Omnes res aut mancipi sunt aut nec mancipi. Mancipi res sunt omnia praedia in Italico solo, tam rustica qualis est fundus, quam urbana qualis est domus, item jura praediorum rusticorum (servitutes), velut via, iter, actus, aquaeductus, item servi et quadrupedes, velut boves, muli, equi, asini. Ceterae res nec mancipi sunt. (Ulp.)
2. .
| actus, us m , alius, a, um alterīus: gen. alter, altera, alterum aquaeductus, i m () argentum, i n asinus, i m aurum, i n ceterus, a, um corporalis, e , , differentia, ae f domus, us f donatio, onis f fio, factus sum, 3 | fundus, i m item iter, itineris n , mancipium, i n ( ) mulus, i m nec ob (acc.) praedium, i m , quadrupes, edis qualis, e quam recipio, cepi, ceptum, 3 | rusticus, a, um sive statim servitus, utis f ( ) talis e tam tibi: dat. tu traditio, onis f () trado, didi, ditum, 3 tuus, a, um urbanus, a, um vel velut - venditio, onis f vestis, is f |
20
1. : carus, utilis, nocens.
2. .
| lex, gis f posterior, ius |
3. , , , .
1. Mores majorum. 2. Reformatio in pejus. 3. Lex posterior derogat priori. 4. Usus est optimus magister. 5. Consultor homini tempus utilissimus. 6. Ferro nocentius aurum. (Ov.) 7. Honesta mors turpi vitā beatior. 8. Potior est qui prior est. (Hor.) 9. Seniores priores. 10. Ignotum per ignotius. 11. Optima legum interpres consuetudo. 12. Imperare sibi maximum imperium est. (Cic.) 13. Res publica mihi vitā est meā carior. (Cic.) 14. In dubio mitius. 15. Vis major. 16. Prior tempore potentior jure.
| aurum, i n beatus, a, um carus, a, um consuetūdo, inis f , consultor, oris m derŏgo, 1 honestus, a, um | ignotus, a, um interpres, etis m magister, tri m major, majus mitis, e nocens, ntis pejor, pejus posterior, ius | potens, entispotis, e prior, prius reformatio, onis f senex, senis m, f turpis, e usus, us m , utilis, e |
|
|
|
21
1. , .
Capitis deminutio
Capitis deminutio tria genera sunt: maxima, media, minima. Nam tria habemus: libertatem, civitatem, familiam. Si libertatem amittimus, maxima est capitis deminutio. Si libertatem retinemus, sed civitatem amittimus, media est capitis deminutio. Si et libertas et civitas retinentur, familia tantum mutatur, minima est capitis deminutio. (Dig.)
2.
| Capitis deminutio | ||
| ... | ... | ... |
| ... | ... | ... |
| amitto, misi, missum, 3 caput, capitis n , deminutio, onis f | familia, ae f genus, eris n , libertas, atis f medius, a, ummuto, avi, atum, 1 | retineo, tinui, tentum, 2 tantum tres m, f, tria n |
22
Perfectum
1. : facio, venio, video, vinco, scribo, dico, possum, esse.
2. , , , .
1. Feci, quod potui. 2. Veni, vidi, vici. (Caes.) 3. Is fecit, cui prodest. 4. Sum, quod eris, quod es, antea fui. 5. Id demum est homini turpe, quod meruit pati. (Phaedr.) 6. Fuit, fuit ista quondam in hāc rē publicā virtus! (Cic.) 7. Pater, peccavi. (Vulg.) 8. Gallina scripsit. 9. Dixi et animam levavi. 10. Exēgi monumentum. (Hor.) 11. Quod principi placuit, legis habet vigorem. (Dig.)
| anima, ae f antea demum exigo, exēgi, exactum, 3, , , gallīna, ae f iste, ista, istud levo, 1mereo, ui, itum, 2 | monumentum, i n pater, tris m patior, passus sum, 3 pecco, 1, placeo, cui, itum, 2 princeps, ipis m ( ) | prosum, profui, prodesse quondam venio, veni, ventum, 4 video, vidi, visum, 2 , vigor, oris m virtus, ūtis f |
23
Ad Ciceronem
Dísertíssime Rómuli nepótum
Quót sunt quótque fuére, Márce Túlli,
Quótque póst aliís erúnt in ánnis,
Grátiás tibi máximas Catúllus
Ágit péssimus ómnium poéta,
Tánto péssimus ómnium poéta,
Quánto t(u) óptimus ómnium patrónus. (Catull.)
| ago, egi, actum, 3, disertus, a, um gratia, ae f | Marcus Tullius (ֳ) nepos, otism poeta, ae m patronus, im | Romulus, i m ( ) tanto quanto |
24
ij
(Participium praesentis activi. Participium perfecti passivi)
|
|
|
1. 䳺 䳺: scribo, jacio, claudo, facio.
2. .
| lex, gis f scriptus, a, um | canis, is m latrans, ntis |
3. , , , .
1. Lex non scripta. 2. Alea jacta est. (Caes.) 3. Dictum, factum. (Ter.) 4. Curia pauperibus clausa est. 5. Res judicata pro veritate habetur. 6. Actum est, ilĭcet. (Pl.) 7. Lex videt iratum, iratus legem non videt. (Syrius) 8. Littera scripta manet, vox audita volat. 9. Luna latrantem canem non timet. 10. Audentes fortuna juvat. (Verg.) 11. Vae victis! (Liv.) 12. Sero venientibus ossa. 13. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. (Sen.) 14. Ex facto oritur jus. 15. Post factum. 16. Sapienti sat. 17. Judex est lex loquens.
| alea, ae f audio, 4, canis, is m claudo, clausi, clausum, 3 curia, ae f , fortuna, ae f juvo, 1 ilicet | irascor, 3 jacio, jeci, jactum, 3 latro, 1 littera, ae f loquor, locutus sum, loqui luna, ae f maneo, mansi, mansum, 2 | nolo, nolui, nolle pauper, eris sapio, ii, 3 sat sero traho, traxi, tractum, 3 vae! ! volo, volui, velle |
25
Ablativus absolutus
1. abl. sg. pl. 䳺: reus, ausa, litigans,tacitus, nemo, ratio.
2. , , , .
1. Plenō jure. 2. Manū propriā. 3. Manū militāri. 4. Summā vi. 5. Nemine contradicente. 6. Sublatā causā tollitur effectus. 7. Cessante causā cessat effectus. 8. Cessante ratione legis cessat lex ipsa. 9. Reō absente. 10. Pollice versō. 11. Tacitō consensū. 12. Vice versā. 13. Januis clausis. 14. Actore non probante reus absolvitur. 15. Suā sponte. 16. Duobus litigantibus tertius gaudet.
| absum, afui, abesse actor, ōris m cesso, 1 contradico. dixi, dictum, 3 effectus, us m | janua, ae f litigo, 1 militaris, e pollex, icis m spons, ntis f , , | summus, a, um tollo, sustuli, sublatum, 3 vicis, is f , |
26
Gerundium
1. gerundium : doceo, dico.
2. , , , .
1. Jus possidendi. 2. Ad delectandum. 3. Dubitando ad veritatem pervenīmus. (Cic.) 4. Jus edicendi. 5. Jus navigandi. 6. Lex est recta ratio in jubendo et vetando. 7. Docendo discimus. 8. Maxima spes est peccandi impunitatis spes. (Cic.) 9. Justitia in suo cuīque tribuendo cernitur. (Dig.) 10. Orator est vir bonus dicendi perītus. (Cato) 12. Optimus est orator, qui dicendo animos audientium et docet et delectat et permovet. (Cic.) 13. Amor sceleratus habendi. (Ov.) 14. Libertas est potestas faciendi id, quod jure licet. 15. Ad melius inquirendum.
| amor, oris f animus, i m , delecto, 1 dubito, 1 edico, dixi, dictum, 3 impunitas, ātis f inquiro, quisivi, quisitum, 3 | melius navigo, avi, atum, 1 orātor, ōris m perītus, a, um permoveo, movi, motum, 2 | rectus, a, um , scelerātus, a, um tribuo, ui, ūtum, 3 vir, i m pervenio, 4 |
27
Gerundivum
1. gerundivum, :
| lex, gis f quaero, 3 |
2. , , , .
1. Omnibus laborandum est. 2. Lex ferenda. (Cic.) 3. Pacta sunt servanda. 4. De gustibus non est disputandum. 6. Docto oratori palma danda est. (Cic.) 6. Non exemplis sed legibus judicandum est. 7. Neglegenda mors est. (Cic.) 8. Carthago delenda est. (Cato) 9. Deliberandum est diu, statuendum semel. 10. Et post malum segetem serendum. (Senc) 11. Quod erat probandum. 12. Pax quaerenda est. 13. De verbo legis non est retundum.
|
|
|
| Carthāgo, inis f (- ; . . .) deleo, 2 delibero, 1 | disputo, 1diu gustus, us m fero, tuli, latum, ferre , laboro, 1 mors, mortis f neglego, lexi, lectum, 3 | pactum, i n palma, ae f retundo, tudi, tusum, 3 semel seges, etis f sero, sevi, satum, 3 statuo, ui, ūtum, 3 |
28
Conjunctivus praesentis
1. : amo, caveo, facio, audio.
2. , , , .
1. Qui dedit beneficium, taceat, narret qui accepit. (Sen.) 2. Sit nox cum somno, sit sine lite dies. (Mart.) 3. Caveat emptor! 4. Actum ne agas! 5. Cedant arma togae! 6. Qui aures habet, audiat. (Vulg.) 7. Saepe stilum vertas. (Hor.) 8. Audiatur et altera pars! 9. Vivat pax! 10. Fiat lux! (Vulg.) 11. Sit tibi terra levis! (Mart.) 12. Quídquid agís, prudenter agás et réspice fínem. (Ov.) 13. Quid faciant leges, ubi sola pecunia regnat. (Petr.) 14. Quo me vertam, judices? 15. Amemus patriam, pareamus senatui. (Cic.) 16. Videamus nunc de iis, quae alieno jure subjectae sunt. (G.)
| accipio, cepi, ceptum, 3 auris, is f beneficium, i n caveo, cavi, cautum, 2 emptor, oris m lis, tis f lux, cis f | narro, 1 nox, ctis f nunc patria, ae f prudenter quisquis, quaequae, quidquid quo regno, 1 respicio, spexi, spectum, 3 | saepe somnus, i m stilus, i m ( ) subjectus, a, um terra, ae f toga, ae f ( ) |
De fontibus juris Romani
Jus populi Romani constat ex legibus, plebiscitis, senatus consultis, constitutionibus principum, edictis eorum, qui jus edicendi habent, responsis prudentium. Lex est, quod populus jubet atque constituit. Plebiscitum est, quod plebs jubet atque constituit. Plebs autem a populo eo distat, quod populi appellatione universi cives significantur, plebis autem appellatione ceteri cives sine patriciis significantur. Sed postea lex Hortensia lata est, qua plebiscita universum populum tenebant; itaque eo modo legibus exaequata sunt. Senatus consultum est, quod senatus jubet atque constituit: idque legis vicem obtinet. Constitutio principis est, quod imperator decreto vel edicto vel epistula constituit. Edicta sunt praecepta eorum, qui jus edicendi habent; jus autem edicendi habent magistratus populi Romani. Sed amplissimum jus est in edictis duorum praetorum, urbani et peregrini, quorum jurisdictionem in provinciis praesides earum habent; item in edicto aedilium curulium. Responsa prudentium sunt sententiae et opiniones eorum, quibus permissum est jura condere. Si sententiae eorum omnium in unum concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem obtinet; si vero dissentiunt, judici licet quamlibet sententiam sequi; idque rescripto divi Hadriani significatur. (G.)
|
|
|
ϳ .
.
| amplus, a, um , concurro, curri, cursum, 3 condo, didi, ditum, 3 , constitutio, onis f consto, stiti, staturus, 1 curulis, e () dissentio, sensi, sensum, 4 disto, distiti, 1 divus, a, um epistula, ae f exaequo, 1 | Hadrianus, i m ( 117 - 138 .) Hortensius ( , . . .) jurisdictio, onis f ( ) obtineo, ui, ntum, 2 opinio, onis f patricius, i m ( ) plebiscitum, i n ( ) plebs, plebis f ( ) populus, i m | postea praeses, idis m prudens, entis quilibet, quaelibet, quodlibet - rescriptum, i n () responsum, i n senatus consultum, i n ( ) sequor, secutus sum, sequi, 3 , significo, 1 teneo, tenui, tentum, 2 , universus, a, um vero |
| Mea culpa. . In dubio pro reo. . Ubi jus, ibi remedium. , . De facto. . Lex posterior derogat priori. . | Dura lex, sed lex. , . Nemo delictis excusatur. ͳ . Condemno. . Omnia peccata sunt paria. . In custodiam. . | In tabellas. . In vitium ducit culpae fuga. . Contumacia cumulat poenam. . Argumenta ponderantur, non numerantur. , . Ignorantia non excusat. . |
1. : a) Verte. ) Nota bene. ) Mea culpa.
2. : a) Actum est illicet.) Alea jacta est. ) Vae victis/
3. , . a) Omnia mea mecum porto. ) Omne initium difficile est. )Partium mearum non est.
4. , : a) Lapsus calami. ) Lapsus linguae. ) Casus belli.
5. : a) Lapsus calami. ) Lapsus linguae. ) Casus belli.
6. : a) In custodiam. ) In tabellas. ) Ad acta.
7. : a) In custodiam. ) In tabellas. ) Ad acta.
8. : a) In dubio abstine. ) In vitium ducit culpae fuga. ) In memoriam.
9. ϳ : a) In dubio abstine. ) In vitium ducit culpae fuga. ) In memoriam.
10. : a) Ignorantia non est argumentum. ) Contra factum non est argumentum. ) Ignorantia non excusat.
11. : a) Verte. ) Nota bene. ) Mea culpa.
12. : a) Non liquet. ) Uti possidetis. ) Vide supra.
13. : a) Qui nimium probat, nihil probat. ) Nihil habeom, nihil timeo. ) Qui tacet, consentit.
14. : a) Manu propria. ) Manus manum lavat. ) Manum de tabula.
15. ϳ , : a) Ignorantia non est argumentum. ) Contra factum non est argumentum. ) Legem enim contactus dat.
16. : a) Charta non erubescit. ) Contumacia cumulate poenam. ) Pecunia non olet.
17. : a) Fama volat. ) Haud semper errat fama. ) Humanum errare est.
18. : a) Causa publica. ) Sententia absolutoria. ) Privatum commodum publico cedit.
19. ϳ : a) Fama volat. ) Haud semper errat fama. ) Humanum errare est.
20. : a) Nemo debet bis puniri pro uno delicto. ) Lex videt iratum, iratus legem non videt. ) Nemo delictis excusatur.
21. ᒺ: a) Sine ira et studio. ) Ira initium insaniae est. ) Sine provocatione.
|
|
|
22. : a) Dura lex, sed lex. ) Lex loci delicti. ) Lex posterior derogat priori.
23. 䳿 : a) Inter arma silent leges. ) Lex loci delicti. ) Lex posterior derogat priori.
24. : a) Nulla dies sine linea. ) Nulla poena sine lege. ) Spes ultima.
25. ϳ : a) Pro tribunali. ) In flagranti delicto. ) Ferro ignique.
26. ϳ : a) Jus est ars boni et aequi. ) Jus ex injuria non oritur. ) Jus gentium.
27. , : a) Nemo debet bis puniri pro uno delicto. ) Lex videt iratum, iratus legem non videt. ) Nemo delictis excusatur.
28. : a) Facta probantur jura deducuntur. ) Argumenta ponderantur, non numerantur. ) Numerantur sententiae, non ponderantur.
29. ϳ : a) Contraria contrariis curantur. ) Tertium non datur. ) Crimina morte extinguuntur.
30. : a) Dura lex, sed lex. ) Lex loci delicti. ) Lex posterior derogat priori.
˲
ϳ .
1. .
2. .
3. , .
4. , .
5. .
6. .
7. .
8. .
9. ϳ .
10. .
11. .
12. .
13. .
14. .
15. ϳ , .
16. .
17. .
18. .
19. ϳ .
20. .
21. ᒺ.
22. .
23. 䳿 .
24. .
25. ϳ .
26. ϳ .
27. , .
28. .
29. ϳ .
30. .
˲
1. .. . .: , 1971. 312 .
2. . .: , 1990. 50 .
3. .. .. . .: , 2000. 416 .
4. .. . .: , , 2003. 384 .
