Қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған бақылау сұрақтары:
- Қандай тамырларды қысымдық тамырлар деп атайды және неге?
- Веналарда қанның ағуын қамтамасыз ететін факторларды атаңыздар.
- Веналардағы қанның бір бағытты қозғалысын не анықтайды?
- Коротков әдісінің Рива-Роччи әдісінен айырмашылығын атаңыздар.
- Тамырлар арнасының әр түрлі бөліктеріндегі қан қысымы көлемі.
Қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған ситуациялық есептер:
Есеп:
Ресейдің кезекті футбол кубогі жарысының финалды ойын кезінде жеңіске жеткен команданың жанкүйерінің матч аяқталғандағы қан кысымы көрсеткіші 150/100 және жүрек соғу жиілігі – 96 дейін көтерілген. Жеңілген команданың жанкүйерлері көрсеткіштерінде де осыған ұқсас өзгерістер байқалған. Екі жанкүйердің де денсаулығы салыстырмалы сау, жастары 25-те.
Сұрақтар:
- Екі жанкүйердің де қан айналу жүйелерінде өзгерістердің пайда болуы немен байланысты? Бұл екі жолдағы гипертензияның пайда болуының физиологиялық механизмдері қандай?
- Екеуінің қайсысында артериялық қысым мен жүрек соғу жиілігі көрсеткіштерінің көтерілуі ұзаққа созылыды?
- Дәрілік препараттарды пайдаланбай, аталған көрсеткіштерді қалай қалпына келтіруге болады?
Жауаптар:
- Кез-келген күшті эмоциялық әсер организмнің симпатоадреналинды реакциясын қоздырады, ол өз ретінде кардиореспираторлы функцияларды үдетеді.
- Жеңілген команданың жанкүйерінде (жағымсыз эмоцияда эмоция тудыратын фактор әсері жойылғаннан соң бірнеше тәулікке дейін ұзаққа созылған қозудан кейінгі құбылыс байқалады).
- Артериялық қысым мен жүрек соғу жиілігінің көрсеткіштерін тез арада қалпына келтіру үшін тыныстық гимнастика (жүрекке парасимпатикалық әсерді үдету – тыныстық рефлекс) немесе жағымды эмоция тудыратын, сол арқылы жағымсыз эмоциядан туындаған вегетативті әсерді төмендететін кез-келген қылықтық әсер қолданылады.
«Жалпы медицина» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған № 14 тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тері, дәм сезу және иіс сезу талдағыштар.
2.Сабақтың мақсаты:
- тері, дәм сезу және иіс сезу талдағыштарының құрылымдық-функциялық
ұйымдасуы, қасиеттері, бойынша білімді алу және оны бекіту;
- тері, дәм сезу және иіс сезу рецепторларының жіктелуі және иістерді
қабылдау теориясы бойынша білімі алу және оны бекіту;
- тері (тактильді және температуралық) талдағышын зерттеу бойынша
дағдыларды меңгеру және бекіту;
Дәм сезу және иіс сезу талдағыштарын зерттеу әдістері бойынша
дағдыларды меңгеру және бекіту.
3.Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1.Тері рецепторлары, олардың жанасуды, қысым және шайқалуды (вибрации)
Абылдаудағы ролі.
2.Тактильдік талдағыш, оның бөлімдері.
3.Температуралық талдағыш, оның бөлімдері.Температура гомеостазын ұстап тұрудағы
ролі.
4.Ауырсынудың биологиялық маңызы, проекциялық және таралатын ауырсынулар.
5.Антиноцицепцивтік жүйе. Жансыздандыру және наркоз туралы жалпы көзқарас.
6.Дәм сезу талдағышы, оның бөлімдері. Дәм сезудің жіктелуі.
7.Тактильдік талдағышты зерттеу әдістері.
8.Иіс сезу талдағышы, оның бөлімдері.
9.Иістердің жіктелуі, оларды қабылдау теориясы.
Тәжірибелік жұмыстар:
1. Дәм сезу табалдырығын анықтау.
2. Тактильді сезімді зерттеу.
3. Терморецепторлардың бейімделуі.
4. Салмаққа тәуелді ажырату табалдырығын анықтау.
4. Әдебиеттер:
1. Сәтбаева Х.Қ., Өтепбергенов А.А., Нілдібаева Ж.Б. Адам физиологиясы. -
Алматы. Издательство «Дәуір», 2005. - 663 б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар./ Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006 г. - 174 б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб. пособие
/Н.Н.Алипов, Д.А. Ахтямова, В.Г. Афанасьев и др.; Под ред. С.М. Будылиной,
В.М.Смирнова. - М.: Издательский центр «Академия», 2005. - 336 с.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
В.Судакова, А.В.Котова. - М., 2002.
5. Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с приложением на
компакт-диске.Под ред.Ю.В. Наточина, В.А.Ткачука. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007.-384 с.
6. Судаков К.В. Курс лекций. М.: Медицина, 2000. - 784 с.
7. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М. Покровского, Г.Ф. Коротько. - 2-е изд.,
перераб и доп. - М.: Медицина, 2003. - 656 с.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Выс. школа, 1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
5. Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы
студентов / Под ред. А.А.Утебергенова, Д.А.Адильбековой. – Шымкент, 2006.-66б.
6. Физиология человека /Н.А.Агаджанян и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1992.
T.I,II.
«Жалпы медицина» факультетінің 3 курс студенттеріне арналған № 8 тәжірибелік сабақ
1. Тақырып: Жүрек циклы және оның фазалық құрылымы. Жүрек
тондарының пайда болу механизмі. Электрокардиография.
Балалардағы ерекшеліктері.
2. Сабақтың мақсаты:
- жүрек циклінің кезеңдік құрылысы, жүрек тондарының пайда
болу механизмі, ЭКГ физиологиялық негіздері бойынша білім алу
мен оны бекіту және жүрек пальпациясы, аускультациясы мен ЭКГ
тіркеу әдістері бойынша дағдыларды игеру.
3. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Жүрек циклы, оның кезеңдік құрылымы.
2. Систолалық және минуттық қан қөлемі, жүрек индексі. Балалардағы ерекшеліктері.
3. Жүрек түрткілі: байқалуы, орналасу реті, анықтау әдістері.
4. Жүрек тондары: пайда болу механизмі, тыңдау нүктелері, балалардағы ерекшеліктері.
5. ЭКГ, оның физиологиялық негіздері.
6. Қалыпты электрокардиограмма. ЭКГ балалардағы ерекшеліктері.
Тәжірибелік жұмыстар:
1.Жүрек түрткісін табу.
2.Жүрек аускультациясы.
3.Қалыпты жағдайда ЭКГ көрсеткіштерінің интерпретациясы және ЭКГ жазып алу.
5 Әдебиеттер:
1.Сәтбаева Х.Қ., Өтепбергенов А.А., Нілдібаева Ж.Б. Адам физиологиясы. (Оқулық). - Алматы. Издательство «Дәуір», 2005. - 663 б.
2.Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар./ Сайдахметова А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006 г. - 174 б.
3.Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб. пособие /Н.Н.Алипов, Д.А. Ахтямова, В.Г. Афанасьев и др.; Под ред. С.М. Будылиной, В.М.Смирнова. - М.: Издательский центр «Академия», 2005. - 336 с.
4.Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. В.Судакова, А.В.Котова. - М., 2002.
5.Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с приложением на компакт-диске.Под ред.Ю.В. Наточина, В.А.Ткачука. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007.-384 с.
6.Судаков К.В. Курс лекций. М.: Медицина, 2000. - 784 с.
7.Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М. Покровского, Г.Ф. Коротько. - 2-е изд., перераб и доп. - М.: Медицина, 2003. - 656 с.
«Жалпы медицина» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған № 13 тәжірибелік сабақ
1.Тақырыбы: Есту, тепе-теңдік талдағыштары.
2.Сабақтың мақсаты:
- есту талдағышының құрылымдық-функциялық ұйымдасуы, қасиеттері,
дыбыстарды қабылдау теориялары бойынша білімді алу және оны
бекіту;
- тепе-теңдік талдағышының құрылымдық-функциялық ұйымдасуы, оның
дененің кеңістіктегі қалпын және кеңістікте қозғалуындағы ролін бағалау
бойынша білім алу және оны бекіту;
- есту талдағышты зерттеу бойынша дағдысын үйрету және оны бекіту;
- тепе-теңдік талдағышын және тепе-теңдік аппаратын тітіркендіру кезінде
пайда болатын рефлекстерді зерттеу дағдыларын меңгеру және бекіту.
3.Оқыту міндеттері:
- есту талдағышының құрылымдық-функциялық ұйымдасуы, қасиеттері
және дыбыстарды қабылдау теориялары туралы білімді қалыптастыру;
- тепе-теңдік талдағышының құрылымдық-функциялық ұйымдасуы, оның
дененің кеңістіктегі қалпын және кеңістікте қозғалуындағы ролін бағалау
туралы білімді қалыптастыру;
- есту және тепе-теңдік талдағыштардың қызметін аса маңызды зерттеу
әдістерінің принциптерін түсіндіру;
- есту талдағыштың функциялық жағдайдың бағалау әдістерін үйрету;
- экспериментте алынған мәліметтердің мағнасын ұғыну, талдау және
бақыланған факторларды, құбылыстарды және олардың себеп-
салдарының өзара қатынасын ұғып, түсіндіре алуға үйрету;
- есту талдағыштың қызметін зерттеуде қолданылатын жабдықтар мен
құралдардың жұмыс принциптерін оқыту.
4.Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1.Сыртқы,ортаңғы және ішкі құлақтың қызметтері.
2.Есту талдағышы,оның бөлімдері.
3.Дыбысты қабылдау механизмі, дыбыстарды қабылдау теориялары (Г.Гельмгольц,
Г.Бекиши және т.б.).
4. Есту талдағышын зерттеу әдістері (аудиометрия, дыбыстың сүйек және ауа арқылы
өткізілуін зерттеу).
5.Тепе-теңдік талдағыштары, оның бөлімдерінің үдеу кезіндегі және салмақсыздық
жағдайындағы ерекшеліктері.
6. Дененің кеңістіктегі және қозғалған кездегі қалпын бағалаудағы тепе-теңдік
талдағышының ролі.
7. Тепе-теңдік талдағышын зерттеу әдістері.
Тәжірибелік жұмыстар:
1. Дыбыстың сүйек арқылы және ауа арқылы өткізгіштігін зерттеу.
2.Адамның көзінің нистагмін бақылау.
5.Үйрету мен оқытудың әдістері: шағын топтарда жұмыс істеу: студенттер 6-7 адамнан тұратын топтарға бөлініп, оларға әтүрлі жилікті дыбыстарды қабылдаудың механизмін талдау ұсынады. Одан кейін студенттерге тепе-теңдік талдағышының рецепторлары бойынша – отолит аппараты және жартылай каналдар рецепторлары бойынша салыстырмалы кестеін құрастыру ұсынылады. Кестенің негізіне енген салыстыру критерийлері саны, тақырыпты меңгеру тереңдігін көрсетеді. Талдау барысында оқытушының жетекшілігімен жалпы ортақ кесте құрастырылу тиіс, оның ішінде барлық топтардың ұсынған және қорғай алған барлық критерийлер енуі керек.
Жұптасып жұмыс істеу: Студенттер дыбыстың сүйек және ауа арқылы өткізгіштігін зерттеу және адамның көзінің нистагмін бақылау атты тәжірибе жүзіндек жүзеге асырып, хаттамаға тіркейді.
Ситуациалық есептерді шешу.
Әдибиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
К.В. Судакова, А.В. Котова. – М., 2002.
5.Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с предложением на
компакт-диске.Под ред. Ю.В.Наточина,В.А.Ткачука.-М.: Медицина,2007.-384б.
6. Судаков К.В. Курс лекции.М.: Медицина,2000.-784б.
7. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
5. Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы
студентов / Под ред. А.А.Утебергенова, Д.А.Адильбековой. – Шымкент, 2006.-66б.
6. Физиология человека /Н.А.Агаджанян и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1992.
T.I,II.
7. Бақылау:
Бастапқы білім деңгейін бағалауға арналған бақылау сұрақтары:
1. Сыртқы және ортаңғы құлақтың қызметтері.
2. Есту рецепторлары жасушалар қайда орналасқан және олар қалай аталады?
3.Ішкі құлақ ұлуында пайда болатын,электрлік феномендердің түрлері.
4. Тепе-теңдік талдағыштар рецепторлары қайда орналасқан?
5. Тепе-теңдік талдағыштар рецепторларының түрлері.
Бастапқы білім деңгейін бағалау тестері:
Қосымша 1 қараңыз:
Қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған бақылау сұрақтары:
1.Дыбысты қабылдауда қандай электрлік феномендер дыбыс әсерімен байланысты емес?
2. Ұлудағы микрофонды потенциал дегеніміз не және оның пайда болу механизмі қандай?
3.Эндолимфа дегеніміз не?
4. Отолит аппаратының рецепторларына адекватты тітіркендіргіш не бола алады?
5. Иірімді каналдарының рецепторларына адекватты тітіркендіргіш не бола алады?
6. Тепе-теңдік аппаратты тітіркендіру кезінде, ішкі мүшелердің вегетативтік
рефлекстері пайда болуын немен түсіндіруге болады?
Қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған бақылау есептері:
1.Адамда ауруға шалдыққан соң, екі құлақтың да ортаңғы бөліктері зақымдалған (екі жақты отит)?
Сұрақ: Ауру адам дыбысты қабылдай ала ма?
2. Ауа арқылы дыбысты қабылдауға қарағанда, су астында дыбыстың қайдан шыққанын анықтау қиын. Неге?
«Стоматология» факультетінің студенттеріне арналған № 13 сабақ
1.Тақырыбы: Сыртқы тыныс алу. Тыныс алу көлемдері.
2.Сабақтың мақсаты:
- сау адамның ағзасында тыныс алу жүйесінің негізгі функциялық
заңдары және оны реттеу механизмдері бойынша білімді алу
және оны бекіту;
- сау адамның ағзасында тыныс алу жүйесінің негізгі физиологиялық
сипаты, оның жыныстық және жастық ерекшеліктері бойынша
білімді алу және оны бекіту;
- ағзаның тыныс алу жүйесінің қызметін зерттеу дағдыларын меңгеру
және бекіту;
3.Оқыту міндеттері:
- тыныс алу процесінің маңызы,кезеңдері, механизмі, және оның реттелуі
туралы білімді қалыптастыру;
- тыныс алу жүйесінің негізгі физиологиялық сипаты, оның жастық және
жыныстық ерекшіліктері бойынша білімді қалыптастыру;
- тыныс алу жүйесінің негізгі зерттеудің аса маңызды әдістерінің
принциптерін түсіндіру;
- тыныс алу жүйесінің функциялық күйде бағалау әдістерін үйрету;
- тыныс алу жүйесінің әр түрлі көрсеткіштерінің ақпараттық құндылығын
және олардың реттелу механизмін түсіндіру.
Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1.Тыныс алудың маңызы, оның негізігі кезеңдері.
2.Дем алу және дем шығару биомеханикасы.
3.Плевра қуысындағы қысым, оның пайда болуы және сыртқы тыныс алу механизміндегі
ролі.
4.Өкпе көлемдері, оларды анықтау әдістері.
5.Өкпедегі газ алмасу.
6.Қан арқылы О2 және СО2 тасмалдануы.
7.Ұлпадағы газ алмасуы.
8.Тыныс алу реттелуі:
а) тыныс алу орталығы және оның бөлімдері
б)тыныс алудың өздігінен реттелуі (Геринг, Брейер рефлексі).
в) гуморалдық реттелу
9.Шайнау, жұту және тыныс алу өзара байланысы.
Тәжірибелік жұмыстар:
1.Спирометрия.
2. Тыныс алудың минуттық көлемін тыныштық күйде және жұмыс барысында анықтау.
3. Әр түрлі жағдайда тыныс алуды ерікті тоқтау ұзақтылығын анықтау.
5.Үйрету мен оқытудың әдістері:
шағын топтарда жұмыс істеу: студенттер 6-7 адамнан тұратын топтарға бөлінеді және олар плевра қуысындағы теріс қысымды, оның қамтамасыз ететін факторларды талдайды. Одан кейін, әр топта тыныс алу орталығының бөлімдерін, олардың орналасуын, тыныс алу процесіндегі ролін және белгілі бір тыныс алу орталығының істеп шығуының тыныстық өзгеруіне әсерін талқылайды.
Жұптасып жұмыс істеу: Студенттер спирометр көмегімен (спирометрия) өкпе көлемдерін, пневмотахометр көмегімен дем алу және дем шығару күшін, тыныс алудың минуттық көлемін анықтау жұмыстарын тәжірибе жүзінде жүзеге асырып, хаттамаға тіркейді.
Ситуациялық есептер шешу.
Әдибиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
К.В. Судакова, А.В. Котова. – М., 2002.
5.Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с предложением на
компакт-диске.Под ред. Ю.В.Наточина,В.А.Ткачука.-М.: Медицина,2007.-384б.
6. Судаков К.В. Курс лекции.М.: Медицина,2000.-784б.
7. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
5. Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы
студентов / Под ред. А.А.Утебергенова, Д.А.Адильбековой. – Шымкент, 2006.-66б.
6. Физиология человека /Н.А.Агаджанян и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1992.
T.I,II.
Бастапқы білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1.Тыныс алудың кезеңдерін атаңыз.
2.Сурфактант дегеніміз не?
3.Газдардың парциалдық қысымы дегеніміз не?
4.Қан құрамындағы газдардың өзгерістерін қандай рецепторлар қабылдайды?
5.Карбоангидразаның ролі.
6.Негізгі инспираторлық бұлшық еттерді атаңыз.
Бастапқы білім деңгейін бағалау тестері:
Қосымша 1 қараңыз:
Қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған бақылау сұрақтары:
1. Плевралық қуыста теріс қысымның пайда болуына себеп болатын факторларды атаңыз.
2. Неге қалыпты дем шығару пассивті процесс болып табылады?
3. Тыныстың минуттық көлемі дегеніміз не және оның анықтайтын қандай әдістерді білесіз?
4. Оксигемоглобин диссоциациясының қисығы қандай тәуелділікті көрсетеді?
5. Қан арқылы СО2 тасмалдану формаларын атаңыз.
Қорытынды білім деңгейін бағалауға арналған бақылау есептері:
1. Қырық жыл бұрын жаңа туған кейбір балалардың өмірге келгеннен кейін алғашқы дем ала алмай мерт болып кететіндігінің, себептері анықталған. Осындай баллардың және басқа аурулардан өлген балалардың өкпе ұлпасы гомогенаттарын салыстырғанда бұл сұрақтың шешімі табылған. Осы гомогенаттардың бірқатар физико-кимиялық көрсеткіштерін анықтап өзара салыстырды.
Сұрақ: Бұл қандай көрсеткіш және оның көлемінің нені айтады?
2. Егер де жаңа туған баланың кіндігін лигатурамен өте баяу байлағанда, онда бірінші дем алу болмағандықтан бала мерт болады.
Сұрақ: Неге?
«Стоматология» факультетінің студенттеріне арналған № 12 сабақ
Тақырыбы: Жүрек жұмысының реттелуі.Гемодинамика өлшемдері.
Микроциркуляция.
Сабақтың мақсаты:
- қан тамырлары тонусының реттелу түрлері, олардың
механизмі бойынша білім алу және оны бекіту;
- тамыр қозғалтқыш орталықтың бөлімдері, олардың орналасу
реті бойынша білім алу және оны бекіту;
- тамырларды тарылтатын және кеңітетін заттардың әсер ету
механизмі, сипаттамалары туралы білім алу және оныбекіту.
Оқыту міндеттері:
- сау адам ағзасындағы қан тамырлары тонусын реттеудің
негізгі түрлері жөнінде білім қалыптастыру;
- адам ағзасының қан тамырлары тонусы реттелуінің негізгі
заңдылықтарын меңгеру;
- ағза тіршілігі үшін қан қысымын тұрақты деңгейде ұстап
тұрудың ақпараттық бағалығын түсіндіру.
Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Жүрек жұмысының реттелу деңгейі.
2.Ауыз қуысындағы шырышты қабатында және тістерде тітіркенумен себебі кезінде жүрек жұмысының рефлексті өзгеруі.
3.Қан тамырлары бойымен қанның ағуы., гемодинамика заңдары.
4. Қан қысымы:оның көлеміне әсер ететін факторлар,анықтау әдісі,ауыз қуысында жүргізілген манипуляциялар кезінде өзгеру себептері, артериялық қысым қисығы.
5.Сызықтық және көлемдік қанның ағу жылдамдығы.
6. Артериялық және веналық пульс.
7.Микроциркуляция, оның ауыз қуысында және ұлпаларда ерекшеліктері.
8.Тамырлар тонусының реттелуі.
Тәжірибелік жұмыстар:
1. Гольц тәжірибесі.
2.Данини-Ашнер тәжірибесі.
3.Адамның артериялық қысымын өлшеу.
4.Артериялық пульс пальпациясы.
Әдибиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
К.В. Судакова, А.В. Котова. – М., 2002.
5.Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с предложением на
компакт-диске.Под ред. Ю.В.Наточина,В.А.Ткачука.-М.: Медицина,2007.-384б.
6. Судаков К.В. Курс лекции.М.: Медицина,2000.-784б.
7. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
5. Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы
студентов / Под ред. А.А.Утебергенова, Д.А.Адильбековой. – Шымкент, 2006.-66б.
6. Физиология человека /Н.А.Агаджанян и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1992.
T.I,II.
Бастапқы білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1. Пульстік қысым деген не?
2. Тәжірибеде артериялық қысым қисығында 1 ретті толқындар неден пайда
болады?
3. Сіздерге артерияллы пульстің қандай сипаттары белгілі?
4. Флебография деген не?
5. Артериялық пульс деген не?
Бастапқы білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1. Тамыр қозғалтқыш орталық бөлімдері және олардың орналасу реті.
2. Қан тамырларының меншікті рефлекстерінің рецепторлары қайда
орналасқан?
3. Қан тамырларының жанама рефлекстерінің рецепторлары қайда
орналасқан?
4. Тамыр тарылтқыш заттарды атаңыздар?
5. В.Н.Черниговский жіктеуі бойынша тамырлық рефлекстер қандай топтарға
бөлінеді?
Қорытынды білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1. Тамырлар тонусына симпатикалық жүйке әсері.
2. Қан тамырларының альфа-рецепторларына норадреналин мен адреналин
әсері қандай тамырлық өзгеріс тудырады?
3. Қолқа доғасында артериялық қысым артқанда пайда болатын депрессорлы
рефлекстің рефлекстік доғасын салыңыздар.
4. Рениннің тамыр тарылтқыш әсері механизмі.
5. Вазопрессиннің тамыр тарылтқыш әсері механизмі.
«Стоматология» факультетінің студенттеріне арналған № 11 сабақ
1.Тақырыбы: Жүрек жұмысын зерттеудің физиологиялық және клиникалық
әдістері. Жүрек бұлшық етінің физиологиялық қасиеттері.
2. Сабақтың мақсаты:
- миокардтың физиологиялық қасиеттерін зерттеу бойынша білімді бекіту;
- жүрек жұмысын зерттеудің физиологиялық және клиникалық әдістердің
негізіне жататын заңдар бойынша білімді алу және оны бекіту;
- жүрек жұмысын зерттеу (жүрек түрткісін табу, жүрек аускультациясы,
ЭКГ тіркеу және талдау) дағдыларын үйрену және оны бекіту.
3.Оқыту міндеттері:
- жүрек бұлшық етініңфизиологиялық қасиеттері бойынша білімді
қалыптастыру;
- жүрек жұмысын зерттеудің физиологиялық және клиникалық әдістерінің
негізгі мәні бойынша білімді қалыптастыру;
- жүрек жұмысын зерттеудің маңызды физиологиялық және
клиникалық әдістерінің принциптерін түсіндіру;
- жүректің функциялық жағдайын бағалау әдісін түсіндіру;
- жүрек қызметінің түрлі көрсеткіштерін және оларды ретту
механизмдерінің ақпаратық бағасын түсіндіру.
Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Жүрек бұлшық етінің физиологиялық қасиеттері:
а) қозғыштығы
б) жиырылғыштығы
в) өткізгіштігі
г) автоматиясы.
2. Жүрек циклы, оның фазалары.
3. Экстрасистола.
4. Жүрек дыбыстары (тондары), олардың табиғаты және жүрек дыбыстарын тыңдау
нүктелері (горизонтальді және вертикальді бағдарлары).
5. Жұмыс істеп тұрған жүректе пайда болатын потенциалдар айырымы (ЭКГ), оның
тіркеу әдістері, тіркеу нүктелері.
6. ЭКГ элементтерінің функциялық маңызы.
Тәжірибелік жұмыстар:
1.Жүрек түрткісін табу.
2.Жүрек аускультациясы.
3.Жүрек жұмысының фазалық анализі.
4.Электрокардиография.
5.Үйрету мен оқытудың әдістері:
шағын топтарда жұмыс істеу: студенттер 6-7 адамнан тұратын топтарға бөлінеді және оларға ЭКГ фрагметтерін талдау ұсынылады алынған мәлеметтерді интерпретациялау қажет.
Жұптасып жұмыс істеу: тәжірибелік жұмыстар негізінде адамды физиологиялық зерттеу: жүрек түрткісін табу, жүрек аускультациясы, электрокардиограмма жазып алу және талдау, оларды нормамен салыстыру,қорытынды жасау және хаттама толтыру.
Ситуациалық есептерді шешу.
Әдибиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
К.В. Судакова, А.В. Котова. – М., 2002.
5. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
Бастапқы білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1.Жүрек циклі қандай фазалардан тұрады?
2.Автоматия дегеніміз не?
3.Миокард толығымен автоматияға ие бола ма? Автоматия миокардтың барлық бөлігіне тән бе?
4.Фонендоскоп көмегімен жүректің неше дыбыстарын (тондарын) естуге болады?
5.ЭКГ нені көрсетеді?
6.ЭКГ тіркеу кезіндегі стандартты тіркемелерді атаңыз.
Қорытынды білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1. Миокард қозғыштығымен автоматиясы немен ажыратылады?
2. Жүрек автоматиясының әлсіреу градиенті заңы не туралы айтылады?
3. ЭКГ РQ интервалы нені көрсетеді?
4. Жүректің бірінші тонына сипаттама беріңіз?
5. Жүрек түрткісінің пайда болу себебі.
Қорытынды білім деңгейіне арналған бақылау сұрақтары:
1.Егер де синоатриалдық түйіннің жасушаларында және жүрекше мен қарынша мускулатурасын жасушаларының МП бір мезгілде болса, не байқауға болар еді?
«Жалпы медицина» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған № 11 тәжірибелік сабақ
1. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Физиологиялық қызметтердің жүйкелі реттелуі, ОЖЖ қызметтерін зерттеу әдістері.
2. Нейрон-ОЖЖ құрылымдық-функционалды бірлігі.
3. Рефлекс уақыты, оны құрайтын компоненттер және оған әсер ететін факторлар.
4. Жүйке жүйесіндегі орталықтар: анықтамасы, бөлімдері, жіктелуі.
5. Жүйке орталықтарында қозудың бір жақты өткізілуі.
6. Жүйке орталықтарында қозудың баяу өткізілуі.
7. Жүйке орталықтарында қозудың жинақталуы: уақыттық (кезекті) және кеңістікті.
8. Қажу, жүйке орталығының тонусы.
9. Қозу ырғағының тронсформациясы, окклюзия, қозудан кейінгі құбылыс, кейбір улы
заттарға жүйке орталықтарының таңдамалылы, сезімталдылығы, жүйке орталығы
қызметінің оттекпен қамтамасыз етілуіне тәуелділігі.
10.ОЖЖ тежелу процесі, оның маңызы.
11. Постсинапстық тежелу,оның түрлері және механизмі.
а) Сеченов тежелуі
б) реципрокты тежелу
в) латеральды тежелу
12.Пресинапстық тежелу, оның механизмі.
13.Пессималды тежелу, оның механизмі.
14.ОЖЖ іс- әрекет координациясы және оның негізгі принциптері:
а) жүйке процестерінің иррадиациясы принципі, иррадиация түрлері;
б) бір мезгілді және кезекті индукция;
в) соңғы жалпы жол немесе түтікше принципі;
г) доминанта (үстемділік) принципі (А.А.Ухтомский), доминантты ошақ қасиеттері;
г) пластикалық принципі.
15.Соматикалық және автономды жүйке жүйесінің функционалдық негізі.
16.Автономды жүйке жүйесінің симпатикалық, парасимпатикалық және
метасимпатикалық бөлімдері.
17.Вегетативтік рефлекстердің эфферентті бөлімнің ұйымдастыру
принциптері.Вегетативтік ганглилерге қозудың өткізу механизмдері.
18.Эндокриндік жүйенің функциялық сипаты. Ішкі секреция бездердің жалпы
сипаттамасы.
19.Гормондар жалпы қасиеттері, қызметтері, олардың өндірілетін орындары, гормондарды
қанмен тасмалдау түрлері, тіршілік ету ұзақтылығы, гормондардың ыдырауы.
20.Гормондардың жасушалармен әрекеттесуі (жасуша ішілік, рецепторлармен).
21.Гормондар реттелу секрециясы (жасуша ішілік,жүйкелік).
22.Гипоталамустың нейросекреторлық қызметі: либерин және статин.Гипоталамустың
гипофизбен функционалды байланысы.
23.Гипоталамо-гипофизарлы-бүйрек үсті жүйе.
24.Ағза үшін зат алмасуының мәні. Көмірсулар алмасуы. Қандағы глюкоза деңгейінің
реттелуі.
25.Белоктар алмасуы,оның реттелуі.Азоттық тепе-теңдік.
26.Майлар алмасуы.
27.Ағзаның қуат шығынын анықтайтын әдістер: тікелей және жанама калориметрия.
28.Негізгі алмасу, оған әсер ететін факторлар және анықтайтын әдістер.
29.Тамақтанудың физиологиялық нормасы.
30.Дене температурасының сызбасы.
31.Термореттелудің орталық және шеткі механизмдері.
32.Жылу түзілуі және жылуды бөлу механизмдері.
2. Тәжірибелік жұмыстар:
1. Рефлекстік доға анализі.
2. Тюрк әдісі бойынша рефлекс уақытын анықтау және оқшауланған бұлшық еттердің
жиырылу амплитудасының тітіркендіргіш күшіне тәуелділігі.
3. Жүйке орталықтарындағы қозудың кезекті жинақталуы.
4. Жүйке орталықтарындағы қозудың кеңістікті жинақталуы.
5. Орталық тежелу (Сеченов тежелуі).
6. Орталық тежелу (Жұлын рефлекстерінің өзара тежелуі).
7. ОЖЖ қозу иррадиациясы.
8. Бақаның көз қарашығына адреналиннің әсері.
9. Бақа терісінің пигментті жасушаларына питуитриннің және адреналиннің әсері.
10.Гаррис- Бенедикт кестесі бойынша негізгі зат алмасуды анықтау.
11.Рид формуласы бойынша негізгі зат алмасуының ауытқуын есептеп шығару.
12.Термометрия.
13.Тәуліктік тамақ рационын құрастыру.
«Стоматология» факультетінің студенттеріне арналған № 10 сабақ
1. Тақырыбы: Қанның құрамы, қасиеттері, атқаратын қызметтері. Қан
жасушалары. Қанның қорғаныс қасиеттері.
2. Сабақтың мақсаты:
- жүйе ретінде қанның функциялық сипатын және қанның формалық
элементтерінің функциялық маңызы бойынша білімді алу және
оны бекіту;
- қанның қорғаныс қасиеттері, гемотрансфузия негізі, қанның негізгі
константалары және олардың тұрақтылығын сақтау механизмдері
бойынша білімді алу және оны бекіту;
- қанның түрлі көрсеткіштерін анықтау дағдыларын үйрету және оны
бекіту.
3. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Гемоглобин: мәні, қосылыстары. Түсті көрсеткіш, мәні. ЭТЖ және оған әсер ететін
факторлар.
2. Гемолиз, оның түрлері. Эритроциттердің осмостық төзімділігі, оның шекарасы.
3. Лейкоциттер. Лейкограмма.
4. Тромбоциттер.Қан ұюы процесс және оның фазалары.
5. Қан ұюына қарсы жүйе. Қан ұюында ақауы бар адамдардың тісін жұлғанда туындайтын асқынулар. Қан ауруымен ауратын науқастардың ауыз қуысында операция жасау кезінде қан ағуын тоқтату және оған қарсы әсер әдістерінің физиологиялық негіздері.
6. Қан топтары, резус- фактор. Қан құюдың негіздері.
Тәжірибелік жұмыстар:
1. Қан құрамындағы гемоглобинді Сали әдісі бойынша анықтау.
2. Эритроциттердің тұну жылдамдығы (ЭТЖ).
3. Қан топтарын анықтау.
4. Резус- факторды (Rh -фактор) анықтау.
5. Әдибиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
К.В. Судакова, А.В. Котова. – М., 2002.
5.Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с предложением на
компакт-диске.Под ред. Ю.В.Наточина,В.А.Ткачука.-М.: Медицина,2007.-384б.
6. Судаков К.В. Курс лекции.М.: Медицина,2000.-784б.
7. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
5. Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы
студентов / Под ред. А.А.Утебергенова, Д.А.Адильбековой. – Шымкент, 2006.-66б.
6. Физиология человека /Н.А.Агаджанян и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1992.
T.I,II.
«Жалпы медицина» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған № 10 тәжірибелік сабақ
1.Тақырыбы: Қуат алмасуы. Тамақтану. Дене температурасының реттелуі және жылу балансы.
2.Сабақтың мақсаты:
- зат алмасудың мәні, белоктар алмасуының гормоналді реттелуі, термодинамика
заңдары, негізгі алмасу және ағзада қуат шығынын анықтайтын әдістерді оқыту
бойынша білімді алу және оны бекіту;
- тамақтанудың физиологиялық негізі, тамақтану теориялары бойынша білімді алу
және оны бекіту;
- адамның дене температурасының схемасы және температураны реттеудің жүйелік
механизмін оқыту бойынша білім алу және оны бекіту;
- негізгі алмасуды анықтау және негізгі алмасудың нормадан ауытқуын анықтау
бойынша дағдыларды үйрену және оны бекіту.
- термометрия және тамақ рационын құрастыру дағдыларын үйрену және оны бекіту.
3. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1.Ағза үшін зат алмасуының мәні. Көмірсулар алмасуы. Қандағы глюкоза деңгейінің
реттелуі.
2.Белоктар алмасуы,оның реттелуі.Азоттық тепе-теңдік.
3.Майлар алмасуы.
4.Ағзаның қуат шығынын анықтайтын әдістер: тікелей және жанама калориметрия.
5.Негізгі алмасу, оған әсер ететін факторлар және анықтайтын әдістер.
6.Тамақтанудың физиологиялық нормасы.
7.Дене температурасының сызбасы.
8.Термореттелудің орталық және шеткі механизмдері.
9.Жылу түзілуі және жылуды бөлу механизмдері.
Тәжірибелік жұмыстар:
1. Гаррис- Бенедикт кестесі бойынша негізгі зат алмасуды анықтау.
2. Рид формуласы бойынша негізгі зат алмасуының ауытқуын есептеп шығару.
3. Термометрия.
4. Тәуліктік тамақ рационын құрастыру.
4. Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред.
К.В. Судакова, А.В. Котова. – М., 2002.
5.Современный курс классической физиологии (избранные лекции) с предложением на
компакт-диске.Под ред. Ю.В.Наточина,В.А.Ткачука.-М.: Медицина,2007.-384б.
6. Судаков К.В. Курс лекции.М.: Медицина,2000.-784б.
7. Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
5. Ситуационные задачи по физиологии с основами анатомии для самостоятельной работы
студентов / Под ред. А.А.Утебергенова, Д.А.Адильбековой. – Шымкент, 2006.-66б.
6. Физиология человека /Н.А.Агаджанян и др. - Алма-Ата: Казахстан, 1992.
T.I,II.
«Жалпы медицина» факультетінің 3 курс студенттеріне арналған «Тыныс алу жүйесі» модулі бойынша № 2 аралық бақылау.
1.Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Тыныс алудың негізгі кезеңдері, түрлері, жиілігі, тереңдігі және ырғағы.
2. Өкпе вентиляциясы (минуттық, альвеолалық), оның өкпенің әр түрлі бөлімдерінде әр
түрлі деңгейде болуы, балалардағы ерекшеліктері.
3. Дем алу мен дем шығару.
4. Плевра қуысындағы қысым. Өкпе мен кеуде қуысы қабырғасының серпімділік
қасиеттері, балалардағы ерекшеліктері.
5. Альвеолалық ауадағы газдардың парциалдық қысымы және сұйықтықтағы газдар
кернеуі, оларды анықтау әдістері.
6. Өкпедегі газдар алмасуы. Өкпе мембранасы қасиеттері. Өкпелердің диффузиялық
қабілеті.
7. Өкпедегі газдар алмасуының жасқа қатысты ерекшеліктері.
8. Оттегінің қанмен тасмалдануы. Қанның оттектік сыйымдылығы.
9. Көмір қышқыл газының қанмен тасмалдануы. Әр түрлі жағдайларда СО2 өңделу
коэффициенті.
10.Қан мен ұлпалар арасындағы газдар алмасуы.
11.Өкпе мен ұлпалар арасындағы газдар алмасуының жасқа қатысты ерекшеліктері.
12.Тыныс алу орталығы және оның бөлімдері.Тыныстық кезеңдерді қамтамасыз ететін
ОЖЖ құрылымдары.
13.Өкпенің механорецепторлары, олардың тыныс жиілігі мен тереңдігін өздігінен
реттеудегі маңызы. Геринг пен Брейер рефлекстері.
14.Гуморалды реттелу. Фредерик тәжірибесі.
15.Газдар тұрақтылығын сақтаудағы хеморецепторлардың (орталық және шеткі) ролі.
16.Тыныс алу реттелуіндегі гипоталамустың, лимбиялық жүйенің және ми қыртысының
маңызы.
17.Тыныс алудың шартты-рефлексті және ерікті реттелуі.
18.Тыныс алудың жасқа қатысты ерекшеліктері.
19.Төменгі атмосфералық қысым жағдайында тыныс алу.
20.Тау ауруы кезінде ырғақты тынысты туындайтын себептер.
21.Жоғарғы атмосфералық қысым жағдайында тыныс алу.
22.Ыстық климат жағдайындағы тыныс алу.
23.Қан құрамындағы газдардың тұрақтылығын қамтамасыз ететін функциялық жүйе
және оның негізгі түйінді механизмдері.
24.Жаңа туған баланың алғашқы демі және оның пайда болуына ықпал жасайтын негізгі
факторлар.
25.Жаңа туған балалардың тыныс алуы реттелуі.
26. Бала дамуы барысында әр түрлі кезеңдерде газдар гомеостазын сақтап тұру.
2. Тәжірибелік жұмыстар:
1. Тыныс алудың түрлерін, жиілігін және тереңдігін анықтау.
2. Пневмография.
3. Тыныс алудың минуттық көлемін тыныштық күйде және жұмыс барысында анықтау.
4. Әр түрлі жағдайда тыныс алуды ерікті тоқтау ұзақтылығын анықтау.
5. Спирограмманы жазып алу және талдау.
«Жалпы медицина» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған № 9 тәжірибелік сабақ
1.Тақырыбы: Ішкі секреция бездері. Эндокриндік бездердің жалпы сипаттамасы.
2.Сабақтың мақсаты:
- ішкі секреция бездердің реттелу әрекетінің механизмдері және адамның
эндокриндік жүйсінің функцияларының негізгі заңдарын оқыту бойынша
білім алу және оны бекіту;
- ішкі секреция бездердің морфофункционалды ерекшеліктері және
олардың ағза жүйесіндегі функционалды ролін оқыту бойынша білімді
алу және оны бекіту;
- гормондар қызметі, қасиеттері, олардың жасушалармен әрекеттесуі және
олардың секрециясын реттелу оқыту бойынша білімді алу және оны
бекіту;
- бақаның көз қарашығына адреналиннің әсері және бақа терісінің
пигментті жасушаларының питуитриннің және адреналиннің әсерін
зерттеу бойынша дағдыны меңгеру және оны бекіту.
3. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1.Эндокриндік жүйенің функциялық сипаты. Ішкі секреция бездердің жалпы сипаттамасы.
2.Гормондар жалпы қасиеттері, қызметтері, олардың өндірілетін орындары, гормондарды
қанмен тасмалдау түрлері, тіршілік ету ұзақтылығы, гормондардың ыдырауы.
3.Гормондардың жасушалармен әрекеттесуі (жасуша ішілік, рецепторлармен).
4.Гормондар реттелу секрециясы (жасуша ішілік,жүйкелік).
5.Гипоталамустың нейросекреторлық қызметі: либерин және статин.Гипоталамустың гипофизбен функционалды байланысы.
4. Тәжірибелік жұмыстар:
1.Бақаның көз қарашығына адреналиннің әсері.
2.Бақа терісінің пигментті жасушаларына питуитриннің және адреналиннің әсері.
3.Бейнефильм.
6. Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Адам физиологиясы. Х.Қ.Сәтпаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б.Нілдібаева,Алматы,
2005ж.663б.
2. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар. Сайдахметова
А.С., Рахыжанова С.О., Семей 2007ж. 174б.
3. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии: Учеб.пособие /
Н.Н.Алипов,Д.А.Ахтямова,В.Г.Афанасьев и др.;Под ред.
С.М.Будылиной,В.М.Смирнова.-М.: Издательский центр «Академия»,2005.-336б.
4.Физиология человека: Учебник /Под ред. В.М.Покровский, Г.Ф.Коротько.-2-е изд.,
перераб и доп.-М.: Медицина,2003.-656б.
Қосымша:
1. Агаджанян Н.А. Основы физиологии человека. – М.:изд-во РУДН, 2001.-409б.
2. Атлас по нормальной физиологии / Под ред. Н.А. Агаджаняна. - М.: Высшая школа,
1986.
3. Основы физиологии человека /Под ред. Б.И.Ткаченко. - С.-Петербург, 1994. Т.I,II.
4. Руководство к практическим занятиям по нормальной физиологии /Под ред. Г.И.
Косицкого,В.А.Полянцева,А.В.Коробкова. – М.: Медицина,1988.-280б.
«Стоматология» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған №9 тәжірибелік сабақ
1. Тақырыбы: «Талдағыштар физиологиясы», «ЖДЖҚ және ішкі секреция
бездері физиологиясы» тарауларынан қорытынды сабақ.
2.Сабақтың мақсаты:
- құрылымдық- функционалдық ұйымдастыру, қасиеттері, өзара
байланысы және талдағыштардың реттелу әрекеті бойынша білімді бекіту;
- іс әрекеттің жалпы ұйымдастырылу принциптері (туа біткен және жүре
пайда болған формалары), адамның күрделі психикалық функцияларының
физиологиялық негізі бойынша білімді бекіту;
- ішкі секреция бездер функцияларының негізгі заңдары, қасиеттері,
әрекет механизмдері және гормондардың ролі бойынша білімді бекіту;
- типтік оқу бағдарламасы ұсынған міндетті түрде берілген дағды ретінде
талдағыштарды зерттеу бойынша және адамның психикалық қасиетін
анықтау дағдыларын бекіту;
- жоғарыда аталған тарауларды оқытуда тәжірибелік жұмыстардың
мақсаты, жұмыс барысы, жұмыс нәтижесі бойынша білімді бекіту.
3.Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1.Талдағыштар бөлімдері (И.П.Павлов).
2.Талдағыштардың рецепторлары бөлімінің қасиеттері, ерекшеліктері, жіктелуі.
3.Көру талдағыштары, оның бөлімдері.
4.Түрлі түстерді қабылдау.Түрлі түстерді қабылдаудағы бұзылыстардың түрлері.
5.Есту талдағышы, оның бөлімдері.Дыбыстарды қабылдау теориялары.
6. Тепе-теңдік талдағышы, оның бөлімдері және физиологиялық маңызы.
7.Соматосенсорлы талдағыштар, оның жіктелуі. Тіс протездеріне бейімделудегі тактильді
рецепцияның ролі.
8. Иіс сезу талдағышы,оның бөлімдері. Иістерді қабылдау механизмі.
9.Дәм сезу талдағышы, оның бөлімдері.
10. Шартты және шартсыз рефлекстердің салыстырмалы сипаты.
11. Шартты рефлекстердің қалыптасуының алғы шарттары және ережелері, жіктелуі.
12. Уақытша байланыстың қалыптасуының механизмі.
13. ЖДЖҚ тежелу құбылыстары.Шартсыз тежелудің түрлері.
14. Шартты тежелу түрлері.
15. Үлкен ми сыңарлары қыртысындағы анализ және синтез. Динамикалық стереотип, оның тіс- дәрігерлері жұмысындағы мануальдық дағдыларды қалыптастырудағы ролі.
16. Адам мен жануарлардың ЖДЖҚ типтері (И.П.Павлов), олардың жіктелуі, сипаттамасы.
17. И.П.Павловтың І-ші және ІІ-ші сигналды жүйелер туралы ілімі. ЖДЖҚ жеке түрлері.
18. Адамның күрделі психикалық функциялардың физиологиялық негіздері (зейін, қабылдау, ойлау, сана, тіл).
19.Эмоция, олардың ролі, эмоция теори
