Проценттік формада берілген балансты көлденең талдаудың мәліметтері бойынша «Актив» бөлімі бойынша қаржылар: 1-ші «Ұзақ мерзімдік активтер» бөлімшесі бойынша 50% (2004 жылдың 1 қаңтары) және 76,49% (2007 жылдың 31 желтоқсаны) шеңберінде, 2-ші «Ағымдағы активтер» бөлімшесі бойынша 51,7% (2004 жылдың 1 қаңтары) және 23,5% (2007 жылдың 31 желтоқсаны) шеңберінде бөлінгенін көруге болады. Бірінші кезең 2004 жылдың бірінші тоқсанынан 2005 жылдың екінші тоқсанына, екінші кезең 2006 жылдың 4-ші тоқсанынан 2007 жылдың соңына дейін созылды. 2005 жылдың 2-ші тоқсанынан 2006 жылдың 2-ші тоқсанына дейін ұзақ мерзімдік және ағымдағы активтердің ара қатынасы 50%-ке 50% деңгейінде қалыптасқаны байқалады.
1-ші «Ұзақ мерзімдік активтер» бөлімшесінің уақыт бойында ақшалай есептегенде өсуі компанияның активтерінің 77,9 млн. теңге мөлшерінде құрамдас кәсіпорындарға ауысуымен байланысты. Тағы бір элемент - «Ұзақ мерзімдік инвестициялар» бағытында қаржылардың 36,2 млн. теңгеден (немесе 2004 жылдың қаңтарында 45,7%) 94,2 млн. теңге деңгейіне (немесе 31.12.2007ж. 393%) дейін өсуі. Қаржылардың бұл ағымдары компанияның «Ағымдағы активтеріне» әсер етеді. 31.12.2007 ж. баланстың жалпы қорытындысы 100% болса (немесе 241,66 млн. теңге) ағымдағы активтер 23,5% құрайды (немесе 56,8 млн. теңге). Бұл жерде айналымдағы қаржылардың 38% (15,3 млн. теңге) қысқа мерзімдік салымдарға және 48%, яғни 25,35 млн. теңге «Басқа да дебиторлар» үлесіне тиеді.
«Ұзақ мерзімдік активтер» бөлімшесін талдау бұл бөлімшеде жекелеген есепке алу мезеттерінде ең үлкен үлес салмақ «Ұзақ мерзімдік инвестициялар» көрсеткішінің еншісіне тиеді деген тұжырым жасауға мүмкіндік береді. (4-ші кестені қара).
Ші кесте
| Зерттелу кезеңі, жылдар мен тоқсандар | Ұзақ мерзімді инвести-циялар, % | Құрамдас кәсіпорын-дардағы акциялар, % | Құрамдас серіктес-тіктерге салған инвести-циялар, % | Ассоциа-цияланған кәсіпорын-дардағы акциялар, % | Негізгі қаржылар(қалдық құны бойынша), % |
| 01.01. | 45,75 | 0,00 | 0,00 | 0,00 | 2,26 |
| 01.04. | 48,62 | 0,00 | 0,00 | 0,00 | 2,61 |
| 01.07 | 60,74 | 0,00 | 8,73 | 0,00 | 2,29 |
| 01.10 | 62,89 | 0,00 | 7,07 | 0,00 | 0,66 |
| 01.01. | 45,00 | 0,00 | 25,50 | 0,00 | 2,48 |
| 01.04. | 41,42 | 0,00 | 28,76 | 0,00 | 2,10 |
| 01.07 | 20,50 | 18,99 | 2,68 | 0,00 | 1,11 |
| 01.10 | 22,76 | 19,11 | 2,48 | 0,00 | 2,37 |
| 01.01. | 20,09 | 20,85 | 2,64 | 0,04 | 2,49 |
| 01.04. | 21,74 | 21,55 | 2,73 | 0,04 | 2,19 |
| 01.07 | 35,49 | 30,51 | 1,66 | 0,05 | 2,80 |
| 01.10 | 35,52 | 30,75 | 0,89 | 2,62 | 2,59 |
| 01.01. | 37,13 | 31,05 | 0,95 | 2,64 | 2,44 |
| 01.04. | 36,97 | 31,31 | 0,95 | 2,66 | 2,23 |
| 01.07 | 36,33 | 31,46 | 0,96 | 2,68 | 2,11 |
| 01.10 | 36,66 | 31,75 | 0,97 | 2,71 | 1,62 |
| 31.12. 07 | 38,99 | 32,26 | 0,99 | 2,75 | 1,48 |
4-ші кестеден көрінетіндей, «Ұзақ мерзімдік инвестициялар» көрсеткіші бес кезеңмен сипатталады, оның ішінде өсу де төмендеу де байқалады. Бірінші кезеңде (1.01.2004 жылдан 1.10.2004 жылға дейін) инвестиция деңгейі өсті 45,75%-тен 62,89%-ке дейін. Екінші кезеңде (1.01. 2005 - 1.01.2006) инвестиция деңгейі 45%-тен 20,9%-ке дейін төмендеді. Үшінші кезеңде (1.04. 2006 - 1.01.2007) инвестиция деңгейі 21,74%-тен 37,13%-ке дейін өсті. Төртінші кезеңде инвестиция деңгейі 36,97%-тен 36,33%-ке дейін төмендеді. Бесінші кезеңде – 2007 жылдың 4-ші тоқсаны инвестиция деңгейінің 38,99%-ке дейін өсу тенденциясы байқалады.
4-ші кесте бойынша 1.01.2005ж. уақыт мезеті ұзақ мерзімдік инвестициялардың 20,5%-ке дейін төмендеуімен және «Құрамдас кәсіпорындардағы акциялар» көрсеткішіне салымдардың 18,99% деңгейінде пайда болуымен сипатталады. Бұл уақыт мезеті «Құрамдас серіктестіктерге салған инвестициялар» көрсеткішінің 25,5%-ке, одан ары 28,8%-ке және ары қарай күрт 2,68% және 2,28% деңгейіне, одан кейін 0,99%-ке дейін төмендеуімен байланысты (31.12.2007ж.). 1.01.2006ж. есепке алу мезетінен «Ассоциацияланған кәсіпорындардағы акциялар» көрсеткішінің өсуі байқалады - 0,04%; 0,41% және 2,75%-ке дейін (31.12.2007).
Ші кесте
| Зерттелу кезеңі, жылдар мен тоқсан-дар | Ағымдағы актив-тер, актив-тер сомасына,% | Соның ішінде, активтен % | Дебиторлар, активтен % | ||||||
| Ақша қаржы-лары | Қысқа мерзім-дік салым-дар | Сатып алушылармен, тапсырушылармен есептесу | Аванс-тық төлем-дер | Бюджетпен есептесу | Құрыл-тайшы-лармен есептесу | Басқа-лар | |||
| 01.01. | 51,72 | 7,45 | 21,13 | 22,74 | |||||
| 01.04. | 45,37 | 23,62 | 20,70 | 0,50 | |||||
| 01.07 | 27,94 | 5,28 | 16,24 | 0,128 | 4,04 | ||||
| 01.10 | 27,26 | 1,41 | 10,91 | 0,229 | 12,48 | ||||
| 01.01. | 26,97 | 11,79 | 2,61 | 0,006 | 12,33 | ||||
| 01.04. | 27,71 | 6,17 | 7,21 | 0,131 | 14,02 | ||||
| 01.07 | 56,70 | 0,15 | 47,51 | 0,294 | 0,172 | 1,339 | 6,72 | ||
| 01.10 | 53,28 | 1,73 | 42,02 | 0,074 | 0,194 | 1,245 | 7,80 | ||
| 01.01. | 53,88 | 1,40 | 41,76 | 1,715 | 1,348 | 7,43 | |||
| 01.04. | 51,73 | 0,40 | 40,77 | 0,294 | 0,516 | 0,408 | 1,393 | 7,77 | |
| 01.07 | 29,47 | 2,33 | 16,06 | 0,391 | 0,028 | 0,198 | 1,956 | 10,24 | |
| 01.10 | 27,62 | 4,71 | 10,65 | 0,350 | 0,602 | 0,580 | 10,35 | ||
| 01.01. | 25,75 | 1,59 | 13,23 | 0,322 | 0,069 | 0,557 | 10,45 | ||
| 01.04. | 25,83 | 0,23 | 0,71 | 0,246 | 0,065 | 0,550 | 11,15 | ||
| 01.07 | 26,42 | 0,71 | 13,01 | 0,143 | 0,071 | 0,607 | 11,66 | ||
| 01.10 | 26,27 | 4,67 | 8,78 | 0,1 | 0,01 | 0,47 | 11,76 | ||
| 31.12. | 23,51 | 6,19 | 6,30 | 0,07 | 0,02 | 0,33 | 0,49 | ||
Жоғарыда баланс активтерінің қаржыларының қозғалысы компанияның «Ағымдағы активтеріне» әсер ететіні аталған еді. Кестеден 31.12.2007ж. баланс активі 100% құраса (241,66 млн. теңге), ағымдағы активтер 23,51% құрайды (немесе 56,83 млн. теңге.) және «Басқа да дебиторлар» көрсеткіші 10,5%, яғни 23,35 млн. теңгені құрайды.
5-ші кестеде «Ағымдағы активтер» бөлімшесінің бірқатар көрсеткіштері мен олардың деңгейлері көрсетілген.
«Ағымдағы активтер» бағанасынын көрінетіндей қарастырылғын есеп беру кезеңінде үш интервал байқалады: біріншісінде айналымдағы активтердің деңгейі келесі ретепен төмендейді 51,72% (01.01.2004ж. үшін) 45,37%, 27,94%, 27,26%, және 26,97% (1.01.2005ж.); екіншісінде айналымдағы активтердің деңгейі өседі және тұрақтанады - 27,71% (1.04.2005), 56,7%, 53,28%, 53,88% және 51,73% (1.04.2006ж.); үшіншісінде күрт төмендейді және ары қарай тұрақтанады, яғни 29,47%(1.04.2006), 27,62%, 25,75%, 25,83%, 26,42% (1.07.2007) және 23,51% (31.12.2007). 4-ші кестеден «Қысқа мерзімдік салымдар» көрсеткішінің өзгеруі де үш интервалдық сипатта екенін көруге болады: біріншісінде күрт төмендеу байқалады – 21,13% (1.01.2005ж.) 7%, 16,24%, 10,91% және (1.01.2005ж.) 20,7%, 16,24%, 10,91%, және 2,61% (1.01.2005ж.), екіншісінде күрт өсу, тұрақтану және баяу төмендеу – 7,21% (1.04.2005ж.), 47,51%, 42,02%, 41,76% және 40,77% (1.04.2005ж.), үшіншісінде күрт төмендеу және ары қарай тұрақтану - 16,06% (1.07,2005ж) 10,65%, 12,33%, 13,23% и 13,01% (1.07.2007ж.), 31.12.2007ж. төмендеу тенденциясы байқалады – 6,3%-ке дейін.
«Дебиторлар» көрсеткіштерінің ішінен «Құрылтайшылармен есеп айырысуды» бөліп атауға болады, 1.07.2005 жылдан 1.07.2006 жылға дейін 1,3%-1,9% аралығында өсу байқалады.
Қарастырылған кезең ішінде «Пассив» бөлімі бойынша барлық дерлік қаржылар «Өзіндік капитал» 1-ші бөлімшесінде шоғырланған (97-99%). Кестеден көрінетіндей, компанияның міндеттемелерінің ең жоғары өсуі 2006 жылдың екінші-үшінші тоқсандарында болды - 160 млн. теңге, немесе пассивтің жалпы қорытындысының 43%. Қалған кезеңдерде міндеттемелердің үлесі 1-2,5%, 31.12.2007 жылға -0,13 % болды. «Өзіндік капитал» бөлімінің құрамдас элементтерін талдау кезінде, бөлімнің ішкі құрылымын анықтайтын, бірнеше кезеңдерді бөліп қарастыруға болады. Атап айтқанда, «Жарғылық капиталдың» 1.01.2004ж. - 1.07.2004ж. аралығында жалпы пассивтен 37,9% деңгейінде толқын сипатында өзгеруі; 1.10.2004ж. - 1.10.2005ж. аралығында жалпы пассивтен 48,5%, 32,6%, 91,6% және 53,6% деңгейлеріндегі күрт толқулур кезеңі; 1.01.2006ж. мен 31.12.2007ж. аралығындағы кезең - пасссивте «Жарғылық капиталдың» үлес салмағының тұрақты өсу кезеңі, 49,8%-тен бастап ары қарай 53,9%-тен, 55,7%, 78,3%, 78,8%, 80,3 %, 81,46%-ке дейін.
Сонымен бірге бөлім құрамында резервтік капиталдың қалыптасуын атап айтуға болады, ол 1.01.2005ж. мен 31.12.2007ж. аралығында 0,34% деңгейінен 1,12% деңгейіне дейін өсті. Бөлімнің тағы бір маңызды көрсеткіші «Бөлінбеген табыс», ол 1.04.2005 жылғы 5,64% деңгейден келесі есеп беру кезеңдерінде тұрақты оң көсеткіш болды - 3,26%, 3,29%, 6,98%, 8,61%, 9,38%, 10,18%, 9,1%, 9,39%, және 10,11%(31.12.2007ж.). бөлімнің ерекше көрсеткіші ретінде «Акциялар бойынша силықтарды» атауға болады, ол 1.01.2005 - 1.10.2005 жылдар аралығында жалпы пассивтен 63,1%, 63,1%, 61,8%, 48,5% және 65,1% деңгейлерінде болды. Келесі үш тоқсанда бұл көрсеткіш нольге тең болды. 1.01.2006 жылдан бастап бұл көрсеткіш пассив бөлімінде 41,1%, 35,4%, 33,4%, 8,9%, 9,7%, 8,9% және 7,21% (31.12.2007ж.) деңгейлерінде көріне бастады.
