Жетілмеген бәсеке жағдайындағы рыноктық құрылымның типтері

Жетілмеген бәсеке үш типке бөлінеді: монополиялық бөсеке, олигополия, таза монополия.

Монополиялық бәсеке кезінде рынокта сатушылар мен сатып алушылардың саны бірнешеу болады. Бірақ жаңа құбылыс пайда болады - өнімнің дифференциациясы, яғни өнімнің даярлығы оны басқа бәсекелестің ұқсас тауарларынан айырып тұратын қасиетінің болуы. Ондай қасиеттер: өнімнің жоғарғы сапасы, өдемі орамы, сатудағы жақсы шарттар, дүкеннің жағымды орынға орналасуы, жоғары деңгейдегі сервис және т.б. болып табылады.

Осындай артықшылықтарға ие бола отырып, дифференциалданған өнімнің иесі белгілі бір деңгейде монополист болады және бағаға әсер ету мүмкіндігіне ие. Бірақ, әрбір сатушының сату көлемі жоғары болмағандықтан, бірде монополист - фирмалар көп болады да, олардың әрбіреуі рыноктық бағаны шектелген түрде бақылай алады - бұл монополиялық бәсекенің ерекше белгісін көрсетеді.

Олигополиялық бәсеке дегеніміз бірнеше фирма үстемдік ететін рынок (грек. oligos -аздаған, polio - сату). Оған біртекті немесе әр түрлі өнімді сипаттама тән, ал басты белгісі - баға лидердің принципі бойынша бекітіледі. Бұл принцип көптеген фирмалардың бағаны осы рыноктағы мықты фирманың бағасы сияқты қоюға ұмтылатынын білдіреді.

Олигополияға қарама-қайшы құбылыс болып олигопсония табылады. Ол рынокта бірнеше сатушы емес, сатып алушылардың қызмет етуін қарастырды, яғни тұтынушылар рыногі монополиясы белең алады.

Таза монополия рынокта ешкандайсыз бәсекелестерсіз бір ғана сатушы болған кезде пайда болады. Оның ерекшелігі, сатушы өз бағасын өте кең шектікте ауыстыра алады, ал максималды жоғары баға тек төлем қабілетін сұраныспен шектеледі. Кейбір жағдайда рынокта тек бір ғана сатып алушы болады. Ол монопсония деп аталады (жалғыз сатып аламын). Осылардың арасынан мен монополиялық бәсекеге тоқталып өткім келді.

47. Ақша массасы ж/е ақша агрегаты. Ақшаның атқаратын қызметтері.

Ақша негізгі бес қызметті атқарады.1.тауарлар құнының өлшемі.2.айналыс құралы.3.қор жинау құралы.4.төлем құралы.5.әлемдік ақшалар.

Ақша нарығы қаржы нарығының өте маңызды құрамды бөлігі б.т. Ақша нарығының қызмет ету механизмін түсіну үшін оның құрамды бөлшектерімен танысу керек. Осының маңыздысына ақшаның массасы жатады.

Ақшаның массасы қолма-қол ж/е қолма-қол емес формадағы барлық ақша құралдарының жиынтығы, бұлардың көмегімен шаруашылығы тауарлар ме қызметтердің айналымы жүріп отырады. Ақша массасының көлемі көптеген факторлардан тәуелді болады, алдымен ақша нарығының көлемі мен конъюнктурасын белгілейтін, ақшаның ұсынысы мен сұранысынан.

Ақшаның ұсынысы – бұл осы мезгілде экономикады айналыста жүрген төлем құралдарының жиынтығы. Айналысқа ақшаны мемлекеттік қазыналық ж/е эмиссиялық банк шығарады. Ақшаның ұсынысы ақша агрегаттары М,М,М,...L ж/е т.с. арқылы белгіленеді. Агрегаттың келесісінің әрқайсысының ішінде қолданудың әрбір сатысындағы ақша құралдары, активтер, бағалы қағаздар болады.

Ақшаның ұсынысын сипаттау үшін көбінесе М агрегаты – «келісімдер үшін ақша» қолданылады, бұған ақшалар, талап етілмелі дипозиттер ж/е чек дипозиттері жатады.

Ақша ұсынысын елдің орталық банкі бақылап отырады

Бұл оны тіркелген дәрежеде қолдап отыруға тырысады. Сондықтан ақша ұсынысының қисық сызығын графикте тік түзу сызық түрін алады.

% Ақша ұсынысы, млрд теңге

Ақшаға сұраныс оның айналыс құралы ж/е байлықты сақтау құралы қызметінен, сонымен қатар оның абсолюттік өнімділігінен туындайды. Жиынтық сұраныс мәміле жасауға керек ақшаға сұраныстан ж/е байлықты сақтау үшін керек ақшаға сұраныстан тұрады.Ақшаға жалпы сұраныстың қисығының түрі мынандай болады.

%

Ақшаға сұраныс, млрд теңге

Бұл, процент мөлшермесінің берілген шамасында, адамдар мен фирмалар мәмілеге келу үшін ж/е бағалы қағаздар сатып алу үшін, өздерінің қарамағында болғанын ұнататын, ақшаның жалпы көлемі.ақшаның қызметтері:

1.құн өлшеуші-тауарлардың айырбас құнын алтын мен күмістің,яғни тауардың белгілі бір санында көрсетуі,яғни тауардың бағасын белгілеу. 2. Айналыс құралы-ақшаның қолма-қол түрінде нақты тауарлар айырбасында делдалдық жасауы. 3. Төлем құралы-қолма- қол ақшаларды қарастырмай-ақ қарызды жабудың өзара есептеу мүмкіндігі. 4. Қор жинау-құралы ақшаны белгілі бір мақматқа жинақтау,яғни ақшаның пайда әкелетін капиталға айналуы. 5. д/ж ақша-бұл латын н/е өнеркәсібі дамыған елдердегі тұрақты валюта.