Тақырып. Қоғам дамуының кілттік секторларындағы ақпараттық – коммуникациялық технологияның (АКТ) атқаратын рөлі. Компьютерлік жүйенің архитектурасы.
Мақсаты: Дербес компьютердің аппараттық бөлігінің қызметі мен құрылымы туралы түсінік беру. Есептеу техникасының даму тенденциясымен танысу, дербес компьютердің түрлерін ажырата білуге үйрету.
Оқытудың міндеті: Дербес компьютерлердің архитектурасы және компьютердің ішкі және сыртқы құрылғыларымен танысу. Ақпаратты сақтаудың негізгі жабдықтарын пайдалана білу, ақпаратты сақтаудың сыртқы құрылғыларымен танысу.
Йымдастыру кезеңі: - 5 мин
Студенттердің сабаққа қатысуын тексеріп, келмеген және дайындалмаған себептерін айқындап, жаңа сабаққа назар аударуын ұйымдастыру.
Құзыреттілікті қалыптастыру саны: білім, құқықтық дағды
Тақырыптың негізгі сұрақтары: - 45 мин
1. АКТ туралы түсінік.
2. АКТ пәні және оның мақсаты.
3. Қоғам дамуының кілттік секторларындағы АКТ-ның рөлі.
4. АКТ саласындағы стандарттар.
5. Компьютерлік жүйеге шолу.
6. Компьютерлік жүйенің архитектурасы және құрамдас бөліктері.
7. Компьютерлік жүйенің қолданылуы.
8. Деректердің компьютерде берілуі.
Зіліс -10 мин
Оқыту және сабақ беру әдістері: ажурная пила (студенттер мектеп бағдарламасын еске түсіре отырып, бір-біріне түсіндіру арқылы жаңа тақырыпты меңгереді), есептер шығару.
Құзыреттілікті қалыптастыру әдістері:
Ø Компьютерде сауалнама тапсыру (студент берілген тақырып бойынша минималды білімді және дағдыны тексеруге арналған теориялық сұрақтардан, негізгі анықтамалардан тұратын сауалнамаға жауап беруі тиіс). Ауызша сұрау (студент берілген тақырып бойынша әдістемелік нұсқауда көрсетілген сұрақтарға дайындықпен келуі тиіс).
Ø Құқықтық дағдыны бағалау ҚР Ақпараттандыру туралы заңын жазбаша сұрау түрінде жүргізіледі.
Студенттің өз бетімен жұмысы: - 50 мин
Практикалық дағдыны қалыптастыру: ситуациялық және типтік есептерді шешу.
| № | Практикалық дағды | max балл | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Берілген құрылымдық теңдеуге сәйкес функционалдық сызбаны құрастырыңыз: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Берілген құрылымдық теңдеуге сәйкес функционалдық сызбаны құрастырыңыз: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Берілген құрылымдық теңдеуге сәйкес функционалдық сызбаны құрастырыңыз: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Берілген құрылымдық теңдеуге сәйкес функционалдық сызбаны құрастырыңыз: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Берілген құрылымдық теңдеуге сәйкес функционалдық сызбаны құрастырыңыз: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Логикалық құрылғының берілген функционалдық сызбасы бойынша теңдеуін құрастырыңыз:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Логикалық құрылғының берілген функционалдық сызбасы бойынша теңдеуін құрастырыңыз:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Логикалық құрылғының берілген функционалдық сызбасы бойынша теңдеуін құрастырыңыз:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Логикалық құрылғының берілген функционалдық сызбасы бойынша теңдеуін құрастырыңыз:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 формуласы үшін ақиқат кестесін толтырыңыз:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Глоссарий
| № | Қазақша | English |
| Ақпараттық технологиядегеніміз есептеуіш техника құралдарын пайдалана отырып, ақпаратты алу, жинақтау, сақтау, өңдеу, талдау және ұсыну қызметтерін жүзеге асыратын әрекеттердің реті. | Information technology is the application of computers to store, study, retrieve, transmit, and manipulate data,[1] or information, often in the context of a business or other enterprise.[2] IT is considered a subset of information and communications technology | |
| Жүйелік блок – енгізуді шығаруға айналдыру үшін қажет болатын өңдеуші құралдар орналасатын компьютердің негізгі бөлігі | A computer case, also known as a computer chassis, tower, system unit, cabinet, base unit or simply case, is the enclosure that contains most of the components of a computer | |
| Пернетақтакомпьютерге ақпарат енгізу және оның жұмысын басқару үшін пайдаланылады. Пернетақта – пайдаланылушылардың компьютерге әріптік – сандық ақпартты енгізудің негізгі тәсілі болып келеді. | A computer keyboard is a typewriter-style device which uses an arrangement of buttons or keys to act as a mechanical lever or electronic switch. keyboards became the main input device for computers. | |
| Монитор- мәтіндік жəне сызбалық ақпаратты бейнелеуге, пайдаланушы мен компьютер арасындағы ақпараттық байланысты қамтамассыз етуге арналады | A computer monitor is an electronic visual display for computers. A monitor usually comprises the display device, circuitry, casing, and power supply. | |
| Тышқан- бейне бетте көрсетілген белгілі бір тілдесу элементтерін меңзеп, оларды бөлектеу үшін пайдаланушы қолданатын құрылғы. | A computer mouse is a pointing device (hand control) that detects two-dimensional motion relative to a surface. | |
| Принтер - мәтін мен кескіндерді қағазға басып шығаруға арналған құрылғы. ЭЕМ-ның ақпарат басып шығаруға арналған перифериялық құрылғыларының бір түрі. | A printer is a peripheral which makes a persistent human-readable representation of graphics or text on paper or similar physical media. | |
| Модем - сандық сигналдарды аналогтық сигналдарға айналдыратын және керісінше амал жасайтын электрондық құрылғы. | Modem is a network hardware device that modulates one or more carrier wave signals to encode digital information for transmission and demodulates signals to decode the transmitted information. | |
| Трекбол - кішкене шары саусақтармен бұралатын төңкерілген жүгірткі (тышкан) | A trackball is a pointing device consisting of a ball held by a socket containing sensors to detect a rotation of the ball about two axes - like an upside-down mouse with an exposed protruding ball. | |
| Тертенемесе джойстик компьютерге мәндерді енгізуге пайдаланылатын тетікше. Курсормен басқарылатын және берілген тапсырманың графикалық жүйедегі координатын көрсетуге арналған иінді манипулятор. | A joystick is an input device consisting of a stick that pivots on a base and reports its angle or direction to the device it is controlling | |
| Жүйелік тақта – жүйелік блоктың ішіндегі үлкен тақта, онда бірқатар кішкене электрондық сұлбалар мен басқа да құраластар орналасқан. Ол компьютердің бірнеше аса маңызды құраласын қамтиды. | A motherboard is the main printed circuit board found in general purpose microcomputers and other expandable systems. It holds and allows communication between many of the crucial electronic components of a system, such as the central processing unitand memory, and provides connectors for other peripherals. | |
| Компьютерлік қоректік желі- қайталама электрмен қоректендіру көздері үшін арналған торап. | A power supply unit (or PSU) converts mains AC to low-voltage regulated DC power for the internal components of a computer. Modern personal computers universally use switched-mode power supplies. | |
| Микропроцессор - жүйелік тақтаның ең маңызды құраласы, ол деректерді тікелей өңдейді, атап айтқанда, бөлектелген деректермен арифметикалық және логикалық амалдарды орындайды. | A microprocessor is a computer processor which incorporates the functions of a computer's central processing unit (CPU) on a single integrated circuit (IC),[1] or at most a few integrated circuits | |
| Чипсет (Chipset) - ұқсас міндет атқаратын микросхемалар жиыны | A chipset is a set of electronic components in an integrated circuit that manages the data flow between the processor, memory and peripherals. It is usually found on the motherboard | |
| Құрсым - жабдықтың микропроцессор, ЖЖҚ және перифериялық құрылғылардың арасында дерек беруді жүзеге асыратын құраласы. | A busis a communication system that transfers data between components inside a computer, or between computers. | |
| Бейімдеуіш -екі немесе одан да көп біріктірілмейтін желі объектілерінің бір-бірімен өзара әрекеттесуіне және ақпаратпен алмасуына мүмкіндік беретін интерфейсті құрылғы | An adapter is a device that converts attributes of one electrical device or system to those of an otherwise incompatible device or system. Some modify power or signal attributes, while others merely adapt the physical form of one electrical connector to another. | |
| Бейнеконтроллер тақшасы - бейнекескіндердің VGA стандарты параметрлерімен экранда бейнеленуі және бейнекескіндерді жазу жұмысын жасақтайтын бейнеконтроллер тақшасы.[1] | A video card is an expansion card which generates a feed of output images to a display (such as a computer monitor). Frequently, these are advertised as discrete or dedicated graphics cards, emphasizing the distinction between these and integrated graphics. | |
| Желілік бейімдеуіш - компьютерді желіге қосатын құрылғы. Компьютерге орнатылған желілік тақта желіге қосылым орнатуға мүмкіндік береді. | A network interface controller is a computer hardware component that connects a computer to a computer network | |
| Дыбыстауыш тақта – бұл жүйелік блоктағы құрылғы, оның көмегімен компьютер дыбысты қабылдайды, өңдейді және жаңғыртады. | A sound card (also known as an audio card) is an internal expansion card that provides input and output of audio signals to and from a computer under control of computer programs. | |
| Код - үзілісті хабарды сигналға айналдырғанда қолданылатын белгілер жиынтығы. | codeis a system of rules to convert information - such as a letter, word, sound, image, or gesture - into another form or representation, sometimes shortened or secret, for communication through a channelor storage in a medium. | |
| Сызықшалы код -жуандығы әртүрлі параллель сызықшалар және оптикалық техника құралдармен оқыла алатын графиктік жазба. | A barcodeis an optical, machine-readable, representation of data; the data usually describes something about the object that carries the barcode. | |
| Компьютер (ағылш. computer — «есептегіш»)- есептеулерді жүргізуге, және ақпаратты алдын ала белгіленген алгоритм бойынша қабылдау, қайта өңдеу, сақтау және нәтиже шығару үшін арналған машина. Компьютер дәуірінің бастапқы кезеңдерінде компьютердің негізгі қызметі- есептеу деп саналатын. | A computer is a device that can be instructed to carry out an arbitrary set of arithmetic or logical operations automatically. The ability of computers to follow a sequence of operations, called a program, make computers very flexible and useful. | |
| Дискі енгізгі - белгілі тұрпаттағы дискінің құрамын оқу мен жазу үшін пайдаланылатын жадтау құрылғысы. | Disk storage is a general category of storage mechanisms where data are recorded by various electronic, magnetic, optical, or mechanical changes to a surface layer of one or more rotating disks. A disk drive is a device implementing such a storage mechanism. | |
| Қатқыл магниттік дискідегі жинақтауышнемесе ҚМДЖ қатқыл диск, компьютерлік сленгте «винчестер» - магнитті жазбаның ұстанымында негізделген есте сақтау құрылғысы. Көптеген компьютерлерде негізгі есте сақтау құрылғысы болып табылады. | A hard disk drive (HDD), hard disk, hard drive or fixed disk is a data storage device that uses magnetic storage to store and retrieve digital information using one or more rigid rapidly rotating disks (platters) coated with magnetic material. The platters are paired with magnetic heads, usually arranged on a moving actuator arm, which read and write data to the platter surfaces | |
| Процессор- программаға сәйкес операцияларды орындауға арналған компьютердің негізгі құрылғысы, қызметтік бөлігі. Көптеген жартылай өткізгішті элементтерден тұратын және компьютерде барлық есептеулер мен ақпарат өндеу жұмыстарын орындайтын электрондық микросхема. Қазіргі компьютерлерде бір немесе бірнеше процессорлар жұмыс істейді; | A processing unit (CPU) is the electronic circuitry within a computer that carries out the instructions of a computer program by performing the basic arithmetic, logical, control and input/output (I/O) operations specified by the instructions. | |
| Графикалық планшет - қаламұш деп аталатын арнайы аспаппен жабдықталған, үстелге орнатылған жазық тақта. Графикалық ақпаратты өндейтін есептеуіш жүйеде мәліметтерді енгізу үшін қызмет етеді. | A graphics tablet(also known as a digitizer, drawing tablet, digital drawing tablet, pen tablet, or digital art board) is a computer input device that enables a user to hand-draw images, animations and graphics, with a special pen-like stylus, similar to the way a person draws images with a pencil and paper. | |
| Микрофон– бұл дыбыс жазуға арналған құрылғы. Микрофондар дыбыстық толқындарды дыбыстық сигналдарға айналдырады, дәлірек айтса акустикалық тербелісті электрлі тербеліске айналдыратын құрал. | A microphone, colloquially nicknamed mic or mike is a transducer that converts sound into an electrical signal. | |
| Фотоаппарат– нәрсенің оптикалық кескінін фотопленканың, фотоматериалдың жарық сезгіш қабатына түсіруге арналған оптикалы-механикалық құрылғы. Бұл қозғалмайтын немесе қозғалатын (видео немесе фильм) көрініс болуы мүмкін. | A camera is an optical instrument for recording or capturing images, which may be stored locally, transmitted to another location, or both. The images may be individual still photographs or sequences of images constituting videos or movies. The camera is a remote sensing device as it senses subjects without physical contact. | |
| Компьютерлік жады - белгілі бір уақытта есептеуде қолданылатын, ақпарат сақтауға арналған физикалық құрылғы немесе орта болатын, есептегіш машина бөлігі. | Computer data storage, often called storage or memory, is a technology consisting of computer components and recording media used to retain digital data. It is a core function and fundamental component of computers.[1] | |
| Сыртқы (шалғай) жабдық — компьютерге қосыла алатын кез келген шалғай құрылғыға берілген жалпы атау; компьютердің сыртқы құрылғыларының кешені.[1] | A peripheral is "an ancillary device used to put information into and get information out of the computer".[1] There are three different types of peripherals: input devices, which interact with or send data from the user to the computer | |
| Flash жады-қатты денелі жартылай өткізгіштің энергобайланысты қайта жазылушы жадының түрі. Ол оқылу реті шексіз, бірақ жазып-өшіру шектеулі (млн шамасында). | Flash memory is an electronic (solid-state) non-volatile computer storage medium that can be electrically erased and reprogrammed. |
Әдебиеттер:
1. В.Л. Бройдо, О.П. Ильина. «Архитектура ЭВМ и систем» Санкт-Петербург, 2009 г. 24-76 стр.
2. Цилькер Б.Я., Орлов С. А. «Организация ЭВМ и систем» Питер, 2004г. 668стр.
3. В.Я.Гельман. «Медицинская информатика». Санкт-Петербург, 2002 г. 3-15 стр.
4. С.В.Симонович. «Информатика. Базовый курс. 2-издание».Санкт-Петербург, 2003г. 3-40 стр.
5. С.В.Глушаков, А.С.Сурядный. Персональный компьютер. М.Фолио.2004 г. 5-15 стр
6. А.Н. Степанов Информатика 4-е издание. Питер 2005 г. 47 стр.
7. Под. редакцией проф. Н. В. Макаровой. «Информатика». М., 2006г. 3-27 стр.
8. Б.Бөрібаев. Информатика және компьютер, Алматы "Білім" 1995 ж.
9. Е.Қ. Балапанов, Б.Б. Бөрібаев, А.Б. Дәулетқұлов «Жаңа информациялық технологиялар» А, 2003 ж.
Зіліс -10 мин
