабындағы - қызметтік жалғандық жасаудан субъ-ектісі бойынша ажыратылады, Қылмыстық кодекстің 369-бабының субъектісі арнау-лы субъект — лауазымды адам немесе мемлекеттік қызметші, ал Қылмыстық кодекстің 385-бабының субъектісі басқару тэртібіне қол сұғатын кез келген адам (жалпы субъек-тісі).
Қылмыстық кодекстің 385-бабының 2-тармағында жогарыда (385-баптың 1-тармағы) көрсетілген эрекеттерді бірнеше рет немесе адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасаған эрекеттер үшін жауаптылық көзделген.
Бірнеше рет жасаған қылмыстың түсінігі Қылмыстық кодекстің 12-бабында, ал адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалған эрекет ұғымы Қылмыстық кодекстің 31-бабында берілген.
Қылмыстық кодекстің 385-бабының 3-тармағында жеке қылмыс құрамы — көрінеу жалған құжатты пайдаланғаны үшін жауаптылық көзделген.
Қылмыстық кұқық бұзушылықтың заты - жалған кркат. Объективтік жағынан қылмыс көрінеу жалған құжатты пайдалану эрекеті арқылы көрініс табады.
Көрінеу жалған құжаттарды белгілі бір құкық алу немесе міндеттерден кұгылу мақсатымен меншік нысанына қарамастан мекеме, ұйым, кэсіпорынға, лауазым адамына ұсыну оны пайдалану деп танылады. Мысалы, жоғары оқу орнын бітіргендігі туралы дипломды қолдан жасап мекемеге өткізіп, қызметке орналасу; жол полициясына көлікті жүргізудің жалған куэлігін көрсету; жалған құжат жасап, жоғары оқу орнына түсу т.с.с. эрекеттер.
Қылмыстық құқық бұзушылық формальдық құрамға жатады жэне ол жалған құжатты тиісті органға немесе лауазым адамына ұсынған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Субъективтік жағынан көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылық тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам көрінеу жалған құжатты пайдаланғанын сезеді, біледі жэне соны пайдаланып, өз мақсатын жүзеге асырады.
Қылмыстық қү-қық бұзушылықтың субъектісі - жалпы 16-ға толған адам.
Қылмыстық кодекстің 385-бабында көрсетілген осы қылмыстық күдық бұзушылық қүрамын оған ұқсас құрамдардан ажыратудың маңызы айрықша. Осы қылмыс құрамының ҚК-тің 151-бабында көрсетілген (сайлау құжаттарын, референдум құжаттарын бүрмалау немесе дауыстарды қате есептеу) құраммен аздаған ұдсастығы бар. Бұлардың бір-бірінен өзгешелігі мынада: 151-баптың объектісі азаматтардың сайлау құкығы; ал 385-баптың объектісі басқару тэртібі. 151 -баптың заты - ресми қркаттардың арнаулы түрлері: сайлау кркаттары, референдум құжаттары болады, ал 385-баптың қылмыс заттары — 151-бапқа қарағанда едэуір ауқымды, 151-бапта көрсетілген қылмыс құрамының объективтік жағы тек қана қркаттарды бұрмалау арқылы (өткізу емес) көрініс табады, бұ_л баптың субъектісі - арнаулы сайлау комиссиясының мүшелері, референдум жүргізу жөніндегі комиссияның мүшелері немесе ынталы топтың мүшелері. Осы көрсетілген екі бап бір-бірінен қылмысты істеу мақсаты арқылы да ажыратылады. 151-бапта сайлау немесе референдум құжаттарын бұрмалау, ал 385-бапта жалған құжаттар белгілі бір құ_қық алу немесе міндеттен босану үшін немесе оны өткізу мақсаты басшылыққа алынады.
Қылмыстық кодекстің 385-бабындағы құрам осы Кодекстің 231, 232-баптарын-да көрсетілген қылмыс кұрамдарынан қылмыстың заты бойынша ажыратылады. 231, 232-баптардағы қылмыстың затына - жалған ақша, бағалы кағаз, жалған төлем карточка-лары, өзге де есеп айырысу құжаттары жатады, ал 385-баптың затына - есеп айырысуға жатпайтын ресми құжаттар жатады.
Азаматтық немесе кылмыстык іс бойынша айғактарды бұрмалауда (416-бап) жалған құжаттар арқылы жасалуы мүмкін. Бү_л жерде құжат сот ісі бойынша өтетін айғақ болып табылады. Яғни айғақты бұрмалау арқылы қылмыстың басқа объектісі - эділ соттылықты жүзеге асыру тэртібі зардап шегеді. 416-бапта көрсетілген қылмыс арнаулы субъект -азаматтық іске қатысушы адам, оның өкілі, аныктама жүргізуші адам, тергеуші, прокурор немесе қорғаушы арқылы істеледі.
Бап. Көлік құралының сәйкестендіру нөмірін қолдан жасау, жою, көрінеу қолдан жасалған сәйкестендіру нөмірі бар көлік қуралын өткізу
1.Сәйкестендіру нөмірін, шанақтың, шассидің, қозгалтқыштың нөмірін қолдан жасау немесе жою, сондай-ақ квлік құралының мемлекеттік тіркеу белгісін қолдан жасау, көрінеу қолдан жасалган немесе жалган мемлекеттік тіркеу белгісін пайдалану, сол сияқты көрінеу ңолдан жасалган сәйкестендіру нөмірі, шанақтың, шассидің, ңозғалтқыштың нөмірі бар немесе көрінеу ңолдан жасалган мемлекеттік тіркеу белгісі бар көлік қуралын өткізу не көрінеу ңолдан жасалган нөмірі бар шанақты, шассиді, қозғалтқышты өткізу -
2.Алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы немесе қылмыстық топ жасаган дәл сол іс-әрекеттер -
Көлік құралдарының сэйкестендіру нөмірін, қолдан жасау, жою, көрінеу қолдан жасалған сэйкестендіру нөмірі бар көлік кұралдарын өткізу халықаралық қылмыс түріне айналып кетті. Осыған орай жаңа Қылмыстық кодекстің 386-бабы осы тү_рғыдағы қылмыс қү_рамы үшін арнайы жауапкершілік нормасын көрсетіп отыр.
Қылмыс объектісі - көлік құралдарын есепке алуды, тіркеуді, реттейтін қоғамдық катынастар.
Қылмыс объективтік жағынан - - сэйкестендіру нөмірін, шанақтың, шассидің, қозғалтқыштың нөмірін қолдан жасау немесе жою, сондай-ақ көлік кұралының мем-лекеттік тіркеу белгісін қолдан жасау, көрінеу қолдан жасалган немесе жалған мемле-кеттік тіркеу белгісін пайдалану, сол сияқты көрінеу қолдан жасалған сэйкестендіру нөмірі, шанақтың, шассидің, қозғалтқыштың номірі бар немесе көрінеу қолдан жасалған мемлекеттік тіркеу белгісі бар көлік құралын откізу не корінеу қолдан жасалған номірі бар шанақты, шассиді, қозғалтқышты өткізу іс-эрекеттері арқылы жүзеге асырылады, көрсетілген іс-эрекеттердің біреуін істеудің озі-ақ қылмыстық аяқталғанын білдіреді. Қылмыс құрама формальдық.
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасаканалықпен, пайдакүнемдік мақсатпен істеледі. Қылмыс субъектісі - осы баптың 1 жэне 2-тармағында корсетілген іс-эрекеттерді тікелей істеген 16-ға толған есі дү-рыс адам.
Алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы немесе қылмыстық топ жасаған дэл сол іс-эрекеттер - (386-бап 2-тармағы) осы құрамның ауырлататын түрі болып табылады.
