Ылымжәнеоныңқоғамөміріндегірөлі
Ылыманықтамасыныңмәселелері
Ғылымның, философияныңжәнедінніңарақатынасы
Ғылымқұрылымы, атқаратынфункциялары
Ылымғақойылатынкритерийлер
Ылыманықтамасыныңмәселелері
Адамзатөзініңдамутарихыбарысындақоршағанәлемдітанып-білудіңжәнеигерудіңбірнешетәсілдерінмеңгерді. Сондайтәсілдердіңбірінесөзсізғылымдыжатқызуғаболады. Ғылым-қоғамныңруханимәдениетініңқұрамдасбөлігіболыптабылады. Адамзатдамуыныңбелгілібіркезеңіндеғылымдамикеле, қоғамдықсананыңдербесформасынаайналады. Себебіқоғамдағысан-салалымәселелерғылымныңкөпжағдайдағылымныңараласуыменшешіледі.
Адамөміріндегіғылымныңорныменрөлінтүсінуосыуақытқадейінаяқталмағанкүрделіпроцесс. Бұлпроцессқиыншылықтарменқайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәндісұрақтардың, көптегенжаңамәселелердіңпайдаболуыменерекшеленеді. ХХғасырдың 20-шыжылдарындағанағылымныңмәніменерекшеліктерін, оныңдамужәнеқолданумеханизмдерінқарастыратын, соныменқатар, ғылымныңбілімжүйесіәріерекшеәлеуметтікинститутретіндедамузаңдылықтарынзерттеугебағытталған «ғылымтану» аттыжаңапәнпайдаболды.
Еңалдымен, ғылымтанушылардыңназараударғанмәселесі – латынша «Scientia» сөзініңэтимологиясыболды, оныңмағынасы «білім» дегендібілдіреді. Алкезкелгенбілімніңғылымемесекендігібелгілі. Білім – адамзаттыңәрқилытіршілікетусферасынан: қарапайымөмірден, саясаттан, экономикадан, өнердентағыбасқажағдайларданалынады. Ғылым – тәжірибежүзіндеанықталғаннақтыдәлелдемелерменлогикалықзаңдарғасүйенетінқорытындылардыңнегізіндебілімәлемінжасайды. Бұләлемніңсубъективтіэлементіболыпсаналатынадамзатқа, оныңигіліктібағдарынашамалығанарөлбөлінеді (бұлүшінөнер, мораль, дінбар). Сондықтанбір-бірінтолықтыраотырып, мәдениеттіңбұлқұрамдасбөліктерітабиғатпенадамзатарасындабайланыстырушытізбекболыпсаналады.
ылымның, философияныңжәнедінніңарақатынасы
Тарихтамәдениеттіңбірсферасыныңекіншісінезиянынтигізеотырыперекшебөлініпшығуыныңмысалдарыкөп. Еңалдыменбұлортағасырменжаңауақыттағығылымның, философияныңжәнедінніңарақатынасынабайланысты. Ортағасырлықғылымдінніңбилігіндеболғандықтан, антикалықғылымныңжетістіктеріұмытылуғаайналып, ғылымбірнешеқадамартқашегінгенібелгілі. Текқана XIX ғасырдажаратылыстанудыңжетістіктерінебайланыстығылымадамзатпенқоғамдүниетанымында, мәдениетіндебасымдылыққаиеболды.
Соданбастапғылымменфилософияарасындаосыуақытқадейінбасылмағандау-дамайбасталды, олардыңәрқайсысышындықтыайқынкөрсетуқұқығынаиеболғысыкелді. Ғылымешбіршектеусізбарлықсұрақтарғажауапберіп, адамзаттыжарқынболашаққабастаудымақсатетті. ӘдеттемұндайболашақғылымментехниканыңжетістіктеріненболатынматериалдықигілікпентоқшылықтыбілдіретінХХғасырдыңбасындағыадамзаттыңкөпбөлігінеқатыстытіршіліктіңтөменгідеңгейіндеболашаққадегенмұндайкөзқарасбұқарахалықтұрмақ. Саясаткерлергеде, тіптіойшылдарғада (философтар, жазушылар, суретшілер) түсініксізбопқалаберді. ХХғасырдыңбасындафилософтарменмәдениеттанушылардыңазбөлігібұлжолдыңапатқабастайтынынашықайтты. БұлХХғасырдыңортасындаатомқаруынжасауэкологиялықапаттыңтөнуіарқылырасталды.
Соғанқарамастан, сциентизмидеологиясыныңқалдықтарығылымныңжалғызғанақұтқарушыекендігінесену – осыуақытқадейінсақталыпкеледі. Ағартушылыққойнауынандамып, позитивизмфилософиясындадамығанбұндайкөзқарасХХғасырдыңекіншіжартысындақоғамдықжәнегуманитарлықпәндерденжаратылыстануғылымдарыныңжетістіктерінасырамақтапкөрсетугекөшті. Осысенімпланетаныңқазіргіжағдайына, термоядролықапатқаупіне, еңбастысы – мәдениеттіңэтикалықжәнеэстетикалықкөрсеткіштерініңтөмендеуіне, технократтықпсихологияныңкүшеюінеәкепсоқтырды.
Сөзжоқ, ғылым – адамзатмәдениетініңорасанзоржетістігіболыпсаналады. Оладамзатөмірінұрпақтан-ұрпаққажеңілдетіп, тәуелсізетедіжәнематериалдық, руханибайлықтыңнегізінеайналады.
Ғылымадамзатмәдениетініңбірсферасығана, оныңөзерекшеліктеріменмақсаттарыбар, бұлардыбасқатүргеқолданөзгертугеболмайды. Алғылымжекеөзіадамзатөркениетініңеңжоғарғықұндылығыболаалмайды, ол – текадамзатөмірсүруіндегіәртүрлімәселелердішешетінбірқұралғана. Қалыпты, үйлесімдіқоғамдағылымғада, өнергеде, философияғада, дінгеде, адамзатмәдениетініңбасқадақұрамдасбөліктерінебіруақыттаорынтабылады.
Жоғарыдаайтылғанжағдайларғабайланыстыбізғылымғанақтыанықтамабереаламыз.
Ғылым – жаратылыстуралыобьективтібілімжиынтығыболыпсаналатынадамзатмәдениетініңбірбөлігі. Бұлтүсініктіңмазмұнынасоныменқатарбілімдіалупроцесіменолардыадамзаттыңтәжірибелікөміріндеқолдануыныңтүрлеріменмеханимздерікіреді.
