Уыстың жіті қабынуы

Мұрын мен тістің жұқпалы ауруларында қан арқылы, сонымен бірге бас сүйегінің бет бөлімінің жарақаты әсерінен болуы мүмкін.

Жоғарғы жақ қуысы мен жастың әртүрлі кезеңінде жетілген тістер арасында өзара байланыс бар. Жас балалардың азу тісі («көздік» тіс) қуыс пен көз ұясына жақын орналасқан. 5—6 жастан кейін, азу тістен басқа, қуыс жоғарғы жақтың күрек тістерімен тығыз байланысты болады. Бұл тістердің тамырлары қуысқа жақын келетіндігі сонда, тістер мен қуыс бір-бірінен тек жұқа сүйек пластикамен ғана бөлінеді.

Симптомдаря (белгілері). Жіті тұмаудан кейін бала мазасыз, аппетиті жоқ, басы немесе беті, жоғарғы тістері, самай аймағы ауыратынына шағым айтады. Невралгиялық сипаттағы осы белгілермен бірге мұрынның шырышты қабығы бір жағынан ісіп сол жақтан, серозды-ірің шығады. Бұл іріңді бала сіңбіріп тастайды немесе ол мұрын-жұтқыншаққа кетіп, оны жұтып қояды. Басты алға игенде бөлінетін іріңді зат көбейе түседі, өйткені бұл қалып іріңнің ағуына өте ыңғайлы.

Аурудың алғашқы күндерінде дене қызуы жоғарылайды, кейде субфибрилді болады. Ауырған жақтағы иіс сезімі нашарлайды. Сонымен бірге ауру мұрыннан шығатын жағымсыз иісті (какосмия) сезеді. Жағымсыз
иіс басты жан-жақты немесе төмен қозғалтқанда үдей түседі.

Бет терісі кейде жоғарғы ерін үстінде ісінеді, мұрынның кіреберісі қызарып, шығатын іріңді заттың тітіркендіруінен жарылып кетеді.

Алдыңғы риноскопияда төменгі және ортаңғы кеуілжір қабығы қызарып, ісіген, мұрыннан шығатын іріңді зат көп, бірақ анықтап қарағанда ірің әдетте қуыс тесігінен келетіні анықталады және ортаңғы кеуілжір астындағы мұрынның сыртқы қабырғасында көрінеді. Ортаңғы мұрын жолында ортаңғы және алдыңғы торлы клетка мен маңдай қуысының шығарғыш жолы орналасқан. Шындығында да ірің ортаңғы мұрын жолынан, соның ішінде тек гаймор қуысынан аға ма, соны шешіп алу үшін мұрынды іріңнен тазартып шырышты қабықты 1% адреналинді кокаин ерітіндісімен майлау (1:1000, 1% тамшы) керек. Ортаңғы кеуілжір мен мұрынның сыртқы қабырғасы арасындағы іріңді тазарту керек. Аурудың басын алға игенде гаймор куысындағы ірің бірден көрінеді. Баланың басын алға, артқа июдің орнына басқаша да қалып беруге болады: 5 мин етпетінен жатқызып, басын ауыратын қуысқа қарай бұру керек, сонда риноскопия жасағанда сол жердегі ірің көрінеді. Кейде алдыңғы риноскопияда бір не бірнеше полиптерді көруге болады (зондпен зерттегенде олар қозғалмалы), кейде сыртқы қабырғада кеуілжірдің өн бойында білік тәрізді томпайып тұрған шырышты қабықтың ісігі көрінеді. Олар қуыстың шығарғыш өзегінің төменгі жиегін құрайды. Артқы риноскопияда мұрын-жұтқыншақтың артқы қабырғасында және жұтқыншақта ірің көрінеді, олар мұрын-жұтқыншаққа ағып көбіне қабыршақтанып кеуіп қалады. Одан басқа аденоидты әскіндердің бар-жоғына, кеуілжірдің артқы өзегінің гипертрофиясына көңіл аудару керек.

Гайморитке нақты диагноз қою үшін диафаноскопия, рентгенография және гункция сияқты қосымша зерттеулер керек.

Диафаноскопия жасайтын бөлме қараңғы болу керек. Оның принципі мынада: ауамен толған сау қуыс және экссудатпен толған шырышты қабығы қалыңдаған ауру қуыс жарық сәулесін бірдей жібермейді. Қішкене электр шамын, аурудың аузына ұшын еріндерімен ұстап тұратындай етіп кіргізеді. Егер куыс сау болса көзбен қарағанда қызыл дақ, ал ауру болса қара дақ пайда болады. Ауру жақтағы көз қарашығы көрінбейді, ал сау жақтағы ашық болып тұрады, көзді жұмғанша ауру жарықты сау көзімен сезінеді, ал ауру көзі сезбейді.

Рентгенологиялық зерттеуде: 1) қуыстың пішіні мен көлемін; 2) шырышты қабық пен үйектегі қабыну құбылысын анықтайды.

Балаларға рентгенография жасаудың қиындықтары бар, олар мазасыз, сондықтан рентгенді өте қысқа тез жасауға тырысады. Зерттеулер маңдай-желке, желке-иекасты және маңдай қуысы, жоғарғы жақ немесе негізгі зерттеу үшін бүйір бағыттарында жүргізіледі. Пластинкада алынған бейне негатив болады. Зақымданбаған мұрын қуыстарындағы ауа қара дақ түрінде, калыпты жағдайға сәйкес көрінеді. Зақымданған мүрын қуысы-ның негативі ақшыл түсті болады. Шырышты қабықтың серозды және полипті өзгерістері көлеңке бермейді, іріңді зақымдану рентгенограммада көлеңке береді, өйткені ол ауаны ығыстырып, шырышты қабықтың қалыңдап өсуіне әсер етеді. Жоғарғы жақ қуысындағы экссудаттың деңгейін анықтау үшін ауру рентгенография кезінде отыру керек. Пункция кезінде троакар арқылы контрасты сұйықтық құю (йодолипол) оның мөлшерін нақты анықтауға мүмкіндік береді, өйткені баланың бет сүйегі рентгенограммасында тіс түбірлері жоғарғы жақ қуыс проекциясын салыстырмалы түрде аз ғана бұзуы мүмкін.

Іріңді құбылысты анықтаудағы өте нақты диагностика әдісі сынама прокол жасау, оны ұшы сәл майысқақ ине арқылы жасайды. Төменгі мұрын жолының шырышты қабығын алдын ала 1% кокаин ерітіндісімен майлап, инені төменгі мұрын кеуілжірі астына кіргізіп, мұрын­ның сыртқы қабырғасын төменгі кеуілжірдің алдыңғы ұшының артқы жағынан шамамен 1,5—2 см жерден теседі. Инені мұрынның сыртқы қабырғасына тік, ал ұшын сыртқа қарай және біршама жоғары бағыттайды.

Мұрынның сыртқы қабырғасының сүйегі мұрын түбіне қарай қалың, ал жоғары қарай жұқа.

Айтылған сынама пункциясын тек 8—10 жастағы балаларға жасайды, өйткені осы жастарда жақ қуысының түбі мұрын қуысы түбімен бір деңгейде немесе сәл ғана төмен болады. 8—10 жасқа дейін төменгі кеуілжір пункциясын қисық инемен жасау керек, өйткені жақ қуысының түбі жоғары орналасқан. Сынама пункция диагноз үшін ғана емес, емдік үшін де жасалады, өйткені қуысты бактерияға қарсы жууға мүмкіндік береді.

Тескен кезде жеңіл сытыр сезіледі, ине қуысқа өтеді. Кенін иненің өткір стержінін суырып алып гильзаны көлденең тесікте қалдырады; қоймалжың ірің гильза арқылы өз бетінше аға алмайды, ол қуыстың табиғи тесігі арқылы бактерияға қарсы сұйықтың қысымымен ғана шприцпен немесе насоспен шығады. Жуғанға дейін ауа айдауға болмайды, өйткені инемен венаны жарақаттаған кезде ауа кіруден эмболия болып өлген жағдайлар болған.

Жуғаннан кейін қуыс тазарып, уақытша іріңі болмайды, сондықтан ол ортаңғы кеуілжірде де болмайды, егер жуғаннан кейін бірнеше минуттан кейін қайта ірін пайда болса, онда маңдай қуысы немесе алдыңғы торлы клеткада басқа ірің көзі болғаны.

Жоғарғы жақ қуысының жіті қабынуын осы қуыстың алдыңғы қабырғасының периоститінен ажырату қиын. Мынаны есте сақтаған жөн: периоститте мұрыннан іріңді зат ақпайды; диасфонияда қара дақ жұмсақ тканьнің ісінуіне байланысты көздің астында көрінеді, бірақ қарашықтар бірдей мелдір, ауру екі көзімен де бірдей жарықты сезбейді. Қабықтың қатты ісігіне байланысты коньюнктивит туралы ой келеді, бірақ онда коньюнктива қызармаған, көзден ешқандай ірің шықпайды. Мастои-идит, зигоматицит, құлақалды аймағы ісігін туғызуы мүмкін, сол ісік қабыққа жайылуы мүмкін. Қадағалап тексергенде аурудың мәні анықталады. Бұдан басқа бас сүйегі (маңдай, сына тәрізді) остеомиелиті еместігін анықтау керек. Мұнда аурудың анамнезі мен өтуі жоғарғы жақ қуысының жіті қабынуына қарағанда өзгеше

Полиптер

Қосалқы қуыстар мен мұрын қуысының қабынған ісікті құрылымдары. Гистологиялық жағынан, олар мұрын қуысының шырышты қабығы элементтерден, яғни дәнекер тканьді талшықтардан, бездерден цилиндрлі эпипелийден және азғана тамырлардан көптеген эозинофилдерден тұрады. Дәнекер ткань эпителийлерінде ісікті белокты сұйықтық болады.

Мұрынның қосалқы қуыстарының қабынуы кезінде олардың шырышты қабығы ісіп қуысты толтырып кетеді де табиғи тесік арқылы мұрын қуысына өтеді. Жіті құбылыстар біткеннен кейін қуыстың шырышты қабығында кері даму (инволюция) құбылысы жүреді (тек шығарғыш тесіктен өткен шырышты қабық бөлігінен басқасы). Сонымен полиптің негізі қуыста, аяғы— қуыстың шығарғыш тесігінде, ал қалған бөлігі мұрың ішінде болады. Мұрын-жұтқыншаққа түскен мұрын полипін хоанальды полип дейді. Ол кейде өте үлкейіп ісікке айналады. Шығарғыш тесік айналасында полиптің салмағы мен үйкелісі салдарынан созылмалы қабыну пайда болады. Осыдан шырышты қабық ісіп, стаз дамиды. Бұл құбылыс өте сирек жағдайда сүйекке жайылады. Ортаңғы мұрын жолының шығарғыш тесігінің айналасындағы әртүрлі трофикалық өзгерістердің нәтижесінде жаңа полиптер пайда болады. Олар қуыстармен байланыссыз болады. Қосалқы қуыстармен байланысқан полиптерді алып тастағаннан кейін олар қайта шығады. Қосалқы қуыстардың іріңді қабынуына қарағанда серозды қабы­нуында полиптер жиі пайда болады. Жас балаларда, басқа балаларға қарағанда полиптер сирек. Олар көбіне мектеп жасына дейінгі және одан ересек балаларда кездеседі. Одан да жиірек үлкен адамдарда болады, өйткені оларда қуыстардың қабынуы жиірек болады.

Көбіне полиптер топталып, әртүрлі формада болады. Олар салмағымен кеуілжірді басып, оның семуіне әсерін тигізеді, пердені майыстырады, асқынған жағдайда тіпті мұрын сүйегін қисайтып, кеңейтуі (әсіресе ортаңғы бөлімін) мүмкін. Олар емін-еркін өсіп мұрын қуысын түгел алып кетеді. Аурулар дем алудың қиындығына, іріңнің көбейгендігіне, бас ауруына, ұйқының, ой-өрісінің нашарлығына, құлақтың шуылдап бітіп қалғанына, рефлекторлық құбылыстарға (жөтел, астма ұстамасы), невралгияға шағым жасайды.