М.Әуезов/ң «Абай жолы»эпопеясы,зерт/уі. Өскен өркен» романы

М.Ә-ң «А.жолы»эпопеясы-бүкіл қ.әд/ң көрнекті шығ/сы.Романның идеялық көркемдік биік жетістігін жер жүзінің әд,өнер қайраткер/і жоғары бағалады.Орыс жазушысы К.Федин «Ұлт тур.толық та тұтас түсінікті бізге жазушының өнері береді.М.Әу.өзінің «Абайымен»менің қазақ халқы тур.түсінігімді толықтырады,мен енді ғана хош иісті самал ескен даланың жұпар ауасын жұтып,қазақ боп кеткен тәріздімін...-дейді.Француз жазушысы Л.Арагонның:«Эпикалық «Абай» романы ХХғ/ң ең әнді роман/ның бірі»-деген сөз/і демократтық бағыттағы шетел жазушыларының ортақ лебізі болып есепт/ді.Қ.Сәтпаев «Абай»романын ХХғ-ң ІІжарт.қ.елінің өмір тіршілігі мен болмыс-тұрмысын бар қырынан жан-жақты суреттейтін энциклопедиясы»дейді.М.Әу.ұлы ақын Абай өмірі мен шығ-рын кең де кемел зерт/н.Роман жазарға дейін мол,көркемдік ізденіс саты/ын бастан өткізген.»А.жолында»суреттелетін оқиғалар мен кейіпкер/р іс-әрекеті де көбінше жазушының құлағына ерте міңген әңгіме/р желісіне құр/н.Мыс:романның Ікітабында көрс-н Қодар мен Қамқа/ң тарихы да өмірде б-н,ел ішінде айтылып келген әңгіме-аңыз дерегіне негізделген.Роман-эпопеяның нег.идеялық өзек-нің бірі-қ.халқы мен орыс х-ң арасындағы тарихи қалыптасқан ынтымақты көрсетуді М.Ә.1937ж.жариялаған «Ттьянаның қырдағы әні»деген үзінді тараумен баст-ды.Кейін бұл үзінді «А.жолының»ІІкітабының соңғы тарауы болып өңделіп,кеңейтіледі,үлкен шығ/ң тағдырына елеулі қызмет атқ-ды.Суреткер бұл жағдайды:«бұл-романның хабаршысы еді...Данышпан Абай-ң бейнесі арқ.тарихи тағдыр/ры қосылған 2елдің-ұлы орыс х.мен қазақ х-ң достығын,ол достықтың қадамы игілікті,болашағы жарқын екенін Абай-ң жақсы түсінгенін уреттеу-романның түпкі мақсаты болған.Осы тұрғыдан..«Тат-ң сахарадағы әні»жаз-ды»-деп түс-ді.Романның Ікітабы 1942ж,ІІкітабы1947ж.жарық көрді. «Абай»деген атпен басылған алғашқы 2кітап қ.әд-ң ірі табысы деп қабылданды.Бұлроман орыс тіліне ауд/ып,сол кездегі бүкілодақтық оқырман игілігіне айналды.Көрнекті орыс жазушысы А.Фадеев 1949ж.Парижде сөйлеген сөзінде:«..қ.әд/і «Абай»секілді роман-ы арқ.жер жүзілік мәні барәд-ке айналды»-деді.Осы роман/ы үшін М.Ә-ке мем/тік сыйлық бер-і(49ж).ІІІкітап «Ақын аға», «Абай жолы» деген атпен 2рет (1947,52ж)бас-ды.Романның соңғы ІVкітабы- «А.жолы» 1956ж.жария-ды.4кітап тұратын А.жолы»эпопеясы 1959ж.сол кездегі ең жоғары сыйлық-Лениндік сыйлыққа ие б-ды.«А.жолы»өткен ғасыр-ң ІІжарт.қазақ қоғамының шындығы мейлінше кең көрс-ді.Қаһарманның жеке өмірі х.тарихындағы күрделі өзгерістермен бай-ты беріледі.Романда әлеу-к қайшылықтар мен тартыстар Абай сынды ақын қайраткер-ң өмір жолдары дәуірдің ұрымтал,кесек оқиға-ына тығызқарастырыла суреттеледі.Тарихи дәуір келбетін көрс-н тип/ң көптігі,олардың дүниетаным,наным-сенім ерекшелік-нің берілуі, ескі мен жаңа/ң күресі дәуірі дүбірлі бет бұрыс-мен астастырыла көрс-уі «А.Жолының»эпопеялық сипатын белгілейді. Зерт/уі: Сағат Әшімбаев І,ІІтом (мақалалар,зерт-р,толғаныстар).Баспасөз бет-де жылы пікірлер білд-н:Жирмунский,Кедрина-ң,Скосыревтің т.б.мақалалары жарияланды.1957ж.роман-ң толық аяқталуна бай-ты коференция-ңматериалдар «қазақтың тұңғыш эпопеясы»деген атпен жарықкөрді.М.Қаратаев«қазақтың тұңғыш эпопеясы»,З.Ахметов/ң«Абай эпопеясындағыәйел образдары»,З.Қабдолвтың-1-2пікір мақалалары жарық көрді

«Өскен өркен» романы 1897 ж туған. Ең алғ.баспасөзде жариял/н көлемді еңб.бірі-«Адамдық негізі-әйел»1917 дег.мақ/нан 20-ғы бала жігіт М/ң ой-өрісі/ң кеңдігі, білім дәрежес/ң молдығы, қалыптаса баст.азаматтық парасатының шамасы жақсы аңғарылады. М.Ә. 20 жас/а «Еңлік-Кебек» трагедиясын жазғ.кейін 10 шақты жыл іш\е көпт.әңг,повесть,пьеса/мен көзге түсті. «Қорғансыздың күні», «Барымта», «Ескілік көлеңкесінде», «Көксерек», «Қыр әңг/і», «Қыр сурет/і», «Жетім», «Қараш2 оқиғасы», «Қаралы сұлу», «Қилы заман» сияқты проза/қ шығ мен 1926 ж.қаз/ң тұңғыш театр/ң сахн тұңғ ашқан «Еңлік-К», «Қаракөз», «Бәйбіше-тоқал» сияқты драм/қ шығ/ры оқушы наз/н тез ауд. Кейіпк/ң ішкі дүниесіне үңіліп, жан құб/ын бейнелеуге шеберлік, нәзік лиризм, таб/т құб/ң да, көрініс/ң де адам көңіліне сәйкес сурет/у тәсілі М.Ә. талантына әуелден тән қасиет. Бұған «Қорғансыз/ң күн/гі» сұмдық қорлық көрген Ғазиза/ң дүниеден түңіліп, молаға кету алдындағы жан тебіренісі мен ызғ/қ боран/ң сұрапыл суреті айғақ б алады. «Қыр сур/е» әмеңгер шалдан қашып боранға ұшыраған Рабиға, «Жетім» әңг/де әке-шешесі өлг/н кейін байшыкеш туысы Иса мен оның әйелі Қадишаның қолында қалып, құлдыққа, қорлыққа төзбей қашып шығып өлген жетім бала Қасым, «Қараш2 оқиғасы» повесінде Сәлмен байдың ондаған жыл малайлығында жүріп, ақыры жазықсыз соққыға жығылып, жалаңаш қалып, суыққа үсіп өлген Тектіғұл, «Кім кінәліде» сүймеген күйеу Жақыпқа көнбегені үшін таяқ жеп, дертке шалдығып қаза тапқан Ғазиза, сол сияқты «Қаракөз» пьесасында сүйгеніне қосыла алмай, есінен адасып өлген Қаракөз-бұлар ескілікке мойынсұнбаған қорғансыз жандар. «Ескілік көлеңкесінде» атты әңг/де әкесі/ң ескішіл тәрб/де б/н бай қызы Жәміш өлг.апасы Қадиша/ң орн.тоқалдыққа баруға ықылас білд.өзін сүйген, оқыған жас жігіт Қабыштан 50-гі шал жездесі Кенжеханды артық көреді. Қ. Ж/ны сонда да сүйеді.Сон.қат шалды қалағаны ү/н жек көр. Қ/ң қарама-қарсы сезімін жазушы псих/қ нәзіктікпен өте шеб.сур. М.Ә. қаз.ар/н шығып оқыған жіг/ң әрқилы образд.орыс клас/ң дәстүр/де бейн.бірн әңг.жазды. «Үйленудегі» қаладан келіп Жәмиланы алып кететін көзі ашық Оспан сияқты сенімді, бірде ол «Кім кінәлідегі» Ісләм сияқ.адал, жұмсақ, сезімтал, бірақ дәрменсіз (Ғазиза жөн.жаладан қорғана алм), бірде ол «Сөніп-жанудағы» Сыздық сияқ.зейінді,пысық,жалындап сүйгіш, бірақ асығыс қимылдап алданғыш (Жәмиланы сез сүйіп, тез суынады), бірде ол «Оқыған азаматтағы» өлген жолд/ң әй/не үйл/п, мал-мүлк.иелену ү/н оның шешесін өлімге итерген Жұмағұл сияқты арамза, қу, жауыз б/п келеді. Бұрынғы бұқарашыл әд/е сауатты жігіт/р ұнамды кейіпк б/п кел/н. М: «Қамар сұлудағы» Ахмет, «Қалың малдағы» Қожаш, «Шұға/ң белг/гі» Әбдірахман.«Қорғансыз/ң күні» тур. С.Мұқанов/ң дәл айтылған тұж/ын сөзсіз раст/ы: «Қ.к» алғ. әңг/мен М. шын мағынасындағы еуропалық прозаның дәрежесіне көтерілді. «Қаралы сұлуда» жесір қалған қаралы келіншек, Қаракөздің 6 жыл соз.қайғы. «Көксеректе» адам асыр/н бөлтірік/ң өскен соң дала/ғы тағы қасқ/ға қос/п, өзін ас/н Құрмашты өлт.малға шапқаны.«Өскен ө» мұнда автор көп нәрс.зерт. Шығармаға Оңт. қ-ды арқау еткен себ.бар. 1.М.Ә. жаңа ортаны арқау еткен. 2.Көне мәд.орталығы. 3.хх ғ.б.д.мұнда мұсылман тәртібі берік билік еткен. Орыс Карповты бас кейіпк етіп ал.себ. хал. дост. көрсетпек б/н. М.Ә.ром.ау/ша айт. Хатшы-Ғ.Бейсенова. Шығ/да шопанд.еңб.мол сур. Қойшы/ды батыр етіп бейн. Жазушы ойлаған мақсатын жеріне жеткізе алмай кеткені ешкімге жасырын емес. Ә. заман тынысы, дәуір шындығын, халық тағдырын, замандаст.үй-ішілік өмірінен бастап, маңызды мем/к істі шешудегі қиналыс-толғанысына дейін бейнелеуді нысан етті.«Қилы заман» ром.-1916ж. ұлт аз/қ күрестің қасіретін барынша қанық әрі шынайы сурет, мәңгілік тақырыпты қозғайтын ұлы туынд.бірі. (З.Ахметов зерт.)

25. О. Бөкеев әңгіме, повестері зерттелуі.Зерттелуі: Жәлелова Г «О. Бөкеев прозасындағы жеке тұлға мәселелері» 1999 ж. Козбекғов Ө.А. «Ө.Бөкеев прозасының поэтикасы» 1998 ж. Тұрлыбек Мәмсейітов «Парасат жыры» О. Бөкей- қазақ әдет-і орны бөлек тұлғалы қаламгердің бірі. О. Б-й 1943 жылы 28 Қыркүйекте Шығыс Қаз. Обл, Қатонқарағай ауд. Шыңғыстай аул дүниеге келіп, 1993 ж Үндістанда Дели қаласында қайтыс болып, Алматыға жерленеді. – жазушы драматург. О. Бөк-й әдебиетімізге өзіндік бетімен, өзіндік өрнегін сала келген жазушы. Оның алғашқы әңгіме повестері 1970 ж.«Қамшыгер» 1971 ж. «Үркер», 1973 «Қайдасың, қасқа құлыным» атты жинақтары жарық көрген. Одан кейін «Үркер ауып барады» (1981) «Біздің жақта қыс ұзақ» 1984, жинақтары да жарияланды. «Өз отыңды өшірме» 1983 ж., 1991 ж «Атау кере» романдары, 1987 ж. Құлыным менің пьесалар жинағы, 19(8)95 ж. «Өнерге өлердей ғашық едім» атты эсселер жинақтары жарық көрген. О. Б-дің «Құлыным менің» (2 актілі драма 1974), «Текетірес» (2 актілі драма 1976) «Қарғызы» (2 актілі элегия 1987 ж) «Зымырайды поэздар» (2 бөлімді тарихи драма 1985) «Мен сізден қорқамын» (2 бөлімді драма 1987) пьесалары қазақ ж/е орыс тіл-е респуб-қ обл-қ сондайақ одақтас респ. театырында қойылды. О. Б-й шығармалары б/ша «Кісікиік» (режессер М Смағұлов, 1985) «Сайтан көпір» (реж. Д. Манабаев 1986) көркемфильмдер түсіріліп «Кербұғы» әңгімесінің желісі б/ша баллет спектакль қойылды. О. Б-ң «Бәріде майдан» повесі негізгі кейіпкері- Ақан. Ол соғыс кезінде қолына күрек ұстап қара жұмыс атқарады. Соғысқа қанша сұранса да реті келмейді. Соғысқа бармағанына қатты қапаланады. Ақанның әйелі Алма 10 шақты жанның бас көтерер иесі б/ып қалады. Повестегі колхоз бастығы Нартайдың әйелге көрсетпегені жоқ. «Мұзтау» повесіндегі жаны таза жүрегі адал Ақтан мен алаяқ зұлым қанның қақтығысы беріледі. Бірақ түптің түбінде Ақтан жеңеді. «Қар қызы» пов-е қыс ортасында м ал азығы таусылып қалады да 3 жігіт (Нұржан, Бақытжан, Аманжан) ауылдан алыс көк мұзды тау арасынан шөп әкелуге трактормен шығады. Олар адасып қалады. Сонда олар жақын жердегі жалғыз үйге Қоңқайдың үйіне барады. Қоңқай жаман кісі болады. Ол жігіттерге теріс жолды көрсетіп береді. Бірақ 3 жігіт өздерінің ақылдылығынан жол тауып оралады. «Өлі ара» пов-і негізгі кейіпкерлер қойшы әйелі 5 баласы механизатор. Қойшы әйелі көзіне шөп салғанын біліп із түзсіз жоғалып кетеді. Тағы да «Құм мінезі» «Сайтан көпір» «Жетім бота» «Мынау аппақ дүние» повестері бар. Жазушы-ң соңғы жазған шығармасының бірі «Атау Кере» нег. Кейіпкері Ерік Айнаш шешесі Нүрке, Таған досы, Прохор Бекзет. Бұл өзі тоқырау кезеңіндегі заманның адамзаттың рухани адамгершілік дамуына тигізген әсерін шынайы суреттеген күрделі туынды. «Өз отыңды сөндірме» рома-а Дархан шал Кеңгірдің басына мазар салады. Сонда жүріп жастық шағын еске түсіреді. Кейіннен оның немересі Жалғас табынады да Дарханның жаққан отын өшірмейді. Жалпы О.Б-й заман тынысын, замандас бейнесін кестелеп, рухы күшті адамдар туралы мөлдір махаб-т рухани тазалық жөнінде жан сұлулығы жайында талмай ізденіп өткен жазушы.

26. Д. Исабековтың әңгіме, повестері, «Қарғын» романы. Д. И. 1942 ж Шымкент обл, Арыс ауд, Ленин жолы. – жазушы, драматург, Қ.Р. мемл сыйлық иегері (1992). Әл – Фараби ат. Қаз мемл ұлттық ун-н бітірген. (1966). Қ.Р. Телевизия және Радио хабарын тарату жөніндегі мем кино те аға редактор (1967-68). Алғ. әңгімесі «Жолда», «Замандастар» атты жинақта 1963 ж жарияланды. Кейін «Бекет» 1966, «Мазасыз күндер» 1970, «Тіршілік» 1975 ж повестер мен әңгімелер жинақтары, «Қарғын» 1980 ж романы басылды. «Әпке» 1977, «Ертеңгі күту» 1979ж, «Мұрагерлер» 1982 т.б. пьесалар сахнада қойылды. «Гауһартас» 1975, «Дермене» 1986 кинофильмдері түсірілді. «Мұрагерлер» пьесасы үшін жазушыға қаз. Жаз. Од-ң М. Әуезов атындағы сыйл-ң иегері (1985). «Пері мен періште»(повесі). Бұл ш-ң басты кейіп: Сафура(театрда билет сатады), Құлахмет (жұмыссыз) атты ерлі зайыптылар, қыздары Нәзікет, олардың пәтершісі Сапар(инженер). Қ пен С атастырып үйленген, Қ соғыстан, қолынан айырылған мүгедек, С Пәтершісін ұнатады, ол оның бетін қайтарады. С қызын алып төркініне қыдыра кетіп, сол кеткеннен келмей қояды, Қ күтумен болады. С бір күні Смағұл атты көңілдесімен келіп ажырасатындығын айтады. Смағұл С-ны Қ-ті көрген соң тастап кетеді де, Қ-тен кешірім сұрайды, Қ ауруханағ түседі. Шығ соңында Сафура Қ-ң аяғына жығылады, аяғы ауыр, ол кешіреді, Қ жеңістің 20 жылдығына орай алтын медаль алады, ол трамвайға билет сатушы б-п жұм-қа орн-ды. «Қарғын» романы. Ром-ң басты тұлғалары Жасын, Бағила, Мәликелердің шығармада тағдырлық сыннан өтіп, іші мен сырты бірдей дәрежеде толық ашылуы, олардың бейнесі, жастарына қарамай, өз ғұмырын сарқып кешкендей әсер қалдыруы монументтік шығармаларға ғана тән сипаттар. Ш 2 бөл. тұрады. Б-18де, отб-ң тұңғ, әкесі Қаратай Алматыға әкеліп оқуға түсіреді. Барлық оқиға поездан басталады. Оқуға келе жатқанда әкесі екеуі купеден қуып шыққан жігіт, яғни ақын жігіт Жасын Мәдиевке ғашық болады. Ж-үйленген адам. Ол да Б-ны ұнатады. Б өте әдемі қыз. Әкесі Б-ны туысы Сәргелге(Сэр) әкеліп тапсырып кетеді. Мәлике –С-ң әйелі. Махаббаттың қайғысына шыдамаған Бағила Ялтада (Сэр мен Мәлике алып барған) ауырып қалады, Ж келіп кетеді. Шығ осымен аяқталады. «Гауһартас» повесі басты кейіп- Салтанат, Ыбыш, Қайыркен, әкесі және шешесі. Ыбыш – сөзге сараң, екі иығы қақпақтай, қатал. Айырықша бір мінезі – көкпар құмарлығында. Салтанат – Қыжым кемпірдің қызы, Қайыркен – Ыбыштың інісі, Салтанаттың бетін сол ашады. Ыбыш Салтанатты қойға шапқан қасқырды Күреңге мініп қуғаны үшін қол жұмсайды. Боран болып, бір топ жоғалады. Ыбыштан қорқып қой іздеген Салтанат жоғалып, Қосқұдықтан табылады. Қар басып қалған ессіз жатады. Бір айдан соң Қ әскерге кететін болады. Толғақтан қиналған С қайтыс болады. Дәрігер келгенше жүріп кетеді. Ол соңғы сөзінде Қ-ді шақыртып алып, Ыбышқа бер, атына тақсын деп жібек шашақ береді. 7-8 күннен соң Қ әскерге аттанарда Қаратұмсықтағы аяулы С-ң зиратына барып құран оқытпақшы болады. Барса Ы отыр екен. Әкесі Ы-қа қолда бар алтынның қадірі жо деген сөз айтады.

27.Б.Соқпақбаев қазақ балалар прозасының атасы Б.Соқпақбаев – қазақ әдебиетінде өзіндік өрнегімен, шындықты қарапайым әңгімелеу арқылы мөлдіретіп, көз алдыңа жайып салатын, кейіпкерлерді даралау мен психологиялық бейнелеудің де өзгеше бір жолын тапқан талантты жазушыларымыздың бірі. Б.Соқпақбаев алғашқы жинағы «Бұлақ» деген атпен 1950ж басылды. Ол балаларға арналған өлеңдерден құралған еді. Бұл кезеңде балалар әдеті онша дами қоймаған-ды. «Балаларға арналады» деген шығармаларының өзі балалар туралы үлкендердің көзімен суреттелген өмірдің бейнесі болатын. Балалар характері, бала психологиясы дегенге онша мән беріле бермейтін. Алғашқы өлеңдерімен-ақ, Бердібек осы олқылықтардың орнын толтыруға қызмет етті. Оның «Бұлағында» шын мағынасындағы кіші мектеп жасындағы балаларға лайық жырлар мол еді. 50 жылдары Бердібектің «Он бес жасар чемпион» деген повесі «Пионер журналында» басылды. 1953 жылы «Бақыт жолы» деген әңгімелер жинағы шықты. Сөйтіп ол әдебиетке еркін енеді, балалар әдебиетінің көрнекті өкілдерінің қатарына қосылады. Бердібек – табиғаты адал, өмірді сүйген, ақ көңіл жарқын жан болған екен.Б.Соқпақбаев (1924-1992) өмір кешкен кезең тарихында сәулелі шақтарының аз да, ылғи түнегі мен тығырығы мол, қасірет – тақыреті шаш етектен болған кезең еді. Бердібек есімімен «Менің атым Қожа» повесі қатар жүрді. «Менің атым Қожа» Мәскеуде 1956 жылы жарық көріп, іле шала жер жаһанды шарлап барып, туған топырағындағы өз оқырмандарының қолына 1959ж ғана тиеді. Жиырма шақты тілге аударылады. Кейіннен «Менің атым Қожа» атты фильм де түсіріледі. Кинорежиссер Абдолла Қарсақбаев түсірген бұл фильм талай – талай халықаралық кинофорумдар мен кинофестивальдардың әр алуан жүлделеріне ие болады. Суреткерлердің қай шығармасын оқысаңыз да, не сюжетті, не оқығаны, не ситуацияны, не образды жасанды түрде күшейту, жасанды түрде асқындыру, жасанды түрде әлсірету жоқ. «Менің атым Қожа» повесіндегі қаламгерлік осы машық «Балалық шаққа саяхат» (1960), «Қайдасың, Гауһар» (1966) повестерінде де, «Өлгендер қайтып келмейді» (1967-74) романында да көлемі өрнек тауып өзінің қаламгерлік өрісінің құнарлығына, шүйгіндігіне, дербес көрнісіне кімде кімнің болсын көзін жеткізе түседі.Үш дәптерден тұратын «Өлгендер қайтып келмейді» романы «Балалық шаққа саяхат» повесінің заңды жалғасы. «Балалық шаққа саяхат» повесінде кейіпкер - автордың өзінің онжылдықты бітірген кезеңін қамтыса, «Өлгендер қайтып келмейді» романы – кейіпкер, болашақ жазушы Е.Мамырбаевтың 1938-1958 жылдардағы өмірін суреттейді.Қ.б.әд-ң атасы Б.Соқпақбаевтың шығармаларының ғұмыры ұзаққа созылатыны, жаңа бір дәуірлерде жалғасын табаныны күмәнсіз.Зерттеушілер: 1) С.Қирабаев «Тәуелсіздік рухымен» Астана – 20022) Сайлаубек Жумабек «Сын симфониясы» («Мұңлық – дарын, қайсар – ғұмыр» мақаласы)3) Тұрлыбек Мәмесейіт «Дидар» Елорда Астана – 2005 («Табиғаты өзгеше дарын» мақаласы)

28.С. Мұратбековтың әңгіме, повестері (15.10.36 ж Талд. Обл. Қапал ауд. Қоңыр селос) – жазушы. 1969 ж Әл – Фараби атынд Қазақ МҰУ – ін бітірген. Москвадағы М. Горький атынд. Әд инст жанындағы жоғ курсты бітірген. (1971). 1954 – 62 ауылда мұғ, обл газеттерде әдеби қызметкер, 1962 – 72 ж «Жұлдыз» журн «Қ әдеби газетінде бөлім меңгерушісі, Қаз. Жазушылар одағында әдеби қызметкер әдеби кеңесшісі және көркем әдебиетті насихаттау бюросының директоры. 77 – 80 ж «Қаз жазушылар одағының хатшысы. 84 – 86 ж «Жазушы» баспасының директоры. Жазушы С. М. бар балалық балауса кезі – бұла шағы ҰОС-ң отты жыл – на тап келіп, тар кезеңдегі тағдырдың татымсыз талқанын ерте татқакн буын – ң өкілі. Ол 40 -30 ж-ң рухани атмосф-на тән материалдық жұтаңдыққа жүйкесін жұқартпай, қайта керісінше, моральдық байлықты мұрат тұтқан, тазалықты, адалдықты, темірдей тәртіпті, коллектившілдікті, қоғ-қ мүддені ту етіп ұстаған, соц-қ қоғамның жарқын болашағына деген зор сеніммен, асқақ идеямен күн кешкен аға ұрпақтың адамгершілік тәрбиесін алғанын қашан да мақтаныш ету керек. Сайынның ең тұңғыш көркем дүниесі «Менің қарындасым» атты әңгімесі. С. М. – ң «Жусан иісі» атты әңгімесінен соң да жусан тур. Жамырай жазбаған жас жазушы жоқ шығар. С-ң «Менің қаврындасымдағы» Әлима сияқты еңлік гүлдей ерекше сүйкімді еркебұлан қыздар аз емес болатын. Бірақ, солардың бәріне ортақ белгісіз ортақ сырды С М Әлима бейнесі арқ. ашып берген. С-ң әрбір жаңа әңгімесінде бұрын айтылмаған жағдай, ашылмаған сыр, көрінбеген характер алдыңнан шығып отырады. С.М. әр әңг-де кем дегенде 2-3 адамның көзге ыстық, көңілге жақын жанды бейнесін лирикалық планда жасап, олардың псих-сын өзгеше өрнектейді. Міне, сол қаһармандар өз бойындағы адалдық сезімімен, аңқылдақ мінезімен, бір сөзбен айтқанда, адамның аяулы болмысымен оқушы есінде қалады. С.М. характер диалектикасын ашуда, яғни адамды табиғи болмысымен көрсетуде ерекше шеберлік танытады. М, «Кәментоғайдағы» Зағипа, «Ескек желдегі» Рысжан, «Ұлтуғандағы» Ұлтуған, «Ана арманындағы» әже, «Отау үйдегі» Ұзақ пен Тана бейнелері туған әдебиетіндегі С.М. әкелген жаңалықтар, соны образдар, айшықты характерлер. Жазушы әңг-ң басым көпшілігін оқушылар енжар қабылдап, сыншылар елеусіз қалдырмаған. Ол «Күсен-күсеке» атты әңг. тур. Москва сыншы-ы да бір ауыздан жылы лебіз білд. Зерт-і: Ұзақбай Доспанбетов «Тіл өнері дертпен тең» (Әдеби көркем сын мақалалары, зерттеу-р) Алматы, «Мария» 06.С.М-ң есімі 60 жыл-ң басындағы қ әңгіме жанры мен новеллистиканы өзіндік нәзік лиризм мен терең сыршылдық ала келуімен ерекшеленеді. Оның 61 ж жарық көрген «Менің қарындастарым» атты әңг-р жинағынан бастап, «Ауыл оты» (64), «Көкорай» (67), «Отау үй» (67) «Жабайы алма» (72) т.б. кітаптарда ауыл тіршілігі бейн-н. «Тел өскен ұл» (рет Ш. Бейсенбаев 1976) кинофильмі сцен-ң авторы. Аоекс Ла Гума-ң «Тас ғалам» романын қ т-не ауд-н. «Құрмет белгісімен марапаттал-н»

29. М. Мақатаевтың ақындығы, зерттелуі (1931 - 1976). М. Мақатаев 1931 ж. 9 ақпанда Алматы облысы, бұрынғы Нарынқол ауданындағы Қарагөз топырағында дүниеге келген. Ақынның алғашқы жырлары 1948 жылда Нарынқол ауданының «Советтік шекара» газетінің беттерінде жарияланды. 1954 ж. «Әдебиет және искуство» журналында 1 топ өлеңдері жарық көрді. 1964 ж. тұңғыш кітабы «Ильич» атты поэмалар жинағы шықты. 1966 ж. «Армысыңдар, достарым» атты өлеңдер мен поэмалар кітабы, 1967 ж. «Қарлығашым келдің бе?» атты жыр жинағы оқырман қолына тиіп, қаламгерлік беті айқындалған, өзіндік қолтаңбасы бар ақынның тұлғасын танытты. Жазушылық жолы осылайша сәтті басталған жас ақынның бұдан былайғы саналы өмірі поэзия тынысымен тығыз байланыста өтті. Таланты бай, ішкі рухани қуаты берік ақын небір тамаша лирикалық жырларын ұсынды. «Мавр» (1969), «Дариға-жүрек» (1972), «Аққулар ұйықтағанда» (1974), «Шуағым менің» (1975) жинақтары қазақ поэзиясында өзіндік белесті із қалдырып, өз оқырмандарын тапты. Ақын Уитменнің «Шөп жапырақтарын» (1969), В. Шекспирдің «Сонеттерін» (1970), Дантенің «Құдіретті комедиясының» «Тамуқ» атты 1-ші бөлімінің (1971) қазақ тіліне аударып жариялатты.Өткен ғасырлардың тоқсаныншы жылдарында Қазақ елінің Тәуелсіздік алған кезеңінде м. Мақатаевтіңтің мұрасына жаңаша көзқарас қалыптасты, ақын мұраларын танудың жаңа 1-ші кезеңі басталды. Ақын шығармалары өзі дүниеден қайтқаннан кейін, беріде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығымен бағаланды. Мақатаев жырлары – азаматтық жан-дүние сырлары. Мұқағали шығармашылығының шыншылдық, сыншылдық сипатын анық көреміз. Өмір-өзен. Өлең де бір өзендей тұңғиық. Мұқағали жырлары бірде үн-түнсіз шытырман қайнап, тереңге тартып, бірде ақ күміс бұлттарын түйдектетіп аспанға атқан сол өмірдің өзіндей. Қай тақырыпты болмасын көрсем шығарма биігіне көтерді. Ал бұл, шынайы толғау – хас шеберлік, аса таланттылықтың ғана маңдайына жазылған мүмкіндік.Сонау, «Армысыңдар, достар!», «Қарлығашым, келдің бе?», «Мавр» жинақтарынан бастап, соңғы «Өмір - өзенге» дейінгі туындылардың бәрінен үзілмес бір ізді, жібек желдей жанға жайлы сырлы созды, өзіндік дәстүр арнасын сезінесің.Ақын кредасы – шыншылдық, сәби сезімге ғана сиятын албырт шыншылдық. Оны оқырмандармен өзен жарды сырлас, айнымас пікірлес ентін алған арқауы да осы – шыншылдығы.Өлеңмен де, өмірмен де бүкпесіз қауышып, қамтарыссыз сүйген ақын жүрегі соңғы деміне дейін кіршіксіз сезім өртінде өтті.Жоқ! Дәрігер орнатпа басқа жүрекБасқа лүпіл жасама, басқа леп.Қалай айтам бүлінген жүрегімдіБүлдірмей доғдыр алып тастады деп.

30. Ақын қыз-келіншектер шығармашылығы, зерттелуі.Фариза Оңғарсынова 1930ж 5 желтоқсанда Гурыв обл. д.к. Ф.Оңға-ның ойшылдығы, көңіл-күйіне бөленген толғанысы әдемі, онда өмірді жалаң мадақтау жоқ, өмірдің азапты сырын түсінген адамның мұңды әсері бар. Оның жырларын оқи отырып, уақыт, заман жүгін арқалаған адамның ауыр сезімін, кеше Абайды күйзелткен ортаның түгелдей өзгеріп кеткенін көреміз(С.Қираб).Көп адамға көктем де, қыс та арайлы,Ал мен үшін алтын дамыс талайғы.Жай құбылыс секілді құшсам Айды,Бақытты да әйтеуір басқалардың бағына ұқсамайды.«Тіл өнері дертпен тең» деген Абай сөзі- Фаризаның ақындық кредосы. 1984ж «Үйім-менің Отаным», «Маңғыстау монологтары», «Революция ж/е мен» өлеңдері топтама/ы үшін Қазақ КСР Мем/к сыйлығ/ң лареаты атанды. Күләш Ахметова (Қырғызстан 1946ж) жырларында лиризм, сезімталдық, нәдік мінезділік байқалады. Бірақ, ол бір қарағанда, ол әрірек оқысаңыз, сол нәзіктіктің ар жағынан буырқанған күшті, өжеттікті, көкірек толы арманды көреміз.Жырым менің! Қарсы шық соңғы оқтарғаКөмекке бар күрескер солдаттарғаЖалау болып желбіре айқастарда.«Ақ гүлім менің» (1975), «Сен менің бақытымсың», «Мейірім», «Наурыз нұры»(1991), «Күн шыққанда күліп оян»(1996) жыр жинақ/ы бар. Шығарма/да туған елді сүю, адамдық, достық, махаббат сезімдерін арқау етеді. Зерттеген Т.Шапай. М.Айтқожина -«Жыр аққуы» атанған, 1936ж 25 тамыздаҚұлжа (ҚХР) туған. Алғ. өл/р жинағы «Балқұрақ» (1962), «Шыңдағы жазу», «Жастық шақ», «Аққуым менің», «Сағыныш сазы», «Аққу жүрек», орыс т-де «Струна степей», «Гость земли», «Утверждение» өлеңдер жин/ры жарық көрді. 2002ж «Аңсау» жинағына Қазақстан Рес/сы Мем/к сыйлығы берілді. Ақұштап Бақтыгереева 60ж ортас/да жарық көрген алғашқы жыр жинағындағы «Өрімтал» өлеңінен бастап оқырман нәзік лирик ақын деп қабылдады. «Даламның қарлығаштары –ай өлеңінде өмір шындығын батыл қозғады.«Қыздары ғашықтықтан өліп кеткен!» - екінің бірінің аузына түсе бермес бейнелі жол.