Принциптік технологиялық сызбанұсқа

Операциялық сызбанұсқа жасақталғаннан кейін принциптік технологиялық сызбанұсқаны құрастыруға кіріседі. Мәніне келгенде бұл операциялық сызбанұсқаның аппаратуралық безендірілуі болып табылады. Принциптік технологиялық сызбанұсқаны технологиялық түйіндердің қатарларынан тұрады деп қарастыруға болады. Технологиялық түйіндер деп орап байланыстырушы арматура мен құбырлары бар аппарат (машина) немесе аппараттардың топтарын айтады, онда физика-химиялық немесе химиялық процестердің біреуі басталып және толығымен аяқталады.

Технологиялық түйіндерге келесідей нысандар жатқызылады: жинақтаушылар, өлшеуіштер, сораптар, компрессорлар, газ үрлегіштер, сепараторлар, жылу алмастырғыштар, ретификациялық бағаналар, реакторлар, утильдеуші-қазандықтар, фильтрлер, центрифугалар, тұндырғыштар, ұсақтағыштар, классификаторлар, кептіргіштер, буландырғыш аппарттар, құбырлар, құбырлардың арматуралары, сақтандыру қондырғылары, бақылау және автоматтандыру құрал-жабдықтары мен датчиктер, орындаушы және басқарушы механизмдер мен құрылғылар.

Аталған аппараттар мен машиналардың басым көпшілігі өнеркәсіпте шығарылады және олар стандартталынған. Шығарылып жатқан машиналар мен аппараттардың типтері, олардың құрылымдары және сипаттамалары туралы мәліметтерді әр түрлі анықтамалардан, зауыт бұйымдарының каталогтарынан, салалық және ақпараттық институттар басылымдарынан, жарнамалық материалдардан және салалық ғылыми-техникалық журналдардан алуға болады.

Технологиялық сызбанұсқаны құрастырмаас бұрын жұмыстың осы кезеңінде шешілетін бірқатар міндеттерді анықтап алған жөн. Ең бастысы, бұл, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасын қамтамасыз ету. Сондықтан технологиялық сызбанұсқада қысымның шектен шығуының алдын алудың заттары (сақтандыру клапандары, жарылғыш мембраналар, гидрозатворлар, апаттық сиымдылықтар), қорғағыштық атмосфераны құру жүйелері, апаттық салқындату және т.б. жүйелер қарастырылуы қажет. Технологиялық сызбанұсқаның синтезі кезеңінде өнімдерді айдауға жұмсалынатын шығындарды азайту сұрақтары шешіледі. Аппараттан аппаратқа сұйықтықтарды тасымалдауда өзіндік ағысты максимальді түрде қолдану қажет. Сондықтан осы жерде аппараттардың сатылы түрде рет-ретімен орналастырылуы қарастырылады.

Осы кезеңде, процесті жүзеге асыру кезінде қолданылатын жылу мен суықты тасымалдаушылардың жиынтығы анықталынады. Жылудың немесе суықтықтың құнының мөлшері кәсіпорында энергия тасымалдаушының болуына және оның параметрлеріне тәуелді. Ауа және айналымдағы өндіріс сулары ең арзан салқындатқышагенттер болып табылады. Экономикалық тұрғыдан негізгі жылу мөлшерін осы арзан салқындатқышты тасымалдаушыларға аударып беріп жіберу тиімді, тек қалдық жылуды ғана қымбат салқындатқышагенттермен алған ұтымды (мұздатылған су, сұйық аммиак және т.б.) болады. Жану кезінде бөлініп шығарылатын газдар ең арзан жылутасымалдаушылар болып болып табылады, бірақ олар тасымалдауға келмейді.

Принциптік технологиялық сызбанұсқаны құру үшін миллиметровкалы парақтың бетінің жоғарғы бөлімінде (астыңғы бөлімге 150 мм орын қалдырып) материалдық ағындардың берілуінің және шығарылуының коллекторларының, жылутасымалдаушылардың және салқындатқышагенттердің желілері, ал астыңғы бөлімге бақылауыштық-өлшеуіштік құралдар мен құрылғылар орналастырылады. Әдетте газды коллекторлардың желілерін парақтың жоғарғы бөлігіне, ал сұйықтықты коллекторлардікін төменгі бөлігіне орналастыру ұсынылады. Осыдан кейін қағаздың бетіне коллекторлардың арасына жасақталған операциялық сызбанұсқаға сәйкес операцияларды орындау үшін қажетті аппараттар мен машиналардың шартты түрдегі кескінделген таңбалары таңбаланып қойылады. Аппараттар мен машиналардың шартты түрдегі кескінделген таңбаларының масштабтары болмайды. Горизонталь бойынша олардың ара қашықтықтары регламенттелінбейді, ол материальды ағындардың, бақылау және автоматтандыру заттарының желілерін енгізу үшін жеткілікті болуы керек. Шартты түрдегі кескіндердің вертикал бойынша орналастырылуы ешқандай масштабқа байланыстырылмай-ақ аппараттың өзгелерден реалды жағдайда қаншалықты биік немесе төмен тұрғандығын көрсететіндей болуы шарт. Қағаз бетінің жазықтығына орналастырылған машиналар мен аппараттардың шартты түрде келтіріліп таңбаланған кескіндерін материалдық ағындардың желілерімен байланыстырылып оларға салқындатқышагенттер мен жылутасымалдаушылардың да желілерін келтіру керек. Аппарттар мен машиналарды нөмірлеу сол жақтан оңға қарай бағытта жүргізіледі.

Технологиялық сызбанұсқаны жобалау кезінде оның жекелдеген түйіндерін орамалап байланыстыруға аса мән берілуі қажет. Осындай орамалап байланыстыруға 3-суретте мысал келтірілген.

I-IV – негізгі құбыржелілер; 1- абсорбер, 2 – сорап, 3 – абсорбенттің мұздатқышы

 

Сурет 3. Абсорбция түйінінің орамалап байланысуы

 

Бұл жерде газды қоспаның құрамдас бөлігінің сұйықтықпен абсорбциялаудың түйіні көрсетілген. Абсорбция түйінінің қалыпты жұмыс істеуі температураға, қысымға және газбенен абсорбент сандарының қатынасына тәуелді. Мұндай шарттардың орындалуы келесі қондырғылар мен арматураларды қойылуымен жүзеге асады:

Газды беру желісінің бойында: шығынды өлшегіштің диафрагмасы, үлгіні алғыш, қысымды және температураны өлшеуге арналған бобышкалар.

Жаңа абсорбентті беру желісінде: шығынды өлшегіштің диафрагмасы немесе ротаметр, үлгіні алғыш, температураны өлшеуге арналған бобышка, газбен абсорбенттің қатынасын реттегішпен байланысқан реттегіш клапан.

Қаныққан абсорбентті шығару желісінде: шығынды өлшегіштің диафрагмасы немесе ротаметр, температураны өлшеуге арналған бобышка, абсобердің төменгі бөлігінде сұйықтықтың деңгейін реттеуішісімен байланысқан реттегіш клапан.

Технологиялық сызбанұсқаны жасақтау барысында реттегіш клапандар жапқыш құрылғылардың қызметін атқара алмайтындығын ескеру қажет. Сондықтан құбырларда жапқыш арматуралар алдын-ала ескерілуі керек (қозғағыштары қолмен немесе механикалық, вентилдер, задвижкалар), ал реттегіш клапандарды сөндіру үшін айналым желілері қарастырылуы қажет.

Сызылған сызбанұсқа алдын ала сызылғын, яғни шамаланған болып табылады. Алдын ала материалдық және жылулық есептер жүргізілгеннен кейін жасақталынған сызбанұсқадағы технологиялық материалдық ағындардың жылулары мен суықтықтарын рекуперациялаудың мүмкіндіктері сараланып сарапталынуы қажет.

Жобалау процесінде технологиялық сызбанұсқаға өзгерістер мен қосымшалар енгізуге болады. Технологиялық сызбанұсқаның соңғы үлгісі өндірістің реакторлары мен аппараттарын есептеуге байланысты негізгі жобалық шешімдерді қабылдап, жобаланудағы өндірістің аппараттарының орналастырылуына қатысты барлық сұрақтар анықталынып алынғаннан кейін жасалынады.

Кейде қондырғыны таңдау барысында, оның кейбір түрлері Қазақстанда шығарылмайтындығы немесе жаңадан игеріліп жатқандықтары анықталынады. Қарастырылып отырған орта жағдайында тұрақты болып келетін құрылымдық материалдан жасалынған немесе қажетті сипаттамаға ие машинаның немесе аппараттың болмай қалуы технологиялық сызбанұсқаның жекелеген түйіндерін өзгертуді талап етуі мүмкін, ал бұл мақсат етілген өнімді алудың экономикалық тұрғыдан әлдеқайда тиімсіз әдісіне қарай көшудің себебі болуы мүмкін.

Қондырғылардың барлғы үйлестіріліп құрастырылмайынша технологиялық сызбанұсқа ең соңғы үлгідегі бола алмайды. Мысалы, алғашқы нұсқа бойынша сұйықтықтың берілуі аппараттан аппаратқа өзіндік ағыс арқылы жүргізіледі деп болжанылған, бірақ қондырғыны орналастырудың жобасын жасақтау кезінде жүзеге асырыла алмады. Мұндай жағдайда қосымша сыйымдылық және сорап қарастырылуы және олардың технологиялық сызбанұсқаға ендірілуі қажет.

Технологиялық сызбанұсқаның аяқталынған ең соңғы түрі жобаның барлық тараулары жасақталынып болғаннан кейін құрастырылады және ол конструкторлық құжаттамалардың бірыңғай жүйесінің (КҚБЖ) талаптарына сәйкес стандартты қағаз бетіне сызылады. Бұдан кейін барлық аппараттар мен машиналардың толық саны көрсетілген спецификациямен қамтамасыз етіп технологиялық сызбанұсқаны баяндау мәтіні құрастырылады.

Қондырғылардың қорлары технологиялық процестің қасиеттері мен жоспарлық-ескертулік қайта жөндеулердің грфигін ескере отырып таңдалынады.

Технологиялық сызбанұсқаның баяндалынуының мәтіні есептік-түсіндірмелік хаттың бір бөлігі болып табылады. Сызбанұсқаны технологиялық процестің жеке сатылары бойынша баяндап жазып шығу дұрыс болып табылады. Басында, цехқа қандай шикізат берілетіндігін, ол қалай түседі және ол цехта қалай сақталынады, қандай алғашқы өңдеуге түседі, қалайша дозаланылады және аппаратқа қалайша түсірілетінін көрсеткен жөн. Технологиялық операцияларды баяндаған кезде аппараттың құрылымы, оған шикізатты жүктеу және одан түсірудің тәсілдерін, онда жүзеге асырылатын процестің сипаттамасы және оны жүргізудің тәсілі (периодты, үздіксіз), процестің негізгі параметрлері (температура, қысым және т.б.), оларды қадағалаудың және реттеудің әдістері, тастандылары мен өнімдері жайлы мәліметтер айтылуы керек.

Цехтің өзінің ішінде және цехтардың арасында өнімді тасымалдаудың әдістері келтіріледі. Мәтінде сызбада бейнеленген сызбанұсқаның барлығы атап өтіліп және де сызбанұсқада келтірілген номерлері бойынша аппараттар мен машиналарға сілтемелер болуы тиіс.

Жасақталынған технологиялық сызбанұсқаның сенімділігі сарапталынады және оның тұрақтылығын жоғарлату үшін қолданылатын тәсілдер көрсетіледі.

Әдебиеттер:

Под. ред. Михайличенко А.И. Основы проектирования химических производств. – М.: ИКЦ «Академкнига», 2005. – 127-138 б.

 

Дәріс №12

Тақырыптың аты:НЕГІЗГІ ХИМИЯЛЫҚ АППАРАТУРАЛАРДЫ ЭСКИЗДІК ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖАСАҚТАУ

Қарастырылатын сұрақта р:

1. Жалпыламалық жағдайлар (положения);

2. Реакторлар;

3. Реакторды таңдауға әсер ететін химиялық факторлар.

Детте жаңа аппараттарды (қондырғыларды) жобалау кезінде өнімділік, жүргізілетін процестің жұмысшы параметрлері және оның сипаматтамалары, өңделінетін және алынатын өнімнің физика-химиялық қасиеттері басапқы мәліметтер болып табылады.

Әрбір аппаратты (машинаны) белгілі бір әдіс бойынша жобалайды. Әдетте жобалауды келесідей реттілікпен орындайды:

1. Жалпыламалық принцип бойынша материалдық баланстың теңдеуін құрайды, яғни барлық бастапқы, аралық және соңғы өнімдердің шығысын, кірісін есептеу арқылы.

2. Технологиялық процес жылудың бөлінуімен немесе жұтылуымен жүзеге асатын аппараттар үшін жылу балансының теңдеулерін құрады және оларды шешеді. Теңдеуді барлық жылу ағындарын ескере отырып құрады.

3. Аппаратты құрылымдаудың есебін жүргізеді, яғни белгілі бір аппараттың типіне арналған есептеу әдісі бойынша оның негізгі өлшемдерін және жылу алмасудың бетінің аудандарын анықтайды. Өлшемдерін (диаметр, ұзындық, биіктік) кейіннен стандартты мәнге дейін дөңгелектейді.

4. МЕМСТ, нормальдар және каталогтар бойынша өлшемдері мен параметрлерінің мәндері есептелінгендерімен жуықтау болатын аппараттар таңдалынады.

5. Құрылымдық материалдар таңдалынып алынады және олардың есептелінген температура жағдайындағы механикалық сипаттамаларын анықтайды.

6. Аппараттардың негізгі элементтерінің беріктілігін олардың жұмысшы жүктемелерін ескере отырып есептейді (түбін, қақпақ, люк, құбырлы торлар, фланцевый және резьбалық қосылыстар, қабырғалардағы кесінділерді беріктендірі және т.б.).

Қондырғыны таңдау заттардың және ағынның физика-химиялық қасиеттерін, жекелеген аппараттардың технологиялық параметралерін және олардың тиімділігін ескере отырып жасалады. Бұл кезеңнің талаптарының спецификасына қарамастан, әрбір нақты жағдайда оның формасын машиналы жағдайға қолайлы етіп жасалуда.

Іс жүзінде қондырғыны таңдау технологиялық сызбанұсқаны жасақтаудың ең бастапқы кезінде, процесті жүзеге асырудың тәсілін таңдау кезінде ақ, шешіле бастайды. Аппараттың құрылымы туралы мәліметті берген кезде ақ тек геометриялық өлшемдерімен ғана айрықшаланатын аппараттардың топтамасына таңдау жасалынады. Аппараттың ішіндегі ағындардың гидродинамикасы, ол аппараттың тиімділігі оның кұрылымдық ерекшеліктерімен анықталынады. Осы себепті қондырғыны таңдау кезеңі гидродинамикалық жағдайды, жылу- және массатасымалдану шарттарын, гидравликалық есептеулерді ескермей оқшауланған түрде қарастырылуы мүмкін емес. Әрқашан аппараттың геометриялық өлшемі өзгерген жағдайда есептеулерді қайталап шығарудың қажеттілігі туындайды, себебі оның тиімділігіне тікелей әсер беретін парметрлер өзгереді (мысалы, фазалардың қозғалыс жылдамдығы, ұзындықты бойын бойлау бағытында араластыру және т.с.с.).

Қондырғыны таңдаудың негізі болып типтік қондырғылардың ның стандартты ретін анықтайтын МЕМСТ немесе ведомствалық нормалдар болып табылады.

Жалпылай алып қарастырса қазіргі таңда энергияны сақтауышты химиялық өндірістерді құру келесі бағыттар бойынша жүргізілуде:

- мақсат етілген өнімді өндіру үшінде және энергияны үнемдеу тұрғысынан да қазіргі таңда жұмыс істеп жатқан өндірістерді оптимизациялау;

- өндіріс сатысын іске асыру кезінде екіншілік энергоресурстарды рекуперациялаудың жүйесастыларын ендіруге дейін қолдануды ойластыра отырып дамытыла түскен жаңа технологиялық шешімдерді іздестіру;

- Технологиялық сызбанұсқаның ішіндеэнергияның шығарылатын көздері мен олардың ағындарының жинақталынуын тиімді де ұтымды біріктіру мақсатында үйлестірілген процестерді қолдану.

Әрине тізбектелініп аталып өтілген мәселелердің тиімді де ұтымды болатын жалғыз ғана әдісін немесе тәсілін іздестіру қажет емес. Жекелеген процестерді тереңінен түсіну мен оларды зерттеу, технологиялық және аппаратуралық шешімдердің жетілдірілуі, жүйелік сараптау стратегиясын қолдануды және өндірісті толығымен және оның жекелеген сатыларын басқаруды автоматтандыру секілді мәселелерді жүзеге асыру түп нұсқасына келгенде жетілдірілген өндірістерді құруға ықпал етеді.

 

Технологиялық сызбанұсқаның негізгі элементі реактор болып табылады. Өндіріліп шығарылатын өнімнің сапасы реактордың жетілдірілген түріне байланысты болады. Барлық реакторлар үшін жалпыламалық принциптер бар. Ол принциптер аппараттың құрылымымен ондағы жүзеге асып жатқан химиялық процестің негізгі заңдылықтарының арасындағы байланыстарға негіздемеленілеген.

Процестің периодтылығы немесе үздіксіз болуы, оның гидродинамикалық және жылулық режимдері, әсерлесуші заттардың физикалық қасиеттері реакциялық аппарттарды жіктеудің критерилері болып табылады.

Процесті ұйымдастырудың принциптері бойынша химиялық реакциялық аппараттар үш топқа бөлінеді:

- үздіксіз әсер реакторы;

- периодты әсер реакторы;

- жартылай үздіксіз (жартылай периодты) әсер реакторы.

Гидродинамикалық режим бойынша келесі типтерге ажыратылады:

- үздіксіз әсерді ығыстыру реакторы (ҮӘЫР)

- үздіксіз әсерді араластыру реакторы (ҮӘАР)

- аралық типті реактор (аралық гидродинамикалық режиммен).

Реакторлар жұмысын жылу режимі бойынша келесі типтерге бөлінеді:

- изотермиялық;

- адиабатиялық;

- политропикалық.

Төменде барлық көрсетілген реакторлар типі қарастырылады.

Үздіксіз әсер реакторы. Мұндай реакторларда заттың химиялық түрөзгеріске ұшырау процесінің барлық жекелеген сатылары (реакцияласушы заттарды беру, химиялық реакция, даяр болған өнімді алып шығару) параллелді және бірмезгілде жүзеге асырылады.Аппараттың көлемінің әр нүктесіндегі реакциялық көлемде реакцияласушы заттардың концентрацияларының өзгерулерінің сипаттамалары бір-бірінен өзгешеленеді, бірақ көлемнің сол бір нүктесі үшін уақыт бірлігіне қатысты қарастырса тұрақты болады.

Периодты әсер реакторларында процестің жекелеген сатыларының барлығы бір ізділікті реттілікпен әр түрлі уақыта жүзеге асып жатады. Аппараттың көлемінің кез-келген нүктесіндегі реакциялық көлемде реакцияласушы заттардың концентрацияларының өзгерулерінің сипаттамалары бірдей, бірақ көлемнің сол бір нүктесі үшін уақыт бірлігіне қатысты қарастырса өзгеше болады.

Жартылай үздіксіз әсер реакторлары тұрақтанбаған шарттардың жағдайларында жұмыс істейді. Мұндай реакторларды реакторға кіретін және одан шығарылатын заттың ағындары бір-бірімен тең емес (осының салдарынан көлемдегі реакцияласушы заттардың жалпы массасы өзгереді) үздіксіз әсер аппараты және де, реакцияласушы заттардың біреуін ендіру немесе реакция өнімін шығару периодты түрде жүзеге асырылатын периодты әсер аппараты ретінде қарастыруға болады.

Толық ығыстыру реакторы аппарат ұзындығы бойынша реакцияласатын заттардың ауыспалы концентрациясымен, реакторға кіргенде және шыққандағы концентрациялардың ең үлкен айырымдарымен, сондықтан процестің орташа қозғаушы күшінің ең үлкен мәнімен сипатталады. Реакциялық көлемдегі концентрацияның өзгеруі бірқалыпты сипатқа ие, себебі реакцияласатын заттардың кейінгі реакциялық көлемі алдыңғыларымен араласпайды, тек толығымен олармен ығыстырылады.

	а – ығыстыру аппараты; б – араластыру аппараты; в – көпсекциялы араластыру аппараты; г – аралық типті аппарат. Концентрация: С – қазіргі; Сб– бастапқы; Сс – соңғы; С* - тепе-теңдік; L – аппарат ұзындығы (биіктігі)
Сурет 1. Реакторларда заттардың концентрацияларының өзгеруі

 

Практика жүзінде толық ығыстыру режиміне кіші диаметрлі және үлкен ұзындықты реакторда реакцияласатын заттардың қозғалысының салыстырмалы түрде жоғары жылдамдықты жағдайларында жуықтауға болады.

Ығыстыру реакторлары гомогенді де, гетерогенді де каталитикалық процестерді жүргізуде кең қолданыс табуда (мысалы, NO-дін NO2-не және SO2-дін SO3-не тотықтырғанда, аммиак пен метил спиртін синтездегенде, этиленді хлорлағанда, пропилен мен бутиленді сульфирлегенде және т.б.).

Толық араластыру реакторы әдетте қандай-да бір араластырғыш құрылғымен жабдықталған және реактордың барлық көлемінде берілген уақыт мезетінде реакцияласатын заттардың концентрацияларының тұрақтылығымен сипатталады (1, б сурет). Реакцияласатын заттардың реакторға кіргенде шын мәніндегі лезде араласуынан секірмелі сипатта болады. Осындай аппараттағы процестің орташа қозғаушы күші толық ығыстыру аппаратындағыға қарағанда төмен болады. Реакторлардың осы типі нитрлеу, сульфирлеу, полимеризациялау және т.б. процестерді жүргізуде кеңінен қолданылады.

Кейбір жағдайларда заттың химиялық өзгерістену процесі бір ғана араластыру аппаратында емес тізбектелініп байланыстырылған бірнеше осындай аппараттарда жүргізіледі. Кейбір жағдайларда 20 және одан да көп аппараттардан тұратын осындай жүйе реакторлар каскады (реакторлар батареясы) деп аталды. Реакторлар каскадында реакцияласатын заттардың концентрацияларының өзгеруі сатылы сипатқа ие, себебі, алдыңғы аппарат реакциясының өнімі келесі аппараттың бастапқы реакцияласатын заты болып табылады.

Реакторлар каскадының жұмысының гидродинамикалық режимі аралық болып табылады да, аппараттар санына тәуелді болады: каскадтағы реакторлар санының өсуімен ол ығыстыру режиміне, ал азайса араластыру режиміне жақындайды.

Бір араластыру реакторымен салыстырғында каскадта реакцияласатын заттардың болу уақыты ұзарады, сонымен қатарт ығыстыру реакторымен салыстырғанда реакция өнімдерінің шығымы артады.

Аралық типті реакторда (аралық гидродинамикалық режимімен) реакцияласатын заттардың қозғалысының жоғарыда айтылған гидродинамикалық режимдерінің ешқайсысын толық орындау мүмкін емес. Мұндай аппараттағы процестің орташа қозғаушы күші толық араластыру аппаратынан жоғары, бірақ толық ығыстыру аппаратындағыдан төмен (1, г сурет). Реакциялық химиялық аппаратураның біраз бөлігі дәл осы гидродинамикалық режимде жұмыс істейтінін атап өткен жөн.

Аралық типті реакторлар заттың химиялық айналу процесі үлкен жылулық эффектпен жүргенде немесе реакцияласатын заттардың жоғары концентрацияларын жағдайында жүрсе, сонымен қатар реакцияласатын заттардың біреуінің реакциялық қоспада еру жылдамдығы төмен болған жағдайда қолданылады.

Изотермиялық реактор реакциялық көлемнің барлық бөлігінде температураның тұрақтылығымен сипатталады. Мұндай реакторда жылуды әкелу немесе алып кету жылдамдығы заттың химиялық айналу процесіндегі бөлінген немесе сіңірілген жылу мөлшеріне қатаң пропорционал болуы шарт. Практикада осындай жылулық режиміне тек реакцияласатын заттарды толық араластыру жағдайында қол жеткізуге болады. Мысал ретінде изооктан алудағы қайнап тұрған қабат катализаторының реакторын айтуға болады.

Адиабатикалық реактор. Мұндай реакторда қоршаған ортамен жылу алмасу мүлдем жоқ. Реакцияның барлық жылуы реакциялық көлемнің өзімен аккумуляцияланады. Адиабатикалық реакторда реакцияласатын заттардың аппаратқа енгенде және шыққандағы температураларының ең үлкен ауысуы орын алады, ол экзотермиялық процестер үшін өседі де, эндотермиялық үшін төмендейді.

Адиабатикалық жылу режимінде жұмыс істейтін реакторларға этиленді тікелей гидратациялау мен бутиленді дегидратациялау процестерін жүргізуге арналған реакторлар мысал бола алады.

Политропикалық реакторда (реакциялық көлемде температураның өзгеруі) жылулық режим заттың химиялық айналу процесінің жылулық эффектісімен ғана емес, реакциялық аппаратураның жылутехникалық және конструкциялық факторларымен де анықталынады.