Колит іш қуысындағы тыртықтық процесте, долихосигмада, дивертикулезде бой көрсетуі мүмкін. Ұзаққа созылған іш қатуы, жиі жасалатын клизмалар және тік ішек балауыздары колиттердің механикалық себептері деп есептелінеді.
Колиттер ас қорыту органдарының басқа аурулары – созылмалы гастритте, созылмалы панкреатитте, созылмалы холециститте, асқазан мен он екі елі ішектің жара ауруында туындауы мүмкін.
Механикалық, токсикалық, аллергиялық, дәрілік және басқа факторлардың әсерінен тоқ ішектің кілегей қабығы зақымданады. Ішектің нерв аппаратының зақымдануы тоқ ішектің қозғалыс және секрециялық қызметін бұзып, ішек қабырғасындағы трофикалық өзгерістерді тереңдете түседі. Ішектегі қабыну процесін сүйемелдейтін ең маңызды фактор – дисбактериоз. Дисбактериоздың нәтижесінде екінші ретті ферментопатия туындайды. Бұл механизмдердің бәрі ішек диспепсиясының дамуын, ішектің иммундық функциясының бұзылуын, организмде сенсибилизация дамуын, тоқ ішектің кілегей қабығының антигендеріне қарсы аутоантиденелердің пайда болуын тудырады. Бұл өзгерістерге кейін гастроинтестинальдық гормондардың секрециясының бұзылуы қосылады, оның өзі ішектің моторлық функциясының бұзылысын, дисбактериозды, ішектің кілегей қабығындағы қабыну процесін, оның секреторлық функциясының бұзылысын тереңдете түседі.
Патоморфологиясы. СК қабыну өзгерістеріне қоса кілегей қабық эпителийінің регенерациясы бұзылады. Процесс склерозбен және атрофиямен аяқталады. СК атрофиялы да, атрофиясыз да болуы мүмкін.
Классификациясы
1. Этиологиясына қарай:
Инфекциялық СК
Паразитарлық СК
Алиментарлық СК
Интоксикациялық СК
Ишемиялық СК
Радиациялық СК
Аллергиялық СК
Аралас себепті СК
2. Басым орнына қарай:
Толық (панколит)
Сегментарлық (тифлит, трансверзит, сигмоидит, проктит)
3. Морфологиялық өзгерістер сипатына қарай:
Катаральдық
Эрозиялық
Жаралы
Атрофиялық
Аралас
4. Ауырлық дәрежесіне қарай:
Жеңіл түрі
Орташа ауыртпалықты
Ауыр түрі
5. Аурудың даму барысына қарай:
Қайталамалы
Монотонды, үздіксіз
Кезекпелі, ұстамалы
6. Аурудың фазасына қарай:
Қайталауы
Ремиссия
7. Функциональдық бұзылыстар сипатына қарай:
Моторлық функцияның бұзылысы:
Гипомоторлы типті
Гипермоторлы типті
Моторлық функция бұзылмаған
Ішек диспепсиясы типті:
Ашу диспепсиясы белгілері бар
Аралас диспепсия белгілері бар
Шіру диспепсия белгілері бар
Ішек диспепсиясының белгілері жоқ
8. Аллергиялық синдром бар немесе жоқ.
Клиникасы. Аурудың негізгі симптомдары – іштің ауыруы, дәретке отырудың бұзылысы, диспепсиялық симптомдар және астеновегетативтік синдром белгілері.
Ауырғандықтың тұйық, сыздаған, керген, кейде ұстама сипаты болады, тамақ ішкеннен кейін 30-90 минут өткен соң немесе тамақ ішкен бойда пайда болады, іштің төменгі жағында, қапталдарында, кейде қабырға астында орналасады, дөрекі өсімдіктік клетчаткалы тамақтан кейін, сүт, майлы және қуырған тамақтардан кейін, ішімдіктен кейін күшейе түседі, үлкен дәретке отырғаннан кейін немесе газ кеткеннен кейін, жылулық пен спазмолитикалық дәрілерден кейін азаяды.
Қабыну процесі серозды қабыққа (периколит), регионарлық лимфа түйіндеріне (мезаденит) тарағанда ауырғандық тұрақты күйге көшеді, жүрісі селкіл туғызатын көлікпен жүргенде, секіргенде, тазарту клизмаларынан кейін күшейе түседі.
Дәретке отырудың бұзылуы іш өту, іш қату немесе бұл белгілердің бір мезгілде кездесуі түрінде көрініс береді. Іш өту сұйық, ботқа тәрізді кілегей аралас нәжіс бөлу түрінде белгі береді. Кейде үлкен дәретке «шақыру» сезімі тамақ ішкен бойда (гастроцекальді рефлекс), ал кейде ұйқы кезінде («оятқыш» белгісі) байқалады. Кейде дефекациядан кейін дәретке толық отырмаған сезім қалады.
Тоқ ішектің дистальді бөлігі басым зақымданғанда, әсіресе патологиялық процеске артқы тесік қосылғанда дәретке отыру сезімінің жиілеуі, тенезмдер пайда болады. Кейде дәретке «шақырудың» жалған сезімі болады.
Созылмалы колитте байқалатын тоқтамсыз іш өту негізінен паразитарлық колитте байқалады.
Созылмалы колитте іштің қатуы да кездеседі. Жиі науқас адамдарда ұзаққа созылған іш қатудан кейін 1-2 күн тығыз нәжіс бөлінеді («нәжістік тығын»), одан кейін сұйық, көпірген және сасық иісті нәжіс массасы бөлінеді. Бұл жағдай «іш қатпалы іш өту» деп аталады. Белгі нәжіс тоқ ішектің төменгі бөліктерінде кідіріс жасап, кілегейлі қабықты тітіркендіріп, кейін секрецияны күшейтіп, нәжісті екінші ретті сұйылтатынынан туындайды. Кей науқас адамда іштің қатуы мен өтуі алмасып отырады.
Ауру адамның көбінде диспепсиялық симптомдар (жүрек айну, ауа кекіру, ащы кекірік, ауызда жағымсыз дәм болу, тәбеттің төмендеуі) болады. Олар тоқ ішектен асқазанға, өт қабына болатын рефлекторлық әсерлерге байланысты немесе ас қорытудың басқа мүшелерінің қосымша ауруларына байланысты туындайды.
Жиі іштің төменгі жағында және қапталдарында метеоризм анықталады, оған қоса салмақ сезіну, іштің шұрылдауы мен аударылып – төңкерілу сезімі болады.
СК болатын астеновегетативті синдром кейігіштік, ұйқының бұзылуы, бас ауыруы, көңіл-күйдің бұзылуы, жалпы әлсіздік, тез шаршау түрінде көрініс береді, интоксикация мен вегетактивті – тамыр дистониясына байланысты туындайды.
Созылмалы колитте ауру адамның жүдеуі болмайды. Науқас адамның тілі ақшыл – сұрғылт жамылғымен жабылған, ылғалды болып келеді.
Науқас адамды тексергенде 9-12 бел сегменттеріне сәйкес келетін тері гипестезиясының зоналары анықталады. Ішті сипап тексергенде немесе барлық тоқ ішек бойында, немесе оның басым бір бөлігінің үстінде ауырғандық және ішектің тығыздалғаны (немесе кеңігені) анықталады.
Қосымша мезаденит болған жағдайда ауырғандық тоқ ішекпен шектеліп қоймайды, ол кіндік айналасында және мезентериальдық лимфа түйіндері аймағында – соқыр ішектен ішке қарай және кіндік пен сол жақ бұғана сызығы мен қабырға доғасы қиылысатын нүктені қосатын сызықтың ортасында анықталады. Қосымша ганглионитте (патологиялық процеске жұлдызша өрімі қосылғанда) терең пальпация кезінде төс астында және іштің ақ сызығы бойында күшті ауырғандық анықталады.
Созылмалы колитте жиі тоқ ішектің түйілген жері мен кеңіген жері кезектесіп анықталады, кейде «шалпыл шуы» естіледі.
Екінші ретті колитте колит белгілерімен қатар негізгі аурудың белгілері болады.
Толық колит болмаған жағдайда аурудың клиникасы патологиялық процестің орнына тәуелді болады.
Тифлит (оң жақты колит). Іш өту тәулігіне 10 ретке дейін болады, іш өту мен қысқа мерзімді іш қату кезектесіп отырады, ауырғандық оң жақ мықын аймағында болады, оң аяқ, шап, кейде бел аймағына тарайды. Пальпацияда соқыр ішек түйілген немесе кеңіген, оның ауыратыны анықталады, перитифлит болған жағдайда – оның қозғалысы шектелген, мезаденит болған жағдайда – соқыр ішектен ішке қарай және кіндік маңы аймақта ауырғандық анықталады.
Трансверзит – көлденең жиек ішектің қабынуы. Іштің басым ортаңғы бөлігінде ауырғандық, іштің шұрылдауы мен кебуі байқалады, бұл белгілер тамақ ішкен бойда бой көрсетеді. Тамақ қабылдағаннан кейін жиі үлкен дәретке «шақырудың» күшті сезімі болады (гастротрансверзальдық рефлекс). Іш қату мен іш өту кезектесіп отырады. Терең пальпация кезінде түйілген немесе кеңіген, ауыратын көлденең жиек ішек анықталады. Кейде ішектің кеңіген жері түйілген жерлермен алмасып отырады.
Ангулит – тоқ ішектің талақтық бұрышының қабынуы (сол жақ қабырға асты синдромы). Сол жақ қабырға асты күшті ауырып, ауырғандық арқаға және кеуденің сол жағына тарайды. Ауырғандыққа қоса сол жақ қабырға астын басу, керу сезімі болады. Кейде жүрек тұсы ауырады және жүрек соғу сезімі болады. Дәрет тұрақсыз (іш өту мен қату кезектесіп отырады). Көлденең жиек ішектің талақтық бұрышы сипап тексергенде ауырғандық сезім береді. Осы жерде тимпанит анықталады.
Сол жақ колит (сигмоидит, проктит, проктосигмоидит) бәрінен жиі кездеседі. Іштің сол жақ жартысы мен сол жақ мықын аймағының ауыратыны тән, сонымен бірге дефекация кезінде артқы тесік тұсы ауырады, жаншу және керу сезімі болады. Дәретке отырудың жалған сезімі кезінде газ, кілегей және қан бөлінеді, ішектің толық босамаған сезімі болады. Ауырғандық дефекациядан және тазарту клизмасынан кейін күшейе түседі. Сыртқы тесік аймағы қышып, «суланады». Нәжіс «қой құмалағына» ұқсас болады, оған кілегей мен қан араласқан. Саусақпен тексергенде сфинктер спазмы анықталады. Проктосигмоидит диагнозы ректороманоскопия көмегімен дәлденеді.
Қосымша тексерулер. Копрологиялық тексергенде анықталатын белгілер:
1) қабыну белгілері: белокты анықтауда оң мәнді реакция (Трибуле сынамасы), лейкоцит саны мен сыдырылған эпителий клеткаларының көп болуы;
2) дисбактериоз белгілері: бифидобактериялар мен лактобактериялардың азаюы, гемолитикалық және лактонегативті эшерихия, патогендік стафилококк, протей, гемолитикалық стрептококк санының көбеюі;
3) тоқ ішек моторикасының күшеюі. Нәжіс көлемінің көбеюі, нәжіс ботқа тәрізді, оның түсі ақшыл – қоңыр немесе сары болады, реакциясы әлсіз қышқыл немесе бейтарапты болып келеді, онда клетка ішілік крахмал, қорытылу кезіндегі клетчатка, иодофильді флора көп болады;
4) тоқ ішек моторикасының баяулауы. Нәжіс «қой құмалағы» тәрізді, шірік иісті болып келеді, реакциясы сілтілік болады;
5) тоқ ішек пен жіңішке ішек моторикасының күшеюі. Нәжіс көлемі көбейген, консис-тенциясы сұйық, түсі жасылша, реакциясы сілтілі, ішінде көптеген қорытылмаған бұлшық ет талшықтары, бейтарап крахмал, клетчатка, иодофильді флора болады;
6) ашу диспепсиясы синдромы: нәжіс көлемі көбейген, консистенциясы ботқа тәрізді, көпіршікті, сары түсті, қышқыл иісті, реакциясы қышқыл, ішінде крахмал, қорыту сатысындағы клетчатка, иодофильді флора көп болады;
7) шіру диспепсиясы синдромы. Нәжіс көлемі көбейген, нәжіс сұйық немесе ботқа тәрізді болып келеді, қоңыр – қара түсті, иісі шірік иіс, реакциясы сілтілік, белок пен аммиак өте көп, қорытылу сатысындағы клетчатка да анағұрлым көбейген.
Ректо- және колоноскопияда катаральдық немесе атрофиялық процесс анықталады, сирек – іріңді немесе фибринозды қабыну, жара түрінде зақымдану белгілері көрінеді. Созылмалы колит диагнозын биоптатты гистологиялық тексеру көмегімен де дәлдеуге болады.
СК тоқ ішекті рентгенологиялық тексеру (ирригоскопия) асимметриялық гаустрацияны, гипо- немесе гипермоторлық дискинезияны, кілегей қабық бұдырлығының тегістелуін, тоқ ішектің бариймен біркелкі емес толуын анықтайды.
Созылмалы колит ауырлығының үш дәрежесін ажыратады. СК жеңіл түрінде аурудың клиникасында онша айқын емес, «ішек симптомдары» басым болады, науқас адамның қанағаттанарлық жалпы күйінде айқын неврологиялық симптоматика байқалады. Пальпация кезінде тоқ ішек бөліктерінің ауыратыны анықталады. Копрограммада айтарлықтай өзгерістер болмайды. Эндоскопиялық қарағанда катаральды қабыну белгілері болады.
Орташа ауыртпалықты созылмалы колитте аурудың даму барысы табанды және қайталамалы болып келеді, аурудың клиникасында айқын ішек және астеновегетативтік синдромдардың белгілері, дене массасының төмендеуі болады. Пальпация кезінде соқыр ішек аймағында ауырғандық, іштің кебуі, іштің шұрылдауы мен шалпыл шуы анықталады. Ауруға тән копрологиялық синдромдар бой көрсетеді. Эндоскопиялық тексергенде тоқ ішектің кілегей қабығында айқын өзгерістер көрінеді.
СК ауыр түрі патологиялық процеске созылмалы энтерит белгілерінің қосылуымен (мальдигестия мен мальабсорбция т.б.) сипатталады.
Диагнозын қою және екшеу-іріктеу диагнозы. Созылмалы колиттің диагнозы төмендегі мәліметтер негізінде қойылады:
а) клиникалық және анамнездік мәліметтер;
б) нәжісті тексеру нәтижелері;
в) эндоскопиялық және биопсиялық тексеру нәтижелері;
г) рентгенологиялық тексеру нәтижелері.
Созылмалы колитті созылмалы энтериттен, бейспецификалық жаралы колиттен, Крон ауруынан, ішек туберкулезінен, тоқ ішек ісігінен, тоқ ішектің функциональдық ауруларынан ажырата білу керек.
СК-ң созылмалы энтериттен ажырату белгілерін «Созылмалы энтерит» бөлігінде қараңыз.
Бейспецификалық жаралы колит (БЖК). БЖК ең айқын белгілері – іштің ауыруы, іш өту және нәжіспен қан бөліну. Іштің ауыруы ұстамалы түрде болады, ауырғандық сигма тәрізді және тік ішек аймағында орналасады. Үлкен дәретке отыру сезімі көбіне таңертең және түнде болады. Қан кету науқас адамның бәрінде дерлік кездеседі. Патологиялық процесс тік ішектен басталады. Тарау ауқымына қарай аурудың үш түрін бөледі: 1) проктит пен проктосигмоидит; 2) сол жақ колит; 3) толық колит. Копрологиялық тұрғыдан дистальді – колит синдромының белгілері анықталады: кілегей аралас нәжіс, нәжісті микроскопиялық тексергенде лейкоцит пен эритроцит саны көбейген. Дисбактериоз белгілері болады. Диагноз қоюда шешуші рольді ректороманоскопия мен колоноскопия атқарады: кілегей қабық жайылмалы зақымданған, оның резистенттілігі төмендеген, инструмент тиген жерден қан кетеді, кілегей қабықтың тамыр суреті айқын емес, кілегей қабықта түйіршіктер мен ісіну көрінеді, кілегей асты геморрагиялар көрінеді, эрозиялар мен мөлшері әр түрлі жаралар болады. Жиі псевдополиптер, микроабсцестер анықталады. Колоноскопиялық тексергенде ішектің зақымдану ұзындығы анықталады. Рентгенологиялық тексергенде – ішек қуысының анағұрлым ұзындықта тарылғаны анықталады, ішек тонусы сақталған, жара кемістіктері болатындықтан көптеген барий деполары анықталады.
Крон ауруы ұзаққа созылған іш өтулермен (тәулігіне үлкен дәретке 5-6 рет отыру, нәжіс ботқа тәрізді, көбіне күндіз болады) сипатталады. Оң жақ мықын аймағының дәрет алдында күшті ауыруы ауруға тән белгі. Метеоризм мен ұзаққа созылған қызба анықталады. Толық немесе жартылай ішек түйнелуі мүмкін. Жиі аурудың алғашқы белгісі – артқы тесік айналасындағы жыланкөздер. Оң жақ мықын аймағында тығыз, ауыратын инфильтрат анықталады. Патологиялық процесс ішектің кез келген жерінде орналасуы мүмкін, бірақ жиі тоқ ішектің оң жақ жартысы мен илеоцекальды бұрыш зақымданады. Мықын ішегінің стриктурасы пайда болады. Эндоскопиялық тексергенде аурудың жартысында «көше тасы» түріндегі ошақты проктит болады, жеке жаралар, шектелген стеноздар анықталады, жанаспалы қан кету болмайды. Колоноскопияда соқыр ішек пен өрлеме ішек зақымданған. Рентгенологиялық тексергенде тоқ ішек қуысы тарылған, «перне симптомы» анықталуы ауруға тән. Крон ауруында ішектен тыс белгілер – полиартралгия, экзема, аллергиялық ринит, тыныс тұншықпасы кездеседі.
Ішек туберкулезі көбіне өкпе туберкулезіне қоса кездеседі және туберкулездік интоксикация белгілері – жалпы әлсіздік, жүдеу, субфебрильді қызба, тершеңдік, әсіресе түнге қарай, тәбеттің төмендеуі қоса болады. Көбіне илеоцекальді аймақ зақымданады, сондықтан осы аймақта тұрақты ауырғандық болады, соқыр ішектің және мықын ішегінің терминальді бөлігінің қабырғасы қалыңдаған және ауырады. Колоноскопия мен рентгенологиялық тексергенде кілегей қабық жаралары, тыртықты стеноздар көрінеді. Нәжісте туберкулез микобактериясы табылады. Жара биоптатын гистологиялық тексергенде Пирогов – Лангханстың көп ядролы алып клеткалары бар эпителиоидтық гранулемалар мен казеоз анықталады.
Тоқ ішек рагі жөнінде күдік жақында пайда болған ішек синдромында, нәжісте қан пайда болғанда туындау керек. Кейін аурудың басты симптомдары үдей түседі және қолданған емнен нәтиже болмайды.
Тоқ ішектің оң жақ бөлігінің рагінде ішектен қан кету мен анемия, іштің оң жағының ауыруы болады, пальпация кезінде бұдырлы тығыз ісік анықталады, ішек түйнелуінің белгілері болмайды. Тоқ ішектің сол жақ бөлігінің рагінде жартылай ішек түйнелуінің белгілері, іштің ұстамалы бүріп ауыруы, іш өтуі мен қатуының кезектесуі байқалады, нәжісте қан, кілегей, ірің болады, тік ішек бойында ауырғандық сезіледі, дефекация қиындайды. Тік ішек пен сигма тәрізді ішек ісігінің диагнозын ректороманоскопия көмегімен, көлденең – жиек ішек пен тоқ ішектің оң жағы ісігінің диагнозын колоноскопия көмегімен қояды. Эндоскопиялық тексеру кезінде ісік жөнінде күдік тудыратын жерлерден биопсия алады. Ирригоскопияда – толу кемістігі, бұл кемістік шеттерінің тегіс еместігі, жиі – ісік бар жерде ішек қуысының сақина тәрізді тарылғаны көрінеді.
Тоқ ішектің бірінші ретті дискинезиясы («тітіркенген тоқ ішек») күштілігі әр түрлі іш өтулерімен, іштің қатуымен, іштің кебуімен және бүріп ауыруымен сипатталады. Науқас адамның жалпы күйі өзгермейді, көз түсерліктей арықтау болмайды. Бірінші ретті дискинезияда ішек бұзылыстары психикалық, эмоциональдық факторлармен байланысты болады, іш қатуы, канцерофобия, вегетативтік тұрақсыздық белгілері басым болады. Эндоскопиялық тексергенде және биопсия кезінде органикалық өзгерістер болмайды. Рентгенологиялық тексергенде ішектің қозғалыс функциясының бұзылыстары (спастикалық гаустрация, ирригоскопия кезінде контрастты затты енгізу ауырғандық тудырады) болады, кілегей қабық бетінің рельефі бұзылмаған. Копрограммада – эритроциттер, лейкоциттер, бейтарап майлар болмайды. Жиі кілегей анықталады. Дисбактериоз сирек кездеседі.
Клиникалық диагнозды тұжырымдауда ескеру керек:
1) аурудың этиологиясын (анықтау мүмкін болса);
2) патологиялық процестің орнын;
3) аурудың ауырлық дәрежесін;
4) процестің фазасын;
5) басым синдромды.
Диагноз тұжырымдаудың мысалдары:
1. Дизентериядан кейінгі созылмалы колит, проктосигмоидит, қайталау фазасы, үздік-сіз даму барысы, орташа ауыртпалықты, тоқ ішектің гипермоторлы дискинезиясы, ашу диспепсиясы.
2. Иерсиния себепті созылмалы тифлит, қайталау фазасы, жеңіл түрі.
3. Дисбактериоз себепті созылмалы катарльды колит, тифлит, жеңіл түрі, қайталау фазасы. Гипермоторлы типті тоқ ішектің дискинезиясы.
Емі. Созылмалы колиттің қайталауы кезінде науқас адамды стационарға жатқызу керек. Ем этиологиялық факторды жоюға, ішектің функциясы мен организмнің реактивтілігін қалпына келтіруге, бұзылған су – электролит тепе-теңдігі мен ішектің микроб-тық спектрін түзеуге, ішектегі қабыну процесін азайтуға бағытталуы керек.
Емдік қоректену құнарлы болуы керек, оның құрамында 110-120 г белок, 100 г май, 300-450 г көмірсу, 8-10 г ас тұзы болуы керек. Аурудың диареялы қайталау кезінде алғашқы 2-3 күн бойы қантсыз қою шай, итмұрын немесе қара жидек қайнатпасы, кисель, кефир, простокваша, кептірілген нан беріледі. Кейінгі күндері ауыр диарея болса, кезекті түрде №4 б, 4 в столдары тағайындалады (созылмалы энтеритті қараңыз). Іш қатуы басым созыл-малы колитте аурудың қайталауы және ремиссия кезінде рационға құрамында тағамдық талшықтар көп тағамдар және ішек құрамының қозғалысын күшейтетін тағамдар (сәбіз, қызылша, асқабақ, қара өрік, өрік, кептірілген өрік, жеміс, көкөніс шырындары, печенье, кебек қосылған нан) қосылады. Кебектерді (бидай, қара бидай) жеке беруге болады. Тұрақты ремиссия кезінде құрамында майлы ет, өткір және тұзды тағамдар, тұздықтар, консервіленген және сүрленген тағамдар, тәтті қамыр, ішімдік жоқ жалпы стол тағайындалады.
Тоқ ішектің ауыр қабынуында (ректороманоскопия және биопсия мәліметтерімен дәлелденген) 7-10 күн бойы антибиотиктер («Созылмалы энтеритті» қараңыз) мен поливитаминді құрамалар беріледі.
Сонымен қатар, сульфаниламидтық препараттар (фталазол, сульгин, бисептол, салофальк, салопиридазин), нитрофуран препараттары (фурагин, фурадонин), невиграмон қолданылады. Ем курсі – 7-14 күн. Сол жақ колитте жергілікті ем (балауыздар, микроклизмалар) қолданылады. Беретін дәрінің сипаты созылмалы колиттің сатысы мен даму ерекшеліктеріне тәуелді болады. Іш кеткенде тұтқыр, абсорбциялаушы, қабынуға қарсы дәрілер, ауыр диареяда – диареяға қарсы қолданылатын дәрілер («Созылмалы энтеритті» қараңыз) беріледі.
Метеоризмде карболен, түймедақ гүлінің, жалбыз жапырағының, зере, укроп, фенхель тұқымының тұрындысы беріледі.
Диареяда ішектің моторлы – эвакуациялық функциясының қалпына келуіне церукал (0,01 г 3 рет күнге) және холинолитиктер (атропин, платифиллин т.б.) көмектеседі.
Іш қатуы мен ішектің толық босамауында майлар мен іш жүргізетін дәрілер қолданылады («Созылмалы энтеритті» қараңыз).
Организмнің реактивтілігін көтеру үшін тағайындалады: алоэ экстрактысы 1 мл/тәул., 10-15 егу; пелоидин, 40-50 мл күнге 2 рет, тамаққа дейін 1-2 сағат бұрын ішке қабылданады.
Созылмалы колитті құрама емдеуде өсімдіктен алынған дәрілер де қолданылады.
Шайқұрай, мыңжапырақ, сасықшөп, қалақай және жұмыршақтан тұратын жинақтардың қабынуға қарсы әсері болады.
Дәрілік өсімдіктерден (қара қарақат, түймедақ гүлі, шайқурай шөбі, жалбыз, укроп тұқымы, зере тұқымы) алынған тұрынды қабылдағаннан кейін метеоризм азаяды.
Диареяда тұтқырлық және антидиареялық қасиеті бар өсімдіктерден (қара жидек, мойыл, қайынды ағаш бүртігі, емен қабығы және басқалар) алынған тұрынды қолданылады.
Іш қатқанда ішті босататын қасиеті бар дәрілік өсімдіктер (алоэ, ит жүзім қабығы мен жемісі, рауғаш түбірі, александрий жапырағы) қолданылады.
