54. Мемлекеттік бюджет құрылымы.ҚР-ның мемлекеттік бюджеті.Мемлекеттік бюджет-мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары.Ол мемлекеттің шығын мен табыстарының балансы. Бюджет- табыс пен шығыстың тепе-теңдігі (смета, баланс).Егер шығындар табыстан асып кетсе бюджет тапшылығы пайда болады.Бюджет тапшылығын жою үшін табыс бөлігін қысқартқан жөн.Бюджет табыс пен шығыстың айырмашылығын жабу үшін мемлекетпен қиыстыру вариантына көшеді.Демек,мемлекет үлтттық банк несие қорының тұрғындардың халықтық банктегі салымының сақтандыру қоғамдары қорының белгіленген бөлігін алып отырады.Осы сомалар мемлекеттік қарызды құрайды.Бұл мемлекеттің ішкі қарызы.Мемлекеттің ішкі қарызынан басқа сыртқы қарызы да болады.Бюджет тапшылығын бәсеңдету үшін мемлекет тек қана ішккі мүмкіндіктермен ғана шектелмей,қайтару мақсатымен сыртқы займдар мүмкіндіктерін тде пайдаланады.Бұл меммлекеттің сыртқы қарызы.Қаржы жүйесінің негізгі буыны мемлекттік бюджет болып табылады.
55. Бюджет тапшылығы және оның себептері. Бюджет тапшылығын қаржыландыру әдістері.Бюджет- табыс пен шығыстың тепе-теңдігі (смета, баланс). Бюджеттің табысы: кәсіпорын табысына салық, сатудан түскен табысқа салық, жергілікті салық, сыртқы экономикалық қызметтен табыс, рента төлемдері, салықсыз табыс, табыс салығы, ссуда қорының құралы және т.б.Бюджеттің шығысы экономиканы, қоғамдық – мәдени бағдарламаны, ҒЗҰ және ҒТ бағдарламасын, қорғанысты, басқаруды, мақсатты бағдарламаны қаржыландыру, несие және басқа мемлекеттерге көмек.Мемлекеттік бюджеттің тапшылығының себебтер:1.Эконмикалык дағдарыс жағдайыында табыстың төмендеуі және ұлттык табыстың өсуінің азаюы2. Мемлекеттік бюджетке тусетін акциз салығының азаюы3.Бюджет шығысының өсуі4.Қаржы –экономикалык саясаттың тұрақсыздығы. Бюджет тапшылығын төмендету шаралары:1.Конверсия.2.Қаржыландырудан несие беруге өту.3.Зиянды кәсіпорындарға дотация беруді жою4.Салық салу жүйесін өзгерту.Бюджет тапшылығын жабатын 3 дәстүрлі амал бар:1.Мемлекеттік займ шығару2.Салық салудың қатңдығы;3.Ақша өндірісі немесе «сеньораж»,яғни ақша басу.Экономикаық теорияда бюджет тапшылығын шешетін бірнеше тәсілдер бар:1.Бюджет жыл сайын балаиста болуы тиіс.Мұндай саясат антициклдық ағымды мәселені мемлекеттің қолын байлайды.Мәселен,экономикада жұмыссыздық ұзақ жүруде, демек халық табыссы төмендеп, бюджетке салық кірісі де азаяды. Бюджеттің балансы үшін, үкімет салықты көтереді немесе мемлекет шығысты қысқартады, осы екі шараның байланысы қолданылады. Бірақ бұл шаралардың салдары жинақталған сұранысты қысқартады.Келесі мысал: елде инфляция делік. Ақша табысы жоғары және салық кірістері көп. Бюджет артықшылығын жоюүшін үкімет салықтытөмендетеді немесе мемлекеттік шығысты көбейтеді, екі шараның байланысын қолданады. Осының бәрі инфляцияны күшейтеді.
Нарықтық экономикадағы әлеуметтік саясатӘлеуметтік тәжірибеде көрсетілгендей, мемлекеттің реттеу шаралар жүйесі мен түрлері әрбір елде өте көп түрлі болып келеді. Бұл жүйенің өзіндік ерекшеліктері бар. Мемлекеттік реттеудің ең маңызды инструменттеріне мыналар жатады: 1) Фиксалды саясат2)Ақша несие саясаты3) Баға мен табыс рерттеу саясаты4)Әлеуметтік саясатөзіне табысты индексациялау төменгі өмір сүру денгейін бекітуді қоса отырып, қоғамдағы кедей топқа көмек көрсету бағдарламасын жүзеге асыруға күш салады Оларды қарқынды инфлиация салдарынан қорғауға көмектеседі. Әлеуметтік саясат мынадай саналарды қамтиды:білім, медецина, мәдениет,көп балаларға көмектесу, тұрғындарды жұмыспен қамтылуы.5сыртқы экономикалық реттеу 6Әкімшілік реттеу 7Қысқа мерзімді реттеу.
57. ҚР-дағы жаңа әлеуметтік саясат Мен үш аса маңызды мемлекеттік бағдарламаларды – білім беру, денсаулық сақтау және тілдерді дамытубағдарламаларын бекіттім. 1. жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясын;2.тұрғын үй-коммуналдықшаруашылықты жаңғырту;3.халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету бағдарламаларын жасап, қабылдауды тапсырамын. 2.1. Білім беру
● жоо-лардың инновациялық қызметке көшу тетігін қалыптастыру;
● білім берудің сапасын арттыру және қолжетімділігін кеңейту үшін білім беруге қолдау көрсетудің жаңа қаржылық-экономикалық құралдарын енгізу;
● техникалық және жоғары білім берудің деңгейлері үшін бүгінде Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі ипотекалық құрылыста жүзеге асырып отырғанға ұқсас жинақтау жүйесін әзірлеу.
Қазақстандықтарда мемлекеттен пайыздық бонустар ала отырып балаларын оқытуға қаржы жинаудың жаңа мүмкіндіктері пайда болуға тиіс.
● бизнес-қауымдастықтар мен жұмыс берушілер өкілдерін қатыстыра отырып Кәсіптік-техникалық кадрлар дайындау жөнінде ұлттық кеңес құру.
2.2. Денсаулық сақтау Қазақстанда халықтың мақсатты топтарының денсаулық жағдайын бақылаудың ұлттық бағдарламалары кешенін енгізу қажет.Бірінші кезекте, олар балалар, жасөспірімдер, бала туу жасындағы әйелдер.Ауыл тұрғындары үшін медициналық көмектің қолжетімділігін кеңейтуге айрықша назар аудару қажет.Өткен жылы жаңа әлеуметтік жоба – мамандандырылған емдеу-диагностикалық екі «Денсаулық» пойызы жұмысын бастады.Олар еліміздің ең шалғай түкпірлерінде ондаған мың адамдардың денсаулықтарын тексеріп, ем жасады.Қазақстан үшін көліктік медицина өте көкейкесті, сондықтан біз оны дамытатын боламыз.
2.3. Тілдерді дамыту Біздің міндетіміз – 2017 жылға қарай мемлекеттік тілді білетін қазақстандықтар санын 80 пайызға дейін жеткізу.Ал 2020 жылға қарай олар кемінде 95 пайызды құрауы тиіс.Енді он жылдан кейін мектеп бітірушілердің 100 пайызы мемлекеттік тілді біліп шығатын болады.
2.4. Жұмыспен қамтудың жаңа стратегиясы. Үкімет бизнес-қауымдастықпен бірлесіп индустриялық нысандарда жұмыс істегісі келетіндер үшін тегін кәсіптік оқу ұсынуы керек.
Әрбір қазақстандықтың елді ауқымды индустрияландыруға қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет.
2.5. ТКШ-ны жаңғырту. Азаматтардың өмір сапасының озық көрсеткіші – тұрғын үй жайлылығының деңгейі.
2.6. Сапалы ауыз су. Қазақстандықтарды сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету мәселелері – халықтың денсаулығын жақсартудың аса маңызды міндеті, сондықтан бұл біздің басымдығымыз болады.
58. Салық жүйесі. Салық-тұрғындар, кәсіпорын мен ұйымдардан занға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі.Мақсаты-кәсіпорын,тұрғындар қаржыларын қоғамдық қажеттілікке тарту.Салық салудың принциптері:салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады,салық табыс мөлшері мен әл-ауқаттылық деңгейіне тәуелді.Салықтың қызметтері:фискалды /тіркелген/ немесе жұмылдыру қызметі. Осы қызметте мемлекеттік бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды.Бөлу қызметі,мемлекет қаржының қайта бөлуді әр түрлі топтардың арасында,территория,облыс,аудандар б/ша жүргізеді.Реттеуші қызметі,мемлекет салықтың көмегімен тұтыну ж/е қорлану арасындағы пропорцияны реттейді.Ынталандыру қызметі,мемлекет өндіріс пен техникалық прогрессті дамыту үшін әр түрлі ынтландыру шараларын жүзеге асырады.Шектеу қызметі,мемлекет салық саясаты арқылы кейбір өндіріс түрлерінің дамуын тежейді н/е шектейді.Бақылау қызметі,қаржы көлемінің табысын есептеуді жүзеге асырады.Салық сипаты жағынан тікелей ж/е жанама болып бөлінеді.Тікелей салық мемлекет тарапынан кәсіпорын ж/е тұрғындар табыстарынан алынады.Жанама салықты мемлекет тікелей емес, баға арқылы айналдыра отырып алады.Оған-акциздер,кеден баж,қосымша құнға салынған салық жатады.Салыққа жеңілдіктер салық сияқты белгілі тәртіпке негізделген заң актілерімен айқындалады.Мынадай түрлері:салық объектісінің алынбайтын минимумы,кейбір адамдарды салық төлеуден босату,салық негізінен босату,салық несиесі ж/е т.б.Салық өсімі-салық салу бірлігіне деген мөлшері.Әдетте ол пайыз түрінде белгіленеді.Салық өсімі 3-ке бөл.:1/прогрессивті,2/пропорционалды,3/регрессивті.
59. Қазақстан салық жүйесінің ерекшелігі. Қ.Р.-да жалпы мемлекеттік ж/е жергілікті салықтар бар.Жалпы мемлекеттік салыққа:заңды ж/е жеке тұлғалардың айлығынан салық,қосымша құн,акциздер,бағалы қағаздар операцияларынан салық,арнайы төлемдер мен жер байлығын пайдаланғандар салығы.Жергілікті салықтарға заңды және жеке тұлғалар мүлкінің салығы., қозғалыс /транспорт/ құрал-жабдығы,кәсіпкерлікпен айналысатын заңды ж/е жеке тұлғаларды тіркеудегі алым.Еліміздегі экон.-қ саясат пен әлеуметтік жағдайды ескере отырып,салық салу тұжырымдамасы алдымен негізгі мынандай міндеттемелерді шешкені абзал:мемлекеттік б.-ң тұрақтылығы мен таластылығы,антиинфляциялық механизмді қалыптастыру ж/е меншік пен валюта тұрақтылығын қамтамасыз ету,кең масштабты инвестицияны қалыптастыру,меншік түріне қарамай барлық шаруашылық субъектісінің іскерлік белсенділігін барынша ынталандырады.
