Дәріс. Өндірістік жарықтандыру – нормалау, есептеу, жарық беру аспаптары, жұмыс орындарының жарықтанғандығын бақылау

 

Дұрыс жоспаланған және соған сәйкес орнатылған электр немесе табиғи жарық сол жарыққа байланысты атқарылатын жұмыстың жағдайын жақсартуды, өңдірілген өнімнің саны мен сапасы жоғарлатып, жұмысшының көңіл күйіне, психjлогиялық жағдайына жағымды әсерін тигізеді, сонымен қатар, өндірістегі еңбек жарақаттарын азайтады.

Өндірістік жарық төмендегідей сан көрсеткіштерімен сипатталады:

Ф-жарықтың нұры

I -жарық нұрының күші

Е-кеңістіктегі жазықтықтың жарықтануы

Я-жарықтанған денгейдің сапасы

-жарық түскен бет деңгейінен шағылысып кері тарау коэффецентті.

Жарық нұрының люмендегі (лм) өлшемі

Енді осы көрсеткіштерге тоқталайық.

I. Жарық нұры /Ф/, /световой поток/-бұл адам көзіне әсер ететің күшті жарық энергиясы болып есептеледі.

Барлық жарық көздерінең шығатын жарық нұрының айнала кеңістікке тарауын анықтайтын өлшем-жарықтың күші болып саналады.

II. Жарықтың күші мына формуламен анықталады:

I -жарықтың күші;

Ф-жарықтың нұры;

-кеңістік бұрыш (жарықтың тарайтын кеңістік бұрыш осылай белгіленеді).

III. Кеңістіктегі жазықтық бетінің жарықтануы

Е - бұл жарық нұрының жарықтандырып тұрған жазықтығының тығыздығы (плотность)

 

бұдан:

Жарықтану бірлігі ретінде люкс (лк) алынған

Ф-жарық нұры (ағымы);

S -жарықтанған беррік ауданы.

IV. Жарық нұры түсіп тұрған жазықтықтың (бетің) айқындылығы (яркость) L дегеніміз жарық сәулесі күшінің сол жарықтанған берген перпендикулярлы түрде қайта көтерілген проекциясына қатынасу.

Бұл мына формуламен анықталады:

 

 

бұдан,

-жарық күші

-жарықтанған беттің /кеңістіктің/ бұрышымен проекциясы.

Жарықтылық конделламен өлшенеді.

V. Шағылысу коэффецентті дегеніміз-жарықтанған беткейдің (поверхность) оған түскен жарық нұрын (поток) қайта шағылыстыру мүмкіндігі (әсерлігі).

Бұл мына формуламен анықталады:

 

бұған,

 

Ф ш.с - (айта шағылысқан сәуле)

Ф ш.с. (түскен сәуле)

 

Енді жарықтың (электір жарығының) сапа көрсеткіштеріне тоқталайық.

Сапа көрсеткіштері мыналар:

I. (Ф) затты орналастырып зерттейтің кеңістік беті

II. Зат пен кеңістік арасындағы түс айырмашылығы қатынасы (контраст обьекта с фоном) K)

III. Жарық сәулесінің қалыпсыздық тұрақсыздығының коэффеценті.

 

Еңді осыларға қысқа тоқталып өтейік:

1. Фон, яғни белгілібір затты салып (орналастырып) зерттейтің кеңістік беті (Ф), мынадай көрсеткштермен айқындалады.

Егер фонның бетіндегі затты айқындау коэффецентті тен жоғары болса, ондай фон жарық түсті деп аталады. (светлый фон), 0, 2-0, 4 аралықтарында болса, орташа түсті деп аталады (средный фон), ал коэффеценті 0, 2-ден төмен болса, ол қараңғы түсті (темный фон) деп аталады.

2. Зерттелінетің зат пен фонның қатынасы (контраст обьекта с фоном) мына формуламен айқындалады: (К-контраст, айқындылық коэффеценті).

бұдан

зерттелетің заттын айқындылығы,

- фонның (сол зат көрінетің беттің) айқындылығы)

Егер «“K”» –ның мөлшері 0, 5-тен жоғары болса, онда зерттелетің зат пен фонның айырымдылыққа айқындылығы жоғары болғаны; 0, 2-0, 5 аралығында болса, зат пен фонның бір-бірінен айырымдылық шамасы орташа деп есептеледі, ал егер К-0, 2, 2-ден төмен болса кішкене, онда затпен фонның түс айырымдылығы өте төмен, зат нашар көрінеді ондай фонда деген сөз.

3. Жарық сәулесінің қалыпсыздығының коэффицентті - (коэффициентт пульсаций).

Былай түсінуге болады. Люминисцентті электор лампаларының жарық нұрының өте жақсы жарық жанып, бірде, әлсірей жанып тұрған кездеріндегі олардың бір-біріне қатынасының проценттік мөлшері. Оны мына фомуламен табуға болады:

 

Бұдан

-жарық нұрының ең жоғарғы деңгейі

-жарық нұрының ең төменгі деңгейі

-жарық нұрының орташа деңгейі

Өндірістік орталарда, жұмыс орындыарында электр жарығын тиісті норма бойынша өлшегенде, оның сан мен сапа қасиеттері түгел есепке алынады.

Ет және сүт кәсіпорындарының өндірістік жарық жүйесінің жалпы араласы және апатты жағдайдағы жарық деп аталатын түрлері қолданылады. Цехтарды көбіне жалпы жарық жүйесі пайдаланады.

Ал шикізаттарды витеринарлық, медициналық сарапқа салған уақытта жалпы жарыққа қосымша мөлдекті жарықта да пайдаланады. (аралас жарық)

Авариялық жарық (апат болатын жағдайда жанатын жарық) фарш жасайтын бөлмелерде, шұжық цехтарында немесе шұжық сүрлеу бөлмелерінде кенеттен жалпы жарық істен шығып, өшіп қалған жағдайларда осы заттарды бүліндіріп алмай, жұмысты аяқтап тастау үшін қажет болатын жарық. Екіншіден, кенеттен апатқа ұшырап, жарылыс болып қалған жағдайда, жұмысшыларды қауіпсіз жерлерге алып шығу үшін де осындай апат жарығы керек. Апат жарығы тоқты бөлек тоқ көзінен алады және ол автоматты түрде жалпы жарық өшіп қалған кезде адамның көмегінсіз өздігінен жанады. Апат жарығының қуаты жалпы мөлшері жалпы жарықтың кем дегенде 5% болуы тиіс. Жарықтың ең төменгі мөлшердегі көз жұмыстарының жағдайына қарай зерттелетін заттардың көлеіне қарай зат пен фонның қатнастарына қарай белгіленеді.

Ет және сүт кәсіпорындарында, мысалы, ет жібіту камераларында, шұжық сақтайтын, кептірілген қоймаларда және ауаның микробтары заласыздандырылатын бөлмелерде, бактерецинды жарық яғни, (бактериаларды жоятын) кеңінен пайдаланады.

Жарық көз ретінде ет және сүт кәсіпорындарнда қазіргі уақытта әртүрлі қызбалы лампаларының қатар люминиецентті (газ толтырылған) лампалар қолданылады.

Қызбалы лампалар: вакуммді-НВ, газ толтырылған -НГ т.б. болады.

Люминиецентті лампалар: күндізгі жарық ЛД, жақсартылған түсбергіші бар күндізгі жарық ЛДЦ, суық ақ ЛХБ, жылы ақ ЛТБ, ақ түсті ЛБ, т.б. болып бөлінеді.

Жарылу қауіпі бар заттар сақталатын қоймаларда тоңазытқыш машиналарының залдарында жарылысқа төзімді газ толтырылған лампалар орнатылады, мысалы: ВЗГ маркалы лампа т.с.с.

Ылғалды және шаң тозаңды көп болатын залдарға осы факторларға төзімд лампалар ПВЛ қойылады. Жұмыс орындарындағы жарықтың (күннің жарығын да, электрдың жарығын да) мөлшерін «люкс» өлшемімен Ю-116 деп аталатын объективті люксметрмен өлшейміз. Алынған мөлшерді санитарлық нормамен салыстырып тиісті қорытынды шығарамыз. Өлшем жүргізілетін орын кафедраның лабораториясы және далада.

Бақылау сурақтары:

1.Авариялық жарық деген не?

2.Жарық ағынын қолдану коэффициенті нешеге тең ( 0.53)?

3.Қызбалы лампалар?

4.Люминиецентті лампалар?

5.Ылғалды және шаң тозаңды көп болатын залдарға осы факторларға төзімд қандай лампалар қойылады?