Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері

Казақстан Республикасы Білім және Ғылым

Министрлігі

Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық

Университеті

Абай атындағы ҰПУ және педагогика кафедрасының 75 жылдығына арналады.

Педагогика

Дәріс курсы

 

 

Казақстан Республикасы

Алматы.2003 ж.

ББК 74.00 П-24

9965-656-32-0

Авторлар:

Кіріспе — Мұқданова Б.Ы., Төлеубекова Р.К.

Лекциялар: 3.1, 3.4 - Хайруллин Г.Т.; 1.1, 2.1, 2.2 - Хмель Н.Д.; 1.2, 2.12 - Трифонов В.В.; 1.3 - Бейсенбаева А.А.,Иванова Н.Д.; 1.4 - Қожабаева Б.Е., Төлеубекова Р.К.; 2.3 — Мұқанова Б.Ы.; 2.4 — Жанпейісова Қ.Қ., Бейсенбаева А.А.; 2.5 — Иванова Н.Д.; 2.6 - Хан Н.Н., Тригубова Н.Н.; 2.7. - Калиева С.И.; 2.8 — Иванова Н.Д., Байдельдинова Г.К.; 2.9 — Таубаева Ж.Т., Меңлібекова Г.Ж.; 2.10 — Бейсенбаева А.А., Тіленбаева М.Б.; 2.11- Жұматаева Ш.Ж., Махметова Б.Т.; 2.13 - Хан Н.Н.; 2 14 -Жаңабаева Р.А., Шалғынбаева Қ.Қ; 2.15 —Қазмағамбетов А.Ғ.; 2.16, -Хмель Н.Д., Қайдарова А.Ж.; 3.2 - Бейсенбаева А.А., Мендіғалиева Г.К.; 3.3 — Тригубова Н.Н.

П-24 Педагогика. Дәріс курсы. Алматы: "Нұрлы
Әлем", 2003. - 368 бет.

9965-656-32-0

Мектеп педагогикасының проблемасы тұтас педагогикалық процесс негізінде қарастырылады. Дәріс жеке түлғаның іс-әрекеті мен оқу-тәрбие мекемелерінде тұтас педагогикалық процесте субъект-субъектілік ара-катынасқа негізделген. Дәрістің мазмұн-құрылымы жаңа педагогикалық талаптарға сай өзіндік ерекшелігімен зерделенеді. Оқулықтың мазмұны педагогика бағдарламасын басшылыққа алған Республикалық оқу-әдістемелік бірлестігі, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен.

Дәріс курсы педагог кадрларға оқытушылар, аспиранттар, магистранттар мен студенттерге, сонымен катар білім саласындағы тәжірибелі қызметкерлердің пайдалануына арналған. Жоғары оқу орындарында оқылатын педагогика бағдарламасы негізінде және Республикалық оқу-әдістемелік бірлестігі, ҚР Білім және Ғылым министрлігі бекіткен.

ББК 74.00

 

п

4303000000 – 32 // 443 (05) - 03

Абай атындағы Ұлтгық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасының авторлар ұжымы. 2003

 

МАЗМҰНЫ

Кіріспе......................................................................................... 4

Бірінші модуль. Педагогиканың теориялық —

әдіснамалық негіздері....................,......................................... 7

1.1. Педагогиканың әдіснамалық негіздері........................ 7

1.2. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістері.................. 20

І.З. Жеке тұлғаның дамуы, тәрбиесі және қалыптасуы.40

1.4. Балалардың жас мөлшері мен дербес ерекшеліктерін

оқу-тәрбие процесінде ескерілуі.............................................. 59

Екінші модуль. Біртұтас педагогикалық процестің

теориясы мен практикасы...................................................... 83

2.1.Біртұтас педагогикалық процесс педагогиканың пәні

және мұғалім іс-әрекетінің объектісі...................................... 83

2.2.Педагогикалық процестің заңдары мен

зандылықтары......................................:................................... 98

2.3.Тәрбие мақсатының әлеуметтік негіздері.................. 113

2.4.Оқушылардың ғылыми дүниетанымын

қалыптастыру............................................................ 123

2.5.Тұтас педагогикалық процесте тәрбиенің формалары

мен әдістер жүйесі....................................................................... 135

2.6. Педагогикалық процестегі мұғалім мен балалар

ұжымының өзара ықпалдастығы және өзара байланысы.151

2.7.Сыныптағы тәрбие жүйесі.............................................. 159

2.8.Жанұя тәрбиесінің негіздері........................................... 169

2.9.Тұтас педагогикалық процестегі оқыту.......................... 185

2.10.Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны.... 202 2.

11.Оқытудың ұйымдастырудың түрлері. Қазіргі сабақ.

2.12.Оқыту әдістемесіне сипаттама..................................... 228

2. 13.Оқушылардың ұжымдық танымдық іс-әрекеттерінің

ұйымдастырушылық-педагогикалық негіздері..................... 245

2.14.Қазіргі жағдайда оқушының танымдық әрекетін

белсендірудің әдіс-тәсілдері....................................................... 261

2.15.Оқу-тәрбие жұмысының нәтижесін есепке алу мен

бағалау 279

2.16.Педагогикалықтехнологиялар....................................... 295

Үшінші модуль. Мектептегі тұтас педагогикалық процесті

басқару 314

3.1.Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі

мормативтік құжаттарға сипаттама........................................314

3.2.Мектептің оқу-тәрбие процесінің

ұйымдастырушылық-әдістемелік басшылығы......................... 238

3.3.Мектептің (сыныптың) оқу-тәрбие процесінің

диагностикасы - басқару негізі................................................... 338

3.4.Мектеп жұмысын жоспарлау...........................349

КІРІСПЕ

Қоғамның әлеуметтік-экономикалық жаңаруы, кеңестік дәуірдің барлық саласына айтарлықтай өзгерістер енгізді. Бұл әлемдік кеңістікте білім беру саласына да әсерін, тигізді. Әсіресе, білім берудің концентуалдық базасын негіздеуге және айқындауға ерекше мәнділік сипат берді. Сондықтан авторлық ұжым (Садықов Т.С., Хмель Н.Д., Жампейсова Қ.Қ., Қалиева С.И., Бейсенбаева А.А., Хан Н.Н., Ұзақбаева С.А., Ильясова А.Н.) дайындаған педагогикалық білім беру тұжырымдамасы Қазақстан Республикасында терең қызығушылық тудырды. Бұл тұжырымдама Қазақстан Республикасының министрлігінің оқу-әдістемелік бірлестігінде бекітілді. Осының негізінде Абай атындағы Алматы университетінің педагогика кафедрасының ұжымы оқу бағдарламаларын құрастырды: "Педагогикалық мамандыққа кіріспе", "Адамзат тарихындағы педагогикалық пікірдің және мектептің дамуы", "Педагогика", "Педагогикалық емес мамандарды дайындайтын факультеттердің педагогикасы".

Көрсетілген тұжырымдамалар жаңа болғандықган, жаңа оқу құралын жасау қажеттігі туындады. Бұл курс лекция педагогиканың белгілі бір проблемаларын толықтырады. Ол "Мектеп педагогикасы" бағдарламасы бойынша дайындалды (бағдарламаның автррлары: Хмель Н.Д., Жампейсова Қ.Қ., Қалиева С.И., Бейсенбаева А.А.,

Хан Н.Н.).

Жоғарыда аталған тұжырымдама мен бағдарлама, лекция курсы мұғалімнің кәсіби дайындығымен және педагогикалық іс-әрекетінің объектісіне, тұтас педагогикалық процеске, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруды шығармашылықпен және ізгілік демократиялық идеясымен тығыз байланыста жүзеге асады.

Болашақ мұғалімдерді дайындаудың мазмұнына шығармашылық ізденісті күшейтуге, білім берудің жаңа технологиясын ендіруге қазіргі тенденция ескерілді. "Мектеп педагогикасы" курсында "Педагогика мамандығына кіріспе", "Адамзат тарихындағы педагогикалық ой-пікірдің және мектептің дамуы" бағдарламалары ескерілді.

 

4

"Мектеп педагогикасы" бағдарламасы үш модуль негізінде құрастырылды. Бірінші модульдің мазмұны педагогиканың теориялық әдіснамалық негізіне арналған. Онда педагогиканың негізгі ұғымдары ашылған. Жеке тұлғаның қалыптасуы мен тәрбиесі, дамуының арақатынасы қарастырылады. Жас және дара ерекшеліктерінің оқу-тәрбие процесіндегі дәлелденген жолдары айқындалады. Педагогикалық зерттеудің ғылыми әдістеріне ғылыми мінездеме беріледі.

Курстың екінші модулінің негізгі мазмұны "Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы" деп аталып, педагогикалық процестің заңдылықтары мен зандарының маңыздылығы, негізделіп, сондай-ақ оқытудың ұжымдық таным іс-әрекетінің және оқу мен тәрбиенің ерекшеліктері қарастырылады. Білім беру технологияларының инновациялық және дәстүрлі мінездемесі беріледі. Тәрбиені ұйымдастыруда оқытушы мен бала ұжымының ықпалдастығы — оқытудың ең маңызды факторы. Оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруда олардың өзіне деген және басқа адамдарға, еңбекке т.б. адамгершілікті қарым-қатынасы тәрбиенің негізгі сапасы ретінде көрсетіледі. Сыныпта тәрбие жүйесін құру сынып жетекшілері мен оқушылардың шығармашылық іс-әрекетінің нәтижесі деп қарастырылады.

Үшінші модуль "Мектепте тұтас педагогикалық процесті басқару" деп аталып, онда құжаттардың негізгі нормативті мінездемесі беріліп, оқу мекемелері іс-әрекетінің уақыты межеленеді. Мектеп басшылары, соның ішінде, мұғалімнің әдістемелік деңгейін ұйымдастыру және оны арттыру жұмысы сараланады. Оқу-тәрбие процесінің тиімділігін бағалау, оқушылар мен олардың ұжымдық тұлғасын қалыптастыру диагностика арқылы ашылады.

Дәрістің мазмұны тұлғалық іс-әрекет тұрғыда қарастырылып, тәрбие мен оқыту процесінің өзегінде оқушының өзі болып табылады, ал мұғалім оның іс-әрекетін ұйымдастырады және басқарады. Оқушы педагог рөлінің басқарушы мұғалім педагогпкалық процестің субъектісі ретінде қабылданып, яғни педагогикалық процесте субъект-субъектілік тұрғыда қызмет атқарады.

Оқырманның жұмысын жеңілдету үшін әрбір лекцияның мақсаты, міндеттері, жоспарының мазмұны, негізгі

 

 

ұғымдары мен пәнаралық байланыстарын көрсетеді. Өзінің жұмысын ұйымдастыруды бақылау үшін және дәрістің мазмұнын студенттердің игеруін тексеру үшін өзін-өзі бақылаудың сұрақтарын кұрастырып, өзіндік жұмыстық тапсырмалары мен рефераттардың тақырыптары ұсынылады. Барлық дәрістерге әдебиеттер тізімі беріледі.

Осыларды ескеріп, аталған курс дәрістері "Педагогика" пәнінің бұрынғы оқулықтары мен оқу-құралдарынан өзіндік мінездемелік ерекшеліктерімен оқшауланады. Бұл оқулықтар мен ерекшеліктер оқу материалының мазмұны жөне оның орналасу тәртібіне қатысты. Авторлар жоғары оку орнының кәсіби болашақ педагогтарын даярлаудың қазіргі талаптарына толық жауап беретін мазмұндағы оқулық деп санайды.

Аталған курстың дәрістері білім беру жүйесіндегі тәжірибелі қызметкерлер мен педагогикалық мамандықтың студенттеріне, оқытушыларына арналған.

Авторлық ұжым бұл кітапта кейбір кемшіліктер мен олқылықтар кетуі мүмкіндігін ескертеді. Болашақта ұсыныстар мен байқалған кемшіліктер курс дәрістерінің мазмұнын жетілдіруге көмектесетінін қабылдап, өздерінің ризашылығын білдіреді. Ескерту мен ұсыныстарды мына мекенжайға жіберулеріңізге болады:

 

 

480000 Қазақстан Республикасы,

Алматы қаласы, Достық даңғылы 13,

Абай атындағы Қазақгың Ұлттық педагогикалық

Университеті, педагогика кафедрасы.

 

6
БІРІНШІ МОДУЛЬ.

Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері