Негізгі ұғымдары мен анықтамалары.

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы

Фармацевттік өндірістің технологиясы кафедрасы

 

ДӘРІСТЕР КЕШЕНІ

 

 

Пән: «Машиналар мен механизмдер теориясы»

Пән коды: ММТ

Мамандық: 5В074800 – Фармацевтикалық өндіріс технологиясы

Оқу сағатының көлемі (кредит): 90 сағат /(2 кредит)

Оқытылатын курс пен семестр: 2курс, 4семестр

Дәріс көлемі: 10 сағат

Кафедраның мәжілісінде талқыланған

_________2016 ж.(хаттама №___)

Каф.меңг. фарм.ғ.к., проф.м.а.

Торланова Б.О

 

Шымкент 2016

ДӘРІС 1

Тақырыбы: Кіріспе.

Мақсаты: Мамандар машиналар механикасы мен энергетикасын толық меңгеру

Дәріс тезистері:

1. машиналар механикасы

2. агрегаттар

3. механизм кинематикасы

Жалпы негіздемелері

Кіріспе.

Елімізде қабылданған үдемелі индустриалды-инновациялық даму бағдарламасына сай халық шаруашылығының барлық саласында жаңа технология мен техниканы жетік меңгерген кәсіби мамандарға деген сұраныс өсуде. Ал ол мамандар машиналар механикасы мен энергетикасын толық меңгерулері қажет-ақ, яғни техника саласында кең тараған механизмдер және олардың құрылымдық, кинематикалық, күштік мәселелері туралы, машина агрегаттары мен олардың жұмыс істеу барысында туындайтын динамикалық процестерді білулері керек. Сондықтан болар «Машиналар механикасы» пәні жоғарғы оқу орындарында 5В090100 – «Көлікті пайдалану және жүк қозғалысы мен тасымалдауды ұйымдастыру» мамандығы бойынша бакалавр дайындауда міндетті пән болып саналып, оқу жоспарына базалық пән ретінде енуі.

Машиналар механикасы машиналарда үнемі жүріп жататын процесстермен шұғылданатын ғылыми қолданбалы пән болып табылады. Оның негізін қалайтын құрылымдық, кинематикалық және динамикалық анализ бен синтез машиналар мен механизмдерді пайдалану барысында, әсіресе құрастыру кезінде қолданылады.

 

Машиналар механикасы пәнінің мақсаты мен міндеттері.

Машиналар механикасын оқып игеру машиналар немесе машина агрегаттары, ең соңында автоматты әрекет ететін механикалық жүйелер де механизмдер жиынтығынан тұратын болғандықтан, жекелеген механизмдердің сипаттамалары мен олардың түрлерін оқып игеруден, яғни механизмдер теориясынан басталады.

Механизмдер теориясында әртүрлі машиналарда, приборларда және құрылымдарда қолданылатын жекелеген типтік механизмдердің құрылу принциптері, кинематикасы, динамикасы оқып игерілсе, машиналар теориясында машиналар механизмдері мен тораптарының өзара байланысқан жиынтықтары қарастырылады. Ары қарата машиналар механикасында машиналар мен механизмдердің қозғалысын автоматты басқару және реттеу қарастырылады. Курс соңында механикалық және технологиялық мамандықтарының студенттеріне қажетті деңгейде машина-автоматтар және робот техника теориясы негіздері баяндалады.

Қорыта келгенде, машиналар механикасы курсы үшке бөлінеді екен:

1. Механиздмдердің құрылымдық және кинематикалық анализі мен синтезі.

2. Машиналар динамикасы және олардың күштік параметрлері.

3. Машина-автоматтар мен робот техника теориясы негіздері.

Машиналар механикасы пәнін оқытудағы мақсат – студенттердің алдағы уақытта арнайы мамандандырушы пәндерді оқып игеруге және өндіріске араласқанда инженер-механик және инженер-технолог қызметтерін атқаруға қажетті білім беру. Соңғы жаңа жүйемен оқытып, мамандар дайындауда білім беруге қойылып отырған талаптарға сай келесі міндеттер жүктеледі: жалпы инженерлік білім деңгейін көтере отырып, қолданыстағы механизмдер мен машиналар механикасы туралы түсініктерін молайту; әдебиеттер мен оқулықтарды пайдалана отырып, студенттердің техникалық мәселелерді шешу барысында механикалық әдістерді дұрыс таңдау және орынды қолдану; өз бетімен құрастыру және жобалау жұмыстарын орындауға бейімдеу.

Осы пәнді оқып-игеру үшін математика, физика, инженерлік және компьютерлік графика, теориялық механика пәндерінде оқып үйренгендерін қолданса, бұл пәнде алған мәліметтерін арнайы инженерлік және мамандандырушы пәндерде пайдаланылады.

Негізгі ұғымдары мен анықтамалары.

Машина деп адамдардың ой және қол еңбектерін жеңілдету мақсатында, тіпті, адамдардың өздерін де алмастыру мақсатында ақпараттарды, материалдарды және энергияны түрлендіру үшін механикалық қозғалыс жасайтын жабдықтарды, құрылымдарды айтады. Жалпы машиналар екіге бөлінеді: кәдімгі механикалық және машина-автомат. Ақпараттарды, материалдарды және энергияны түрлендіру процессі адамдардың еш қатынасысыз жүргізілетін болса, ондай машиналар машина-автомат деп аталады.

Кез келген машиналарды детальдар мен машина бөлшектерінен құрастырылған механизмдер мен топтарға ажыратуға болады және осылай қарастырылған зерттеуге өте ыңғайлы. Ал стандарт бойынша еш құрастырусыз бір ғана материалдан дайындалған бұйымды деталь деп атаса, өндіріс орнында тікелей қолдануға құрастыру арқылы дайындалған бұйымды құрастырылған бірлік немесе машина бөлшегі деп атайды. Сондай-ақ бірнеше материалдарды біріктіріп, қосып дайындалған бұйымдарды да машина бөлшегі деп түсінеміз.

Белгілі бір функцияны орындауға арналған бірнеше детальдардан құрастырылып біткен құрастыру бірлігі торап деп қарастырылады. Машина осындай бірнеше топтардан тұруы мүмкін. Бастапқы звеноның қозғалысын келесі звенолардың талапқа сай қозғалысына түрлендіруге арналған, геометриялық немесе динамикалық байланыстар арқылы қосылған қатты денелер жүйесін механизм деп атайды.

Сондай-ақ осы айтылғандармен қатар, детальдар, машина бөлшектері, механизмдер де типтік және арнайы болып екіге бөлінеді. Барлық машиналарда және жиі қолданылатындары типтік деп аталса, сирек және жекелеген машиналарда кездесетіні арнайыға жатқызылады. Мысалы, тісті дөңгелек, подшипник, тісті механизм, жұдырықшалы механизм – типтік болса, трубина, иінді білік, гидравликалық және электромагнитті механизмдер – арнайысына жатады. Машина механикасы пәнінде типтік механизмдер, детальдар, машина бөлшектері ғана қарастырылса, арнайы механизмдер мен бөлшектер арнайы инженерлік курстарда оқытылады.

 

Машиналарды топтау

Машиналар орыдайтын функцияларына байланысты энергетикалық, жұмысшы, ақпараттық, кибернетикалық болып бөлінеді. Энергетикалық машиналар энергияны өндіру немесе оларды түрлендіруге арналған болса, ақпараттық машиналар ақпараттарды өңдеп жеткізуге арналған. Адамзат двигательдерді, генераторларды, трансформатор, бу машиналарын және т.б. машиналарды пайдаланып, энергияны өндіріп, түрлендірсе ақпаратты өңдеп жеткізу үшін бұқаралық ақпарат құралдарының барлық түрін қолданады. Олар баспахана машиналары, ЭЕМ, радиотелефон, компьютер және компьютерлік техникалар. Материалдарды өңдеуге және тасымалдауға арналғандары жұмысшы машиналар деп аталады да, халық шаруашылығының барлық саласында осы мақсатта қолданылатын машиналар, жабдықтар, механизмдер және станоктар жатады. Тірі табиғат пен адамдарға тән механикалық, физиологиялық және биологиялық процестерді имитация жасауға, немесе алмастыруға арналған машиналарды кибернетикалық машиналар дейді. Олар жасанды органдар, роботтар, манипуляторлар.

Машиналар атқаратын жұмысы бойынша технологиялық тасымалдаушы, ауылшаруашылығы машиналары т.б. болып бөлініп жатады. Жалпы, қазіргі машиналар бірнеше функциялық бөліктерден тұратын өте күрделі жүйе. Ол жүйенің принциптік схемасын былай суреттеуге болады.

 

Қолданылған әдебиеттер:

негізгі:

1. Б.Я. Орловский, В.К. Абрамов, П.П. Сербинович «Архитектурное проектирование промышленных зданий», М., Высшая школа, 1982г.

2. СНиП II-89-80^* «Генеральные планы промышленных предприятий», Астана, 1992г.

3. СНиП РК 2.02-05-2009^* «Пожарная безопасность зданий и сооружений», Астана, 2009г.

4. СНиП РК 3.01-01-2008^* «Градостроительство. Планировка и застройка городских и сельских населенных пунктов», Астана, 2009г.

5. СНиП РК 3.02-09-2010 «Производственные здания», Астана, 2011г.

қосымша:

6. С.В. Дятлов «Архитектура промышленных зданий», М.,АВС, 2005г.

7. М.Н. Болотова, Д.К. Лейнина, В.А. Рыгалов «Благоустройство промышленных предприятий», М., Стройиздат, 1980г.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Машина дегеніміз не?

2. Машина механикасы пәнінде не карастырылады?

3. Машиналар механикасы пәнінің мақсаты мен міндеттері неде?

 

 

ДӘРІС 2

 

Тақырыбы: Механизмдердің құрылымдық анализі.

Мақсаты: Қолданыстағы барлық механизмдердің әртүрлі құрылымдық қасиеттерін оқып-игеру.

Дәріс тезистері

1. Механизм звеносы және олардың шартты белгілері.

2. Кинематикалық жұптар және олардың классификациясы.

Қолданыстағы барлық механизмдердің әртүрлі құрылымдық қасиеттерін оқып-игере отырып, машиналар мен механизмдердің құрылысына толық талдау жасайтын машиналар механикасының бөлімі – құрылымдық анализ деп аталады.

2.1. Механизм звеносы және олардың шартты белгілері.

Тораптар мен механизмдердің құрамына енетін бір немесе бірнеше өзара қатаң қосылған детальдарды звено деп атайды. Негізінен бір-ақ детальдан тұрғанымен, бірнеше детальдардан құралған звенолар да бар. Мысалы, шатун өзара қозғалмайтын бірнеше детальдардан құралады. Осыған байланысты звенолар қарапайым және күрделі делінеді. Сонымен, звено-механизм құрамына енетін қатты дене екен. Сол звенолар қозғалмайтын және қозғалмалы болып бөлінеді. Қозғалмайтын звено немесе қозғалмайды деп есептелетін звено тіреуіш, не тірек деп аталса, қозғалмалы звенолар жетекші (бастапқы), аралық, жалғастырғыш, жетектегі (соңғысы) болып аталып жатады. Станоктарда станинамен қозғалмайтын етіп қосылғандардың барлығы тіреуіш деп аталса, көліктерде рамаға бекітілгендер жиынтығын тірек деп атайды. Жетекші звено деп механизмдегі басқа звенолардың қозғалысын талапқа сай етіп келтіру үшін қозғалыс берілетін звеноны айтады. Ал механизмнің атқаратын функциясына сай қозғалыс қабылдайтын звеноны жетектегі деп айтады. Қалған звенолар жалғастырғыш, не аралық деп бөлінеді.

Денелер араларында біреуінің немесе бірнешеуінің талапқа сай қозғалысын алуға арналған өзара тікелей жанасу арқылы байланысқан қозғалмалы қатты денелер жүйесі механизм деп аталады. Машиналардың құрамына енетін механизмдер әр түрлі. Біреулері біртұтас қатты дене болып келсе, келесісі бірнеше қатты денелерден тұрады. Сондай-ақ механизмдер құрамына гидравликалық, пневматикалық, не электрлік, магниттік және т.б. тетіктер енуі мүмкін. Осыған байланысты механизмдер гидравликалық, пневматикалық немесе электрлік деп аталып жатады. Барлық механизмдер жазық және кеңістік болып екіге бөлінеді. Механизмдердің барлық звенолары бір жазықтықта немесе параллель жазықтықтарда қозғалатын болса, жазық механизм деп аталады, ал егер звенолары әр түрлі жазықтықта қозғалатын болса, кеңістік механизміне жатады.

Механизмдерді суреттеу барысында схемалық кескіндеу ыңғайлы. Схемалық кескіндеу үшін звенолар мен кинематикалық жұптардың шартты белгілері мен кескіндері қолданылады және шартты кескіндеу барысында бұйымның сызбалық элементтері мен конструкторлық формасы ескерілмейді. Техника саласында өте жиі кездесетін звенолардың ерекшеліктерімен қоса шартты кескіндері 1-кестеде көрсетілген.