Уключ. зах.рус. зямель у склад ВКЛ супадае з працягам прац. фармірав. народнасці. Народн. – гіст. сфарміравауш. супольнасць людзей, для я-й характ. адзіная мова, тэрыт., пануючы эканам. лад (натур. гасп.), псіхічны склад, культ. і этнічн. самасвяд.. Народн., я-я толькі пачынае фармірав., назыв. протанародн.. Бел. народн. фармірав. і існавала у 12-19 ст.. Народн., як этн. супольн. папярэжвалі такія суп., як род і племя. Народн. характ. для рабаулад. і феад. грамадства. Як толькі у нетрах феад. з’яул. парасткі капіталізма (на Бел. апош. трэць 18 ст.), пачын. працэс ператвар. феад. народн. у бурж. нацыю. Нацыя – непазбежны прадукт і форма развіцця бурж. грам..Нацыі захоуваюцца і ва умовах сацыяліст. фарвацыі. Пачатак фармірав. бел., рус.,укр. трэба шукаць у тыя часы, калі пачалос масавае рассяленне славян, іх узаемдз. з мясц. этнасамі, асіміліраванне славянамі мясц. насельн. Славяне, я-я рассяліліся на тэрыт. суч. Бел., перамяшаліся з балтамі. Там, дзе сфарміруецца рус. народн., слав. змешв. з вугра-фінскім насельн., а там, дзе укр. народн. – з угорскім насельн.. Але гэта яшчэ былі слав. этн. супольн. крывіч., дрыгавіч., радзім., паалян, драулян, вяцічау і інш.. Гэтыя этн. суп. у межах Кіеу.Русі аб’ядналіся і утвар. Старажытнарус. народн.. Пасля расп. КР у ХІ-ХІІ ст. распал. стар.рус. народн. Прыкл. з ХІІ ст. пачын. працэс фармірав. бел., рус., і укр. народн.. Гэты працэс заняу перыяд феад. раздробл. (ХІІ-ХІІІ ст.), перыяд знаходж. бел. зямель у складзе ВКЛ (2-я пал ХІІІ – 1-я пал 16 ст.) і перыяд знаходж. бел. ямель у складзе РП. (2-я пал. 16 – кан. 18 ст.) і нават перыяд знах.Бел. у складзе РІмп (кан. 18 – пач. 19 ст.).
У 13-16 ст. адзін. дзярж. кіраун. і вярх. улада садзейніч. больш цесным паліт., эканам. і этн. сувязям паміж княствамі, паветамі і воласцямі ВКЛ. Паступ. фармір. этн. бел. тэрыт. – агульн. рысы гасп. дзейн., аднольк. бытав. культ., аг. рысы у абрад. і звыч., у маст. творч.
Фарміруецца адзіная стар.бел. мова. Для яе характ. дзеканне, цеканне, цв. “р”, аканне і яканне і г.д.. Гэта мова пат. станов. афіц. мовай дзярж. дакументау.
Яшчэ адна прыкм. народн. – этн. самасвяд. – фармір. больш склад. і доуга. Яна з’яул. тады, калі народ пачынае аддзяляць сябе ад інш. народау. У перыяд ВКЛ бел. адрознівалі сябе ад літ. і палякау, бо яны размаул. на чужой мове і насаджвалі на бел. землях катал. веру. Значна пазней бел. народ адрознівае сябе ад рус. нар. Аг. паліт. і экан. склад зах.рус. княствау у складзеВКЛ, адзіная рэліг., мова продкау, аг. культ. – усе гэта прыв. да таго, што насельн. бел. тэрыт. ВКЛ доуга назыв. сябе рускім. Паняцце “праваслауны” атаесамлівалася з паняццем “рускі”. Вось чаму этн. самасвяд. у бел. сфарміравалася значна пазней за інш. прыкметы народнасці.
Таксама фармір. адзіная культура.
Культура Белар. (13 – перш. пал. 16 ст.)
Развівалася на асн. засвойвання традыцый высокаразв. візант. і стар.рус. культур, пад уздзеяннем сац.- эканам. і грам.-паліт. ладу ВКЛ. Адной з крыніц бел. культуры быу фальклор, які адлюстр. гіст. побыту народа. Бел. культ. мела у асн. рысах сярэневяк. характ., развівалася на феад.-прыгоннай аснове. Панавала ідэалогія класа феад. пры дух. дыктатуры царквы. Царква унесла значны уклад у разв. асветы, грам.-паліт. думкі, літ-ры, музыкі, жывапісу. Кантакты Бел. з Зах.Еур. прывялі да узнікн. новых з’яу у бел. куьт..
Ішло развіцце старабел. мовы. Захавалася сіст. пісьмов. двухмоуя: стар.рус. мова выкарыст. у дух. і дзелавых інтар. насельн., а црк.слав. – у набажэнстве і рэлігіі. Больш. актау і грамат ВКЛ былі напісаны кірыліцай. З усіх жанрау бел. літ. найбольш дынам. развів. летапісы – гіст.-літ. творы з апіс. падзей па гадах. Падзяляюцца на: “летапісец вял. кн. літ.”, Бел.-літ.летапіс 1446г., “хроніка ВКЛі Жамойцкага”, “хроніка Быхауца”.
Першадрукар – Скарына. Выд. дзеяч – М.Гусоускі. Убел. літ.пераваж. традыц. тэмы і жанравыя формы. Аднак пад уплывам Рэнесансу адбываецца дамакратыз. і гуманізацыя літ-ры.
У архіт. шыр. расп. атрымала готыка – маст. стыль, запазычаны у Зах.Еур. – вял. вышыня, вертык. лініі, вузк. стральч. парталы і вокны з каляр. вітражамі, выс. вежамі. Панавала на Бел. на прац. усяго перыяду, прадст. замкамі у Лідзе, Новагар., Крэве, Вільні і Троках. У пач. 16 ст. з’явіуся Мірскі замак. Значн. месца займала культавае дойлідства. У сув. з пашыр. каталіц. пачал. буд. касцелау – Троіцкі касцел у в.Ішкалдзь, у в.Уселюб і у Іуі, касцел св. духа у Гродне. З’яул. інкастэляваныя храмы – Сынковіцкая царква крэпасць,Мураванкауская царква.
У выяул маст. Бел. вылуч. іканапіс, фрэскі, кніжн. мініяцюра, гравюра, арнамент, драул. разьбяная скульптура. Творы манум. жываісу – фрэска Благавешч. царквы Супрасльскага манастыра.
Іканапіс – абразы “Маці боская Замілаванне” (кан.14 – 15 ст.), “Маці боская Іерусалімская” (1-я пал. 15 ст.), “Маці боская Смаленская” (мяжа 15-16 ст.).
Развіцце свецкага жывапісу. – партрэт Ягайлы у касцеле у Сандаміры (Польшча), у Трокскім замку фрэскі Вітауту. У 16 ст. магнаты пачын. збіраць творы зах.еур. мастакоу. Прадстауленне галерэй продкау – гал. Радзівілау, Сапегау, Тышкевічау і інш. магн..
Разв. кніжная мініяцюра. Буйн. цэнтр – Супрасльскі манастыр, дзе існавала майстэрня. Найб. ранні помнік бел. рукап. кнігі – Лаурышаускае евангелле пач. 14 ст..
Развів. скульптура, асабл. у цэрквах, касцелах, палацах феад.. Створаны скульпт. – “Св. Гэгаш”, выявы святых Ганны і Іакіма. Традыцыі Адрадж. назір. у скульпт. “Кацяр. Александрыйская”, “Лізавета Венгерская”.
Размалеука па дрэву, касцярэзная вытворчасць, рэчы з камня, выраб кафлі, я-я трапіла на Бел. з Зах.Еур. у пач. 14 ст. і скарыстоув. пры пабудове печы, для абліц. сцен. З’явіл. шматкол. паліхромная кафля.
Т.ч. др.пал. 13 – перш. пал. 16 ст. – яркі перыяд у развіцці бел. культуры, перыяд росту паліт. і патрыят. свяд. бел., сінтэзу рэнесансава-гуманіст. павевау і сярэднявяк. рэліг. традыцый у дух. жыцці, пашырэнне культ. связей паміж бел. і ін. народамі.
