Бақылау сапасы жүйесі.АХС 220

Аудиторлық фирманың аудиторлардың жұмысына бақылау жасауы. Орташа және ірі аудиторлық фирмалардың орындалатын жұмыстардың сапасына және аудит бойынша үрдістердің жүзеге асырылуына бақылау жасау біліктілігі жоғары мамандардан құрылған Сарапшылар Кеңесіне жүктеледі. Бұл кеңес жұмыс тобының қатысушылары дайындаған барлық жұмыс файлдарын тексереді. Фирмаішілік стандарттарға сәйкес аудиттің сапасына бақылау жасауды қамтамасыз ету үшін тұрақты және ағымдағы файлдар енгізілген құжаттар жасалуға тиісті. Ағымдағы файлдар – жұмыс тобының жетекшісі тексерген құжаттар. Аудит нәтижелерін тексеру кезінде негізінен төмендегі мәселелерге көңіл аударуы қажет:

- аудиттің жалпы жоспарға және бағдарламаға сәйкес орындалғандығы;

- жасалған жұмыстардың және олардың нәтижелерінің тиісінше құжатталғандығы;

- айқындалған аудиторлық үрдістердің мақсатына жеткендігі;

- тексеру нәтижелерінің қаржылық қорытынды есептің дұрыстығы жөнінде ой-пікір білдіру үшін негіз болғандығы.

Тұрақты файлдар – Сарапшылар Кеңесі мен аудиторлық фирманың басшысы тексеріп, бекіткен құжаттар. Ондай құжаттарға төмендегілерді жатқызуға болады:

- қызмет көрсету үрдісіндегі екі жақтың міндеттері мен шарттары туралы ақпараттары бар клиентке арналған хат – келісім;

- клиенттің ішкі бақылау жүйесіндегі негізгі кемшіліктер және оларды жою жөніндегі ұсыныстарды хабарлаушы хат;

- аудиторлық тексеру нәтижелерін қарастыру хаттамалары және т.б.

Аудиторлар жұмысының сапасына сыртқы бақылауды мемлекеттік органдар жүзеге асыра алады. Бірақ бұл бақылау жанама болып табылады, себебі оның мақсаты – аудитордың жұмысын тексеру емес, салық төлеудің дұрыстығын, кәсіпорында заңға қайшы іс-әрекеттердің орын алуын және т.б. тексеру.

Аудит осы мемлекетте қабылданған стандарттар мен принциптерге сәйкес болса ғана сапалы аудит ретінде танылады. Ресми деңгейде Қазақстанда да осы ықпал әрекет етеді деп есептелінеді.

Алайда, іс-тәжірибеде клиенттер аудиторлардың қатал, бірақ әділетті қорытынды пікірлер жасауына байланысты, оларды жүргізілген аудиттің сапасы төмен деп кінәлауға тырысады, сөйтіп осы негізде келісім-шарт бойынша төленуге тиісті көрсетілген қызмет үшін төлем жасаудан бас тартады немесе аудиторлардың үстінен лицензия беруші органға шағым жасауы мүмкін.

Аудитор кәсібінің ерекшелігі – олардың маңызды қоғамдық міндетті қызметті орындайтығында. Яғни, олар көптеген ақпарат тұтынушылардың (банктердің, инвестициялық компаниялардың өкілдері, контрагенттер) бұл экономикалық субъектімен істес болу немесе болмау жөнінде шешім қабылдауына негіз болатын қаржылық қорытынды есептің дұрыстығын дәлелдейді немесе дәлелдемейді. Аудитор үшін басты міндет – аудиторлық қорытындыға сенгісі келетін адамдардың үмітін алдамау. Сондықтан аудитор клиенттің кез-келген қыңырлығы мен тілектерін орындауға емес, белгілі бір ережелер мен кәсіби этикалық кодекстің шеңберінде әрекет етуге міндетті.

Клиентке сапалы қызмет көрсету үшін аудиторлық фирмалар өздерінің ұйымдық құрылымдарын басқарудың теориясы мен практикасында, сонымен бірге клиенттерге көрсетілетін қызмет түрлеріне қарай құруға болады.

Әрбір аудиторлық фирма өзінің ұйымдық құрылымын өз бетінше анықтайтын болғандықтан, олардың тәжірибесін жинақтап көрсету күрделірек. Бірақ, негізгі бөлімшелер мен басқару органдарын анықтауға болады.

Ірі аудиторлық фирмалардың басқару құрылымы төменгілерден тұруы мүмкін:

- директорлар кеңесі;

- директор;

- аудит объектілері бойынша департаменттер (жалпы аудит, банктік, сақтандыру, зейнетақы қорларының және басқа қаржылық институттардың);

- кеңес беру департаменті (салық салу, бухгалтерлік есеп мәселелері бойынша);

- маркетинг бөлімі, бухгалтерия, ақпараттық, заңгерлік бөлімдер және т.б.

Орташа аудиторлық фирмалардың ұйымдық құрылымында төмендегі лауазымды қызмет түрлері болуы мүмкін:

- фирманың директоры;

- фирманың аудит жөніндегі директоры:

- кеңес беру бөлімі;

- мүліктерді бағалау, заңгерлік, ақпараттық, шаруашылық және т.б. бөлімдер.

Ірі аудиторлық компаниялар, сондай-ақ, халықаралық фирмалар аудитті мыныдый құрамда жүзеге асырады: аудитордың көмекшісі, аға аудитор, супервайзер, менеджер және партнер.

Аудиторлық қызметтің сапасына бақылау жасау бірнеше аспектілерінде жүзеге асырылады:

- негізгі аудитордың өз ассистенттерінің жұмыстарына бақылау жасауы;

- аудиторлық фирманың аудиторлардың жұмысына бақылау жасауы;

- сыртқы бақылау.

Негізгі аудитордың өз ассистенттерінің жұмысына бақылау жасауы. Негізгі аудитор аудиттің орындалуына толық жауап береді. Тексеру жүргізу кезінде ол ассистенттердің жұмысына бақылау жасауға, кәсіпорын қызметінің мәселелері, есепті және оған сәйкес, аудитті ұйымдастырудың болуы мүмкін мәселелері бойынша нұсқау беруге тиісті. Аға аудиторларға және қатардағы тексеруге қатысушыларға берілген кез-келген тапсырма, жұмысты тапсырған жақ оны орындаушының осы жұмысты орындауға білімі мен тәжірибесінің жеткіліктігіне саналы түрде сенімді болатындай етіп жүзеге асырылуға тиісті.

Аудиторлық фирманың аудиторлардың жұмысына бақылау жасауы. Орташа және ірі аудиторлық фирмаларда орындалатын жұмыстардың сапасына және аудит бойынша процедуралардың жүзеге асырылуына бақылау жасау біліктілігі жоғары мамандардан құрылған Сарапшылар Кеңесіне жүктеледі. Бұл кеңес жұмыс тобының қатысушылары дайындаған барлық жұмыс файлдарын тексереді. Фирмаішілік стандарттарға сәйкес аудиттің сапасына бақылау жасауды қамтамасыз ету үшін тұрақты және ағымдағы файлдар енгізілген құжаттар жасалуы тиісті.

Ағымдағы файлдар – жұмыс тобының жетекшісі тексерген құжаттар.

Аудит нәтижелерін тексеру кезінде негізінен төмендегі мәселелерге көңіл аудару қажет:

- аудиттің жалпы жоспарға және бағдарламаға сәйкес орындалғандығы;

- жасалынған жұмыстардың және олардың нәтижелерінің тиісінше құжатталғандығы;

- айқындалған аудиторлық процедуралардың мақсатына жеткендігі;

- тексеру нәтижелерінің қаржылық қорытынды есептің дұрыстығы жөнінде ой-пікір білдіру үшін негіз болатындығы.

Тұрақты файлдар – Сарапшылар кеңесі мен аудиторлық фирманың басшысы тексеріп, бекіткен құжаттар. Ондай құжаттарға төмендегілерді жатқызуға болады:

- қызмет көрсету процесіндегі екі жақтың міндеттері мен шарттары туралы ақпараттары бар клиентке арналған хат-келісім;

- клиенттің ішкі бақылау жүйесіндегі негізгі кемшіліктер және оларды жою жөніндегі ұсыныстарды хабарлаушы хат;

- аудиторлық тексеру нәтижелерін қарастыру хаттамалары және т.б.

Аудиторлар жұмысының сапасына сыртқы бақылауды мемлекеттік органдар жүзеге асыра алады. Бірақ бұл бақылау жанама болып табылады, себебі оның мақсаты – аудитордың жұмысын тексеру емес, салық төлеудің дұрыстығын, кәсіпорында заңға қайшы іс-әрекеттердің орын алуын және т.б. тексеру.

Кейбір экономистер белгілі бір аудиторлық фирма жұмысының сапалылығына сол клиентке басқа аудиторлық ұйымның күшімен қайта тексеру жүргізу арқылы көз жеткізуге болады деп есептейді. Әрине, мұндай шара сапалылықты тексеру нұсқаларының бірі болып табылуы мүмкін, бірақ оның тиімді болуы екі талай. Әдетте, сапаны тексеруші бірнеше аудиторлық файлдарды іріктеп алып, негізінен тексеру нәтижесі бойынша клиенттерде ескертулер болмағандарына тексеру жүргізеді. Бір аудиторлық фирманың көп санды клиенттеріне қайтадан толық аудит өткізу орынсыз әрі ысырапшыл әрекет болар еді.

220 (АХС) қаржылық есептілік аудитінің сапасын бақылау шараларына қатысы бар аудитордың жауапкершіліктері туралы мәлімдейді. Бұл сондай-ақ керек болғанда келісім сапаны бақылау шолушы жауапкершілігін анықтайды. Бұл АХС байланысты әдептану талаптарымен бірге оқылуы тиіс.

Аудитордың мақсаты – аудиторға ақылға қонымды сенімділік беретін келісім деңгейінде сапаны бақылау шараларын ендіру.

(a) Аудитор кәсіби стандарттарға және қолданыстағы заңды және реттеуші талаптарға сәйкес келеді; және

(b) Шығарылған аудитордың есебі жағдайларға тән.

Келісімді орындау сапасын бақылауды тексеруші төмендегі объективті бағаны және аудитордың есебін түйіндеу кезінде қол жеткізілген қорытындыларды біріктіруі тиіс:

(а) Жоба бойынша командамен бірге жасаған маңызды мәселелерді талқылау;

(b) Қаржылық есептілікті және ұсынылған аудитордың есебін тексеру;

(c) Жоба бойынша жасақ жасаған тиісті пікірлерге және қол жеткізілген қорытындыларға қатысты таңдалған аудиторлық құжаттаманы тексеру; және

(d) Аудитордың есебін түйіндеу кезінде қол жеткізілген қорытындыларды бағалау мен ұсынылған аудитордың есебі сәйкес келетінін қарастыру.