Бактериологиялық әдіс. Дақылдық әдіс микроскопиялық тәсілге қарағанда жоғары сезімталдықпен патталады. Таза дақыл бөліп алу үшін 1 мл зерттеу затында 20-100 микроб саны болса жетекілікті. ологиялық заттан Левенштейн-Иенсен, Финн-2 қоректі орталарына себінді жасайда, бір сепкенде лы эр түрлі 2-3 қоректік орталарға себінді жасайда, сонда микобактериялардың өсіп шығуы ықтимал. М.tuberculosis -тің таза дақылын бөліп алғуға 3-8 апта уақыт кетеді. Алынған таза дақылдың биохимиалық қасиетін зерттеп, идентификациялап, антибиотиктерге сезімталдығын анықтайды. М.tuberculosis соmрlех ентификациялағанда биохимиялық негізгі тесттерді қояды:
- ниацин тест (никотин қышқылын болу қабілеті);
- нитратредуктазасын анықтайды;
- термостабильді каталазасын анықтайды;
- натрий салицин қышқылымен өсуін байқайды.
Жедел диагноз қоюға микродақылды Прайс әдісі қолданылады. Заттық әйнектің бетіне клиникалық материалды жағып, күкірт қышқылымен оңдеп, натрий хлоридінің ерітіндісімен шайып, цитратты қан косылган қоректі ортаға салып қояды. 3-4 күн 37°С-та инкубациялаған соң әйнектегі препаратты Циль- Нильсен әдісімен бояп, микроскопта қарайды.
М.tuberculosis тің ең негізгісі микроскопияллық зерттеу әдісі, ол үшін патологиялық материалдан ағынды дайындап, оны Циль-Нильсен әдісімен бояйды. Ең бастысы жағындыны карбол фуксинімен бояп, 5% күкірт қышқылымен өңдеп, 0,3% метилен көгімен соңынан бояйды. Препараттарды иммерсиялы уйемен зерттейді. Қышқылға төзімді бактериялар қызыл түске, қалғандары көк түске боялады.. М.tuberculosis тің қышқылға төзімділігі екі қасиетімен байланысты: бояғыш заттарды нашар қабылдауы, ал кейбір бояғыштарды сіңірген соң қышқылмен, сілтімен, спиртпен өңдегенде түсін тұрақты сақтай алауы. Микобактериалардың осы қасиеттерінің маңызы өте зор, зерттейтін әдістердің барлығы осыған негізделеді бактериоскопиялау, дақылдандыру, идентификациялау).
Емдеуі. Туберкулезге қарсы препараттар науқастың ағзасында М.tuberculosis -тің көбеюін тоқтататын ериостатикалы) немесе жоятын (бактерицидты) әсер көрсетеді. Антибиотикгер қолдану туберкулезбен андарды емдеудің негізгі әдісі болып табылады. М.tuberculosis -тің резистентгілігіне қарай туберкулезге сы препараттарды екі топқа бөледі:
1- топ: негізгі, немесе бірінші қатарлық препараттар: изониазид, рифампицин, пиразинамид, бптомицин және этамбутол, бүл препараттарды сезімтал микобактериялар бөлетін алғаш рет еркулезбен аурғандарды емдегенде пайдаланады;
2 - топ: резервтік, немесе екінші қатарлық препараттар: этионамид, канамицин, капреомицин, иосерин, фторхинолондар, ПАСК, бүл препараттарды бірінші қатардағы антибиотиктерге төзімді М.tuberculosis -тер болетін ауруларды емдегенде пайдаланады.
Туберкулезге қарсы препараттардың бірнешеуін бірден (4-тен кем емес) тағайындағанда М.tuberculosis -тің дәрілерге төзімділігі пайда болғанға дейін ем курсын аяқтауға мүмкіндік береді.
Микобактериялар популяциясы кезеңдеріне байланысты әртүрлі жағдайда болуы мүмкін (L-пішінде, ьтрамайда, фильтрлерден өте алатын), сондықтан туберкулездің химиотерапиясы екі кезеңнен (фазадан) рады: бастапқы, немесе интенсивті және жалғастыру. Интенсивті кезеңдегі химиотерапия жылдам әбейіп, белсенді метаболизм көрсетіп жатқан микобактериялар популяциясына қарсы қолданады. Жалғастыру кезеңіндегі химиотерапия қалған микобактериялар популяциясының ақырын бөлінетін және етаболизімі төмендеген жасушаішілік орналасқан персистенцияланған түрлеріне қарсы қолданылады. Туберкулезді емдеудің жаңа бағыты - моноклонды антиденелер (антибиотиктерді қажетті ағзаларға яасымалдау үшін) қолданылады. Бүндай әдіс қолданылатын препаратгардың улылығын төмендетеді және де емдеу әсерін жоғарылатады. Келешекте - гендік терапия технологиясын қолдану қарастырылуда.
Алдын алуы. Туберкулездің арнайы сақтандыруы - тірі вакцина ВСО енгізу, әрбір 5-7 жылда ревакцинация жүргізу болып табылады. Бүл вакцинаны француз ғалымдары Calmette and Guerin 1921 жылы жаңа туылған сәбиге енгізген. БЦЖ вакцинасы М.bovis ВСС -1 вакциналық штамының тірі жасушалары, 1,5% глутаминад натрий ерітіндісінде лиофильді кептірілгентүрінде қолданады. Бір ампулада 1мг БЦЖ вакцинасы бар, ол 20 доза болады - әр қайсысы 0,05мг препараттан түрады. Бір ампуланы 2 мл 0,9% стерильді натрий хлорид ерітіндісінде езеді, 0,1мл-лік шприцпен тек тері ішіне енгізеді (тері асты енгізсе суық абсцесс пайда болуы мүмкін).
Туберкулезге қарсы вакцинаның пайдалылығы - вакцина енгізген балалар мен жас өсперімдер арасында туберкулезбен ауырғандар саны төрт есе, өлім- жітім саны тоғыз есе азаяды. Жаңа туылған балаларға 4-7 күннен кейн вакцина егеді. Пайда болған иммунитет 5-7 жылға дейн сақталады, содан кейн ревакцинация жүргізу қажет. Ревакцинация жүргізер алдында Манту сынамасын қояды, 48 сағаттан кейн жергілікті реакцияның қорытындысын бақылайды. Тері асты суық абсцесс, 10 мм-ден үлкен жара, жергілікті лимфа түйіндерінде л имфадениттер 1,5 см және одан да үлкен болса, келлоидты тыртық 1Омм және оданда үлкен болса, олар БЦЖ вакцинасынан кейінгі асқынулар деп саналады. Асқынулар пайда болган балалар жас өспірімдерді, үлкендерді туберкулезге қарсы диспансерге қаралуга жібереді.
Мезгілінен бүрын туылған балаларға, салмағы 2000г және одан көп, әлсіз балаларға арна антигендігі екі есе жеңілдетілген вакцина БЦЖ-М енгізеді. Бір ампулада 0,5 мг препаратга 1 микобактериялар, БЦЖ-1 вакциндік штамдары бар. Бір ампуладағы 20 дозаны 2 мл 0,9% стерильді нат(хлоридінің ерітіндісінде езгенде 0,1 мл -де 0,025мг препарат болады.
Санитарлық-гигиеналық және эпидемияға қарсы кешенді шаралар қолданады (кәсіпорындар, мектептер, балалар мекемесі және тағы басқалардың санитарлық жағдайы, ауруларды анықгап, жанұялық тіркеу, диспансеризациялау, эпидемиологиялық бақылау тағы басқалар). Тірі вакцинаны енгізу жол спецификалық алдын алу іске асырылады.
