Мира азимутын Күн бойынша «тең бұрыштар» әдісімен анықтауды түсіндіріңіз

Мира – көкжиекте негізгі фоннан ерекшеленетін зат. Ол келесі талаптарға сай келуі керек: 1) мираның мазмұндық нүктесі антенна визирі көмегімен оңай анықталуы керек; 2) мазмұндық нүктенің визирлану сызығы визир сызығының енімен сәйкес келуі керек.

Станция маңында бірнеше мира таңдап алу керек. олардың бірі-негізгісі, ал қалғандары-қосалқысы болады. мираға деәінгі ара-қашықтық 500м-ден төмен болмау керек. мира азимутын станцияны орнатқанша немесе өзгерткенде анықтау керек. Мира азимутын АТК, ТТ-50 немесе Т-30 теодолиттер көмегімен анықтаған кезде дәлдігі 1' болу керек. Егер мира азимутын станцияны орналастырып болңған соң ғана анықтаса, онда теодолиттің орналасу нүктесін дұрыс таңдау керек. Мира азимутын анықтау үшін бірнеше тәсілмен қондырылған солтүстік бағытты білу қажет:

1) Полярлы жұлдыз бойынша

2) Күннің түскі орналасу жағдайы бойынша;

3) Күннің «тең бұрыштар» тәсілі бойынша;

4) Буссоль бойынша;

«Тең бұрыштар» әдісімен Күн бойынша солтүстік бағытты анықтау арқылы мираның азимутын анықтау. Солтүстік жарты шарда Күн сағат тілімен қозғалады. Егер теодолит көмегімен Күн аспанның шығыс бөлігінде көтеріліп жатқанда Күннің вертикальды және горизонтальды бұрышын анықтасақ, содан соң дәл осы вертикальды бұрыштағыдай, Күн аспанның батыс бөлігінде батып бара жатқанда, Күннің горизонтальды бұрышын анықтасақ, онда 1-В бұрышы мен 1-А бұрышы теодолитті дәл ортасынан бөлетін сызық-станцияның меридианында орналасады және оңтүстік бағытты көрсетеді.

Жұмыстың орындалу реті келесідей: теодолитті орнатқаннан кейін талапқа сәйкес оның трубасын мираға келтіру нүктесін жіппен қиылысатындай етіп келтіреміз. Трубаның орналасуын өзгертпей 0,0°есебімен горизонтальды лимбқа орнатамыз. Таңертең, Күннің биіктігі 10°-тан жоғарылағанда, вертикальды және горизонтальды Күн бұрышының бірінші есеп нәтижесі алынады. Бұл 1-А нүктесінің координаталары болады. Сонымен қатар, теодолит трубасының горизонтальды жібін Күннің төменгі шетіне, вертикальды жібін солтүстік шетіне әкеледі. Бұрыш нәтижелерін 1' дәлдікпен анықтайды.20-30 минут соң тағы 2 бақылау жасалады, ал бақылау нәтижелерін 2А және 3А нүктелерінің координаталары ретінде жазамыз. Күннің горизонтальды бұрышын күн батысқа қарай төмендейді және 3А нүктесіндегівертикалды бұрышқа дейін жеткен кезінде анықтайды. Бұл жағдайда теодолит трубасының вертикальды жібін Күннің оң жақ шетіне әкеледі. Горизонтальды бұрыш нәтижесін 3В ретінде жазамыз. 2А және 1А нүктелерін солай, яғни 2В және 1В деп жазамыз. 5) мираға қатысты горизонтальды бұрыштың оңтүстігінде қарай бағытын 1А және 1В нүктелерінің келесі теңдеумен анықтаймыз: . А₁ – мираға қатысты оңтүстікке бағытталған горизонтальды бұрыш. 6) 2А және 2В нүктелері үшін де осы теңдеу қолданылады. Теңдеу нәтижелері А₂ және А₃-ке сай жазылады. «Тең бұрыш» әдісімен Күннің оңт.бағытын анықтау.

А₁, А₂, А₃ мәндерінен ортақ арифметикалық мән алынады. Алынған нәтиже мираға қатысты оңтүстікке бағыттылған горизонталды бұрыштың нақты мәні болады.Мираға қатысты оңтүстікке бағытталған азимут анықталады. Ол үшін 360°-тан мираға қатысты оңтүстікке бағытталған горизонталды бұрыш алып тасталынады.Алынған мәнге 180°-ты қосып, мираға қатысты сәйкесіше бағытталған азимут анықталады. Егер Күнге бақылау Оңтүстік жарты шарда жасалса, онда 7-8 жұмыстарында мираға қатысты азимуттың бағыты бірден солтүстікке анықталады. «Тең бұрыш» әдісімен тек Күннің нақты солтүстігін ғана емес, сонымен қатар 10°-тан төмен, 60°-тан жоғары емес кез келген жұлдыздың нақты солтүстігін анықтауға болады. Төменде «тең бұрыш» әдісімен Күннің оңтүстігінде бағытталуын анықтағандағы теодолиттің көріну аумағындағы Күн жағдайы берілген.

22. Теодолиттерді түнгі уақытта қолдануды сипаттаңыз

Ұшақ– шардың бұрыштық координаттарын анықтау үшін арнайы аэрологиялық және ұшақ шарға арналған теодолиттер тағайындалған. Соңғы жылдарда бұл теодолиттер басқа да кейбір аэрологиялық объектілердің координаттарын анықтау, РЛС – ке қорытынды және салыстырмалы бақылаулар жүргізу, желдік – температуралық зондылаулар, РЛС – ті бағдарлау және т.б жұмыстар үшін қолданылады. Мұнымен байланысты, аэрологиялық теодолиттер айтарлықтай қолданыстарға ие. Барлық аэрологиялық теодолиттерде сынық дүрбі болады. Мұндай құрылғы болған жағдайда объективтің кез – келген жағдайында да оның окулярлы бөлігі бірдей биіктікте және горизонтальды орналасады. Бұл жағдайдағы шардың орын бұрышының аз өзгеруін анықтау оңай болғаны сияқты зенитте де анықтау қиындық туғызбайды. Шардың орын бұрышы мен азимут мәндері оптикалық жүйе көмегімен окулярда айқасқан сызық астында орналасқан арнайы шкалаларда үздіксіз бақыланып отырады. Сонымен қатар, окулярдағы айқасқан сызықтар астындағы шкалаларда горизонтальды және вертикальды шеңбер бойынша есеп алынады. Ескі модельді теодолиттерде (мысалы, ШТ теодолті) есеп алудың икемділігі мен жылдамдығы құралдың қарапайымдылығымен және бір уақытта екі құралмен бақылау жүргізу арқылы жүзегі асырылады. Орын бұрышы мен азимут бойынша теодолит дүрбісін қолмен тез жылжытумен қоса, оны арнайы микрометрлік бұранда (винт) көмегімен шарға дәл дәлдеуді жүзеге асырады. Шарды ұшырғандағы алғашқы минуттарда шарды табуды жеңілдету мен шар қозғалысы арқылы қозғалу үшін қазіргі уақыттағы теодолиттер үлкен көру бұрышы аумақты аз ұлғайтпалы нысанадан жасалған. Шар үлкен қашықтыққа кетерілгенде арнайы тетік көмегімен қосымша объективтен негізгі объективке бақылауға оңай көшеді. Ол үшін осы объектив жарығының жолындағы призманы арнайы рычаг арқылы алып тастайды. Теодолит дүрбісінің ұлғаюы 20х тең және көру бұрышы 2⁰ шамасында, ал нысананың ұлғаюы 4х тең және көру бұрышы 12⁰ шамасында. Түнгі уақыттарда жұмыс жасау үшін теодолит шкаласына жарық беруші жасалған. Теодолитті нивелирлеу үшін, онда шеңбер дәне цилиндр тәрізді деңгейлер бар, кейбір модельді теодолиттерде екі цилиндрлі деңгейлер болады (олар бір-біріне 90⁰ бұрышпен орналастырылады). Барлық теодолиттерде буссоль болады және оның көмегімен жарықты бағыттау жүзеге асырылады. Аэрологиялық теодолиттің салмағы 8 кг аспайды. Теодолит арнайы ағаш немесе металл жәшікте жинақталады және оны кез – келген арақашықтықта тасымалдауға болады. Алқаптық жағдайда теодолит арнайы үш аяқты тағанда қондырылады. Түнгі уақыттағы теодолитпен жұмыс жасау үшін теодолит шкаласын жарықтандыру керек.

Түнгі уақытта шарұшақ бақылауларын жүргізу. Ұшақ – шарды қараңғы кезде бақылау үшін оған арнайы шам байлап қою қажет. Қазіргі кезде айналмалы электронды шамдар қолданылады. Шам белгілі бір формада ақ қағаздан жасалынады. Қағаздың төменгі жағы бүктеліп, қалақ түрінде жасалынады. Бұл бүктелген қағаз бөлігі шағылдырғыш ролін атқарады. Бұндай шам кернеуі 2,3 – 6 В болуы керек. Шам қағаздың сыртқы жағына ілінген батареялардан қуат алады. Шар көтерілгенде ауа ағындары қалақтарға әсер етуі арқылы шамды айналдыра бастайды. Шамның бұл айналуын жер бетінен бақылайтын болсақ, ол оның өшіп – жануы сияқты көрінеді. Шам массасы едәуір үлкен болады. Шамамен 80гр. Сондықтан, оны N30 қабықшасына іледі.Шардың вертикальды жылдамдығын есептеу кезінде шамның салмағын есептеп, еркін көтерілу күшін есептеу қажет. Сонымен қатар, шам ауа ағынына кедергі жасап, қабықшаның жылдамдығын 6%-ға дейін азайтады. Демек, шардың ұшақ – шарға ілінуі кезінде жоғарыда аталған екі түрі де ескерілуі қажет және оның салмағын жүк кқтерімділігінен алып тастау қажет. Сонымен қатар, алынған вертикғальды жылдамдықты 6%-ға кеміту керек. Түнгі уақытта бақылау жүргізу үшін теодолитті де дайындау қажет, яғни есептегіш шкалаларға және бақылау мәліметтерін жазатын кітапшаға жарық түсірілуін қамтамасыз ету қажет.

23.Шарұшақтың вертикалды жылдамдығына әсер ететін факторларды атаңыз.

Тығыздықтың биіктік бойынша азаюының әсері. Ауа тығыздығының биіктік бойынша азаятыны анық. Енді осының ұшақ – шардың вертикальды жылдамдығына қалай әсер ететінін қарастырайық. Жер бетінде стандартты жағдай үшін вертикальды жылдамдық мынаған тең : W₀ =B₀ ρ₀ ^-1/6· [√A / (³√A+B)]; Ал кез-келген биіктікте W=B ρ ^-1/6· [√A / (³√A+B)]. Биіктік бойынша еркін көтерілу күші тұрақты болып қалса А = А₀, коэффиценттері де биіктік бойынша тұрақты деп санаймыз: W₀ / W= ρ₀ ^-1/6 / ρ ^-1/6; Ауа тығыздығының биіктік бойынша азаюына сәйкес ұшақ – шардың вертикальды жылдамдығы биіктікте жер бетіндегі жылдамдыққа қатысты жер бетіндегі тығыздық пен биіктіктегі тығыздықтың түбірастындағы алтыншы дәрежесіне пропорционалды. 5 км биіктікте шар жылдамдығы жер бетіндегі жылдамдықтан 10%-ға артық. Ал 10 км-де 20%-ға артық. Шар ішіндегі газ температурасы мен қоршаған ауа температурасының айырмашылығының әсері. Жоғарыда шар ішіндегі газ температурасы мен қоршаған ауа температурасының тең екендігі айтылған. Бірақ, бұл теңдік барлық кезде де сақтала бермейді. Демек, вертикальды жылдамдық келесі заңдылық бойынша өзгереді: W₀ / W = ⁶√(T¹ /T) · (ρ₀ /ρ) · √1+(B/A)· [(T¹ – Т) / T]; мұндағы, T және T¹ – ауаның және шар ішіндегі газдың абсолютті температурасы; В – шардың тысы мен ілінген жүктің салмағы; А – еркін көтерілу күші. Бұл формулада көретініміз, шардың тік жылдамдығының өзгерісі температуралар айырмашылығының таңбасына тәуелді. Тік жылдамдықтың өзгерісі неғұрлым көп болса, В/А солғұрлым жоғарылайды. Яғни шар жүгі ауырлай түседі. Температуралар айырмашылығы тік жылдамдыққа тікелей әсерін тигізеді, себебі, температураның абсолютті шкала бойынша алынады. Онда, шарда ауа мен газдың температуралық айырмашылығы шардың тік жылдамдығын 2-3%-ға өзгертеді және бұл %-дық көрсеткіш одан да жоғары болады.

24. Шарұшақтың толық және еркін көтерілу күштерін сипаттаңыз.

Шардың вертикальды жылдамдығының мәні қалай анықталатынын, оны есептеу формулалары мен шар қозғалысына әсер ететін факторларды қарастырамыз.Ұшақ – шар жоғары сапалы синтетикалық каучуктан жасалғандықтан ол шардық ішкі қысымы мен сыртқы қысымының тепе – теңдікте болуын қамтамасыз етеді. Осы фактіні есептей отырып, шардың толық және еркін көтерілу күшін анықтаймыз. Архимед заңына сәйкес шардың толық көтерілу күші Е шарды қоршаған ауа салмағы мен шар ішіне толтырылған газ салмағының айырмашылығымен есептелінеді: Е = Vρ - Vγ = V (ρ-γ) (1). Мұнда, ρ және γ – 1м³ ауа мен шарға толтырылған газ салмағы; V – шар көлемі. Сонымен қатар, шардық сыртқы қабығы да белгілі бір салмаққа ие, онымен қоса, ұшақ – шар тиелген болады. Сондықтан, толық күшті емес, еркін көтерілу күшін А анықтау маңызды. Ол толық көтерілу күшінен шардың қабығының салмағы мен жүк салмағын В шегергенге тең: А= Е – В = V (ρ-γ) – В (2). А және В шамалары граммен есептелінеді, ал V – м³, ρ және γ – г/м³.Жер бетінен жіберілген кездегі шардың еркін көтерілу күші А₀ мынаған тең: А₀ = V₀ (ρ₀ – γ₀) – В (3). Мұнда, ρ₀ – жер бетіндегі ауа тығыздығы; γ₀ – жер бетіндегі шарға толтырылған газ тығыздығы. Еркін көтерілу күшінің биіктік бойынша қалай өзгеретінін қарастырайық. Шар қабықшасының материялы қаншалықты созылса да, шар ішіндегі қысым сыртқы қысымнан 10 мбар-дан жоғары көтерілуі сирек жағдай, яғни шар ішіндегі қысым мен шардың сыртындағы ауа қысымы бірдей қалыпта болады деп санаймыз. Сонымен қатар, шар ішіндегі газ температурасы да шарды қоршаған ауа температурасына тең деп аламыз, ал шар ішіндегі газ мөлшері тұрақты. Ауа тығыздығы мен шар ішіндегі газ тығыздығының өзгерісі ауа температурасы мен қысымының өзгеруі әсерінен болады. Шар көлемі қаншалықты өзгерсе, ондағы газдың көлемі кері пропорционалды, яғни: ρ / ρ₀ = γ / γ₀ = V₀ / V (4) немесе Vρ = V₀ ρ₀ = const (5). Vγ= V₀ γ₀ = const (6). Демек, А = A₀= const, (7). Яғни, ұшақ – шардың еркін көтерілу күші барлық ұшу биіктігінде тұрақты.

25.Шардың қозғалыс теңдеуін көрсетіңіз және түсіндірме беріңіз.

Шарға әсер етуші күшті қарастырайық. Шарды еркін ұшуға жібере сала, оған еркін көтерілу күшінен басқа ауаның қарсы күші R әсер ете бастайды. Оны (R) тәжерибелік мәліметтер негізінде былайша жазуға болады: R = c · δ · S · W² (1). Мұнда, с – аэродинамикалық коэффицент; R - Рейнольдс саны; δ – ауаның массалық тығыздығы, ол ρ/g тең, ал g – ауырлық күшінің жылдамдығы, м/с²; S – кесіндінің жоғары ауданына тең шардың сипаттамалық кесіндісі: S = π D² / 4. Мұндағы: D – шар диаметрі; W – шардың вертикальді жылдамдығы; R = k · ρ · D² · W² (2). Мұндағы, k = c π / 4 g (3). k -бұл барлық константтарды біріктіретін коэффицент.Қозғалыс теңдеуі келесі түрде жазылады: m · d W / d t = A – R (4). Мұнда, m – шардың сыртқы материялы мен оған толтырылған газдың массасы; R – ауаның қарсылық күші, яғни Рейнольдс саны; A – еркін көтеру күші.Ұшақ – шардың вертикальды жылдамдығына қатысты мәндерді анықтау үшін жоғарыдағы теңдеулерді түрлендіреміз және шардың ветрикальды жылдамдығын нақтырақ анықтауға тырысамыз: m · d W / d t = A – k · ρ · D² · W² (5). Негізгі жазылған (5) теңдеуден келесідей дифференциалды теңдеу алуымызға болады: m · (d W/ dZ) * (dZ/ d t) = A – k · ρ · D² · W² (6). dZ/ d t= W түрлендіріп, d W²=2 W d W екендігін ескеріп жазамыз: m/2 · (d W² / dZ) = A – k · ρ · D² · W² (7). Содан, (d W² / dZ) + 2* (k · ρ · D² / m)* W² – 2 А/ m=0 (8). Алынған дифференциялды теңдеу алмастыру әдісін шешу үшін қабылданған. W² =у деп аламыз және келесі түрде жазамыз: (d у / dZ) + 2* (k · ρ · D² / m)* у – 2 А/ m= 0 (9). Бұл теңдеудің шешімі келесі түрде жазылады: y=e ^{(- 2·k · ρ · D2 / m)·Z} ·2A/m [m / 2· k · ρ · D² * (e ^{(- 2·k · ρ · D2 / m)·Z} – 1)] (10). у –ді W²-қа алмастырып, келесі қысқарған теңдеуді аламыз:

W²=A/ k · ρ · D²* (1 - е^{(- 2·k · ρ · D2 / m)·Z}) (11). Бұдан, W=√A/ √k · ρ · D²* (√1 - е^{(- 2·k · ρ · D2 / m)·Z}) (12). Бұл жағдайда біз ұшақ – шардың вертикальді жылдамдығы қандай параметрлерге және қандай жағдайларға бағынышты екендігін көрсететін теңдеуді алдық.Шарды ұшыру кезеңінің алғашқы уақытында шардың жылдам қозғалатыны анық. Бұл жағдайда е^{(- 2·k · ρ · D2 / m)·Z} мүшесі нөлге жақындайды және шардың қандай биіктікке дейін жылдамдығының жоғары болатынын бағалауға практикалық қызығушылық туғызады. Қандай биіктікте бұл мүшенің 0,01 – ге тең екендігін, яғни 0 – ге жақын екендігін бағалайық: e ^{(- 2·k · ρ · D2 / m)·Z} = 0,01 (13). Содан, (2·k · ρ · D² / m)·Z lg е= 2 (14). (2·k · ρ · D² / m)·Z = 4,6 (15). Осы жерден Z табамыз: Z=4,6 m/2·k · ρ · D² (16). Осы теңдеуге сәйкес орташа өлшемді ұшақ – шар үшін (сыртқы қабығы №20) параметрлерді қолданайық: D = 80 см; m = 70 гр; сонымен қатар, ρ = 0,0013*98 г/см² с²; к = 0,0003 с/см және Z = 70 см ≈1м болатынын көреміз.Демек, 1 м биіктікте ұшақ – шардың қозғалысының жылдамдығы тоқтайды және оның вертикальды жылдамдығы тұрақты болып қалады. Сондықтан бұл теңдеуді қарапайым түрде жазуға болады: W=(1 / √k) ·(√A / D √ρ) (17). Еркін көтерілу күшінің А өсуімен вертикальды жылдамдық та өседі, бірақ, √A пропорционалды, яғни, егер А төрт рет өссе, осы шар размерлерінде W 2 рет өседі. Шардың вертикальды жылдамдығы шар диаметріне кері пропорционалды. Тәжерибеде қаншалықты шардың диаметрін ұлғайтпай тұрып, еркін көтерілу күшін ұлғайту мүмкін болмаса, онда бірдей өлшемдегі біртекті толтырылған ұшақ – шарлар үшін вертикальды жылдамдықтарының салыстырмалы аз мәнді айырмашылықтарының болатынын күтуге болады. Бір немесе басқа да метеожағдайларда олар А және D аралығындағы сызықты тәуелділіктен және сыртқы қабықтарының салмақтарының айырмашылықтары есебінен бір – бірінен ажыратылады. Метеожағдай вертикальды жылдамдыққа тығыздық ρ арқылы әсер етеді, яғни жердің температурасы мен қысымы да әсер етеді. Қаншалықты вертикальды жылдамдық W - √k – ға кері пропорционалды болса, онда әсер ету диапазондары да шектеулі. Демек, вертикальды жылдамдық W - √k – ға кері пропорционалды болса, онда (12) - теңдеудегі тұрақты болып қалмайтын аэродинамикалық коэффицент с оның құрамына жатады. Оның әсерін біз жеке қарастыратын боламыз.

26.Шарұшақ бақылауларының аналитикалық әдісін сипаттаңыз.

Мұндай өңдеу әдістері үш түрлі: 1)Таңдамалы әдіс; 2)Сызбалы әдіс; 3)Сызбалы-таңдамалы әдіс. Таңдамалы әдіс. Бұл қарапйым әдістердің бірі. Мұнда мередианальды және зональды құрамалардың шардың барлық кездегі негізіне сүйене отырып, координаталар анқталады. Яғни, жел векторының да өзіне тән құраушылары болады. осы айтылғандардың барлығы айтылған соң нақты желді есептеу қиын болмайды. Cn – 1 және Сп нүктелері – сол кездегі шардың кеңістіктегі проекциялары. 0 – бақылау жүргізілетін орын. Сп – 1 және Сп – белгілі бір уақыт аралығындағы жел әсерінен өткен жол кесіндісі. 0Сп – 1= H_{n – 1} ctg B _n-1; 0Cn = H_n * ctg B_n; Мұнда, проекциялар х және у осьтерінде шығысқа және солтүстікке бағытталады. Осы әдісте желдің бағытын табу үшін біз келесі қатынасты пайдаланамыз: tg γ = (C¹_n-1* C¹_n) / (C¹¹_n-1* C¹¹_n); Бұл формуладан әрі қарай, С_п-1*С_п= arc (tg γ) ±180⁰; ±180⁰ – мәселесі жел бағытына бағытталған болады. Желдің алынған жылдамдығы мен бағытын орташа қабатқа сәйкестендірген үлгімен табамыз. Осылайша берілген формулалар арқылы уақыт пен биіктіктің мәндерін ала отырып, үлкен қабаттағы жел өлшемін анықтаймыз. Бізде қанша қабат болса, формуламен есептеулерде де сонша рет қайталанады. Бұл әдіс бұрыннан белгілі болса да есептеулері ұзақ уақытты алатын есептеулерді қазіргі кезде қолданып жүр. В. Михель таңдамалы әдістің тағы бір түрін ұсынды. Ондағы есептеулер тригонометриялық қарым – қатынастарға сәйкестендіріліп жүргізіледі. Бұл әдіс күрделілігіне қарамастан тәжерибеде біраз қолданыста болды.

27.Шарұшақ бақылауларының графикалық әдісін сипаттаңыз.

Мұндай өңдеу әдістері үш түрлі: 1)Таңдамалы әдіс; 2)Сызбалы әдіс; 3)Сызбалы-таңдамалы әдіс. Сызбалы әдіс. Бұл әдіс сызбалы-таңдамалы әдісті техникалық жағынан аса жете талдап, өңдеу нәтижесәнде пайда болады. Молчанов шеңбері негізінен үш бөліктен тұрады. Олар: жылжитын және жылжымайтын шеңбер, олардың арасындағы сызғыш. Сызғыш бір осьте айналатын Молчанов шеңберінің жылжитын бөлігі мөлдір заттан жасалады. Оның қырында 0-360⁰ азимут берілген. Бұл әдісте жылжитын бөліктегі номаграмма толықтыра түсті. Оның жанында 0-90⁰ мәндер берілген, бұл мәндер дәлдікті қамтамасыз етеді. Шеңбермен жұмыс істеу өте оңай. Нүкте жасау үшін жылжымалы сызғыштың орын бұрышына тигізеді. Сол жерге азимут әкеледі. Одан әрі ортасынан бастап жылжи отырып, ctg-оид табылады. Және биіктік сәйкестендіріледі. Табылған нүкте қасына сол кездегі уақыт белгіленеді. Осылайша координаттар енгізіліп, горизонтальды кеңістіктегі кескіндер алынады. Ол атмосфера қабатындағы желге сәйкес келеді. Желдің жылдамдығы мен бағытын оңай анықтауға болады. Жылжымалы шеңберді айналдыра отырып, кескінді торға тік және көлденең сызық арқылы параллель етіп қоямыз. Қойылған сызықтағы екі нүкте арасындағы тор көзінің саны жел жылдамдығына сәйкес келеді, ал бағытын анықтағанда уақыттың аз мәндеріне қарай отырып, шеңбердің центрінен өтетін диаметрі бойынша анықтаймыз.

28.Шарұшақ бақылауларының графо-аналитикалық әдісі.

Мұндай өңдеу әдістері үш түрлі: 1)Таңдамалы әдіс; 2)Сызбалы әдіс; 3)Сызбалы-таңдамалы әдіс. Сызбалы – таңдамалы әдіс. Бұл әдісте есептеулердің бір бөлігі аналитикалық, екінші бір бөлігі сызбалы жолмен анықталады. Оның қарапайым мысалы, радиональды тордағы бақылауды өңдеу. Алдымен сызғыш немесе кесте көмегімен алып тастау кескіні есептелінеді. Содан соң сызбалы әдіске көшеді. Арнайы торда немесе милиметрлік қағазда сызықтар жүргізіледі. Оның негізіне азимут мәнін есептеу енеді. Радианды сызықтар азимутты белгілеуді жиілетеді. Ал нүктелер өзара қосылады, қосылған нүктелер шардың жоын, ал ауытқуы желдің әсерін білдіреді. Әр кесіндінің ұзындығын анықтай отырып, әр қабаттағы жел жылдамдығын анықтаймыз. Желдің бағытын транспортир көмегімен анықтаймыз. Радиалды тордағы бақылауды өңдеу әдісі таза графикалық Молчанов шеңбері шыққанша қолданыста болды.

29. Желді зондылау мәліметтерін өңдеуді сипаттаңыз. Желді зондылау мәліметтерін өңдеу. Өңдеудің мазмұны мен тәртібі. Метеорит РКЗ жүйесінің көмегімен бақылау жүргізгенде қиғаш қашықтық, вертикалды (орын бұрышы), горизонталды (азимут) бұрыштар бойынша желдің жылдамдығы мен бағыты анықталады. Азимут дегеніміз – берілген нысан мен солтүстік бағыт арасындағы бұрыш. Орын бұрышы дегеніміз – берілген нысан мен көкжиек арасындағы бұрыш. Қиғаш қашықтық дегеніміз – бақылау орны мен соңғы биіктікті қосатын түзу. Ол ұшақ–шардың ұшу уақыты мен оның вертикалды жылдамдығының көбейтісіне тең болады: Д_Қ = t·W; Шар–ұшақ мәліметтерін өңдеу келесі тәртіппен жүргізіледі: 1) Шар–ұшақтың вертикалды жылдамдығын анықтайды; 2) Шар–ұшақтың Жер бетінен және теңіз деңгейінен биіктігін анықтайды; 3) Бұлттардың биіктігін есептейді; 4) А–30 Д планшетіне шардың проекциясын түсіреді; 5) Шар–ұшақ проекциялары аралығындағы желдің жылдамдығы мен бағыты анықталады; 6) Стандартты деңгейлер үшін желдің жылдамдығы мен бағытын есептейді; Өңдеуге келесі уақыттың координаталары енгізіледі: 3 минутқа дейін – әр 0,5 мин бақылаулар; 3–10 минутқа дейін – әр 1 мин бақылаулар; 10–40 минутқа дейін – әр 2 мин бақылаулар; 40 минуттан соңына дейін – әр 4 мин бақылаулар; Тіркеу лентасының сипаттамасы. Атмосфераны зондылау процесінде радиозонд көмегімен жасалынған радиолокациялық бақылаулар температура мен ылғалдылық жиіліктерінің шамалары туралы, тірек жиілік туралы мәліметтер уақыт бойынша қағаз лентаға түсіріледі. Лентадағы 1–ші топтағы цифрлар – радиозондтың ұшырылғаннан бастапқы уақыт. (–) – минуттың бүтін саны; (+) – берілген санға 30 секунд қосу керек. 2–ші топтағы цифрлар – радиозондтың орын бұрышының шамасы. Мұндағы 1–ші сан – ондықтар, 2–ші сан – бұрыш өлшеуіштің үлкен бөлгішінің бірліктері; 3–ші сан – бұрыш өлшеуіштің үлкен бөлгішінің ондықтары; 3–ші топтағы цифрлар – бұрыш өлшеуіш азимут шамасын береді. Ол – орын бұрышы сияқты тіркеледі. 4–ші топтағы цифрлар – қиғаш қашықтық шамасын анықтайды (жүздік метр шамасында). Жел бақылауларын өңдеуге арналған планшеттерді суреттеу. Молчанов шеңбері негізгі 3 бөліктен тұрады: 1–металды қозғалмайтын шеңбер; 2–қозғалмалы шеңбер; 3–қозғалмалы сызғыш; Шеңбердің ортасы радиолокаторлың орналасу орны болып табылады. Қозғалмайтын шеңбер номограммалардын тұрады. Онда орын бұрышы шкаласы 0–15° – қа дейінгі бұрыш өлшеуіш мәнімен берілген. Қозғалмалы шеңбер мөлдір целлулоидтан жасалған және оның шетінде азимут мәндері 0–60 ° – қа дейінгі бұрыш өлшеуіш мәнімен берілген А–30 Д планшетімен жұмыс келесідей жүргізіледі: қозғалмайтын шеңберден орын бұрышының мәнін тауып, сызғышты келтіреміз. Сызғыштың осы шетіне қозғалмалы бөліктен азимут мәндерін тауып келтіреміз. Қиғаш қашықтықтың мәнін алып, қиылысқан жерге тушьпен нүкте салып, сәйкес минутты жазып қоямыз. Осылайша координаттың барлық мәндерін енгізіп, атмосфера қабаттарындағы желге сәйкес горизонталды кеңістікте қималарын аламыз. Желдің жылдамдығы мен бағыты келесідей анықталады: қозғалмалы шеңберді жылжыту арқылы қажетті қиманы қозғалмайтын бөліктегі номограммадағы сызықтарға параллельді етіп орналастыру керек. Бастапқы нүктені қозғалмайтын шеңбер диаметрінің қиылысу орнына сәйкестендіріп, қозғалмалы шеңбердегі азимут шкалалары арқылы желдің бағытын анықтаймыз. Желдің жылдамдығы екі нүкте аралығындағы тор санына сәйкес келеді. 1 тор 1м/с – қа тең. Қиғаш қашықтықтың мәндері 1000 м – ге дейін әр 100 м сайын, 1000–7000 м дейін әр 200 м сайын, 7000–9000 м сайын әр 500 м сайын орналасқан. Жер бетінен биіктік А–63 планшетінің көмегімен жүргізіледі. А–63 планшеті – қозғалатын бөлік, қозғалмайтын бөлік және қозғалмалы сызғыштан тұрады. Шеңбердің қозғалатын бөлігіндегі ішкі шкала қиғаш қашықтықты білдіреді. Қозғалмайтын бөлігіндегі сағат тіліне қарама – қарсы мәндер орын бұрышының мәндері болып табылады. А–63 планшетімен жұмыс келесідей жүргізіледі: 1) Қозғалмалы дискіден қиғаш қашықтық мәндерін сызғышпен келтіреміз. 2) Дискіні айналдыра отырып, орын бұрышының мәніне қиылыстырамыз. 3) Ответ стрелкасындағы мән жер бетінен биіктік болып табылады. Температура, ылғалдылық жиіліктері және тірек жиіліктері туралы мәліметтер лентаның оң жағында беріледі. КАЭ–3 кітапшасының сипаттамасы. Уақыт мәндері КАЭ–3 кітапшасының бірінші графасында берілген. Екінші графаға горизонталды бұрыш, яғни азимут мәндерін лентадан алып жазамыз. Үшінші графаға вертикалды бұрыш, яғни орын бұрышының мәні жазылады. Төртінші графаға лентада берілген қиғаш қашықтық мәндері жазылады. Келесі бесінші графаға жер бетінен биіктік жазылады. Оны біз А–30 Д планшетінің көмегімен анықтаймыз. Алтыншы графаға жердің түзу еместігіне және сәулелердің рефракциясына пропорционалды түзету коэффициент мәндері жазылады. Бұл түзету коэффициенті орын бұрышы мен қиғаш қашықтықтың қиылысқан мәндері бойынша «жердің түзу еместігіне және сәулелердің рефракциясына пропорционалды түзету коэффициент мәндері» кестесінен алынады. Оны биіктік 20000 м-ден жоғары болғанда анықтаймыз. Ол келесі жолмен анықталады: қиғаш қашықтықтың мәнінен одан төмен және жоғары, айырмашылығы 5 км болатын екі деңгей алынады. Осы деңгейлерге сәйкес кестеден коэффициент міндерін аламыз. Алынған мәндерді бір – бірінен азайтамыз. Оны 5 км-ге бөлеміз. Берілген қиғаш қашықтықтың мәнінен одан төмен орналасқан деңгейдің мәнін азайтамыз. Шыққан мәнді ондық дәлдікпен жуықтаймыз. Сосын осы шыққан мәнді 5 км-ге бөлінген мәнге көбейтеміз. Төменгі деңгейге сәйкес келетін коэффициент мәніне шыққан мәнді қосамыз. Оны бүтін санға дейін жуықтаймыз. Осы анықталған мән бізге жердің түзу еместігіне және сәулелердің рефракциясына пропорционалды түзету коэффициентін береді. Мысалы: орын бұрышы – 8,03; қиғаш қашықтық – 20820 болсын.

17 – 11 = 6

6: 5 = 1,2

20820 – 20000 = 820 ~ 0,8

1,2 · 0,8 = 1

11 + 1 = 12

Келесі жетінші графаға теңіз деңгейінен радиопилоттың түзетілген биіктігі, шартты жылдамдығы жазылады. Оны анықтау үшін жердің түзу еместігіне және сәулелердің рефракциясына пропорционалды түзету коэффициент мәніне жер бетінің биіктігі мәнін және станцияның теңіз деңгейінен биіктік мәнін қосамыз. Келесі 2 графада ортаңғы қабаттың биіктігі анықталады. Бірінші теңіз деңгейінін биіктігі анықталады. Оны графиктегі әр минутқа сәйкес түзумен қиылысқан нүктелер бойынша анықтаймыз. Ал жер бетінен биіктікті теңіз деңгейінен анықталған биіктікті гПа – ға айнылдыру арқылы анықтаймыз. Келесі 2 графада жел туралы мәліметтер беріледі. Оны Молчанов шеңберінің көмегімен анықтаймыз. Миллиметрлік қағазға абцисса осьі бойынша уақыт мәндерін, ал ордината оьсі бойынша 200 м сайын биіктік жазылады. Уақыт пен биіктік мәндерін сәйкестендіре отырып қиылыстырамыз. Келесі графикке абцисса осьі бойынша жел сипаттамалары, ал ордината осьі бойынша биіктік мәндері түсіріледі. Сәйкес мәндері арқылы нүктелерді қиылыстырып, түзумен қосамыз. Жел сипаттамаларының ерекше нүктелерін анықтаймыз. Осы мәліметтерді қолдана отырып КН–03 кодын құрастырамыз.

30.Жел бақылауларын графиктік өңдеуге арналған планшеттерді суреттеңіз.

Жел бақылауларын графикалық өңдеу үшін келелі планшеттер қолданылады: Молчанов шеңбері және А-63 планшеті. Молчанов шеңбері негізгі 3 бөліктен тұрады: 1–металды қозғалмайтын шеңбер; 2–қозғалмалы шеңбер; 3–қозғалмалы сызғыш; Шеңбердің ортасы радиолокаторлың орналасу орны болып табылады. Қозғалмайтын шеңбер номограммалардын тұрады. Онда орын бұрышы шкаласы 0–15° – қа дейінгі бұрыш өлшеуіш мәнімен берілген. Қозғалмалы шеңбер мөлдір целлулоидтан жасалған және оның шетінде азимут мәндері 0–60 ° – қа дейінгі бұрыш өлшеуіш мәнімен берілген А–30 Д планшетімен жұмыс келесідей жүргізіледі: қозғалмайтын шеңберден орын бұрышының мәнін тауып, сызғышты келтіреміз. Сызғыштың осы шетіне қозғалмалы бөліктен азимут мәндерін тауып келтіреміз. Қиғаш қашықтықтың мәнін алып, қиылысқан жерге тушьпен нүкте салып, сәйкес минутты жазып қоямыз. Осылайша координаттың барлық мәндерін енгізіп, атмосфера қабаттарындағы желге сәйкес горизонталды кеңістікте қималарын аламыз. Желдің жылдамдығы мен бағыты келесідей анықталады: қозғалмалы шеңберді жылжыту арқылы қажетті қиманы қозғалмайтын бөліктегі номограммадағы сызықтарға параллельді етіп орналастыру керек. Бастапқы нүктені қозғалмайтын шеңбер диаметрінің қиылысу орнына сәйкестендіріп, қозғалмалы шеңбердегі азимут шкалалары арқылы желдің бағытын анықтаймыз. Желдің жылдамдығы екі нүкте аралығындағы тор санына сәйкес келеді. 1 тор 1м/с – қа тең. Қиғаш қашықтықтың мәндері 1000 м – ге дейін әр 100 м сайын, 1000–7000 м дейін әр 200 м сайын, 7000–9000 м сайын әр 500 м сайын орналасқан. Жер бетінен биіктік А–63 планшетінің көмегімен жүргізіледі. А–63 планшеті – қозғалатын бөлік, қозғалмайтын бөлік және қозғалмалы сызғыштан тұрады. Шеңбердің қозғалатын бөлігіндегі ішкі шкала қиғаш қашықтықты білдіреді. Қозғалмайтын бөлігіндегі сағат тіліне қарама – қарсы мәндер орын бұрышының мәндері болып табылады. А–63 планшетімен жұмыс келесідей жүргізіледі: 1) Қозғалмалы дискіден қиғаш қашықтық мәндерін сызғышпен келтіреміз; 2) Дискіні айналдыра отырып, орын бұрышының мәніне қиылыстырамыз; 3) Ответ стрелкасындағы мән жер бетінен биіктік болып табылады.

31.Тіркеу лентасын суреттеңіз.

Атмосфераны зондылау процесінде радиозонд көмегімен жасалынған радиолокациялық бақылаулар температура мен ылғалдылық жиіліктерінің шамалары туралы, тірек жиілік туралы мәліметтер уақыт бойынша қағаз лентаға түсіріледі. Лентадағы 1–ші топтағы цифрлар – радиозондтың ұшырылғаннан бастапқы уақыт. (–) – минуттың бүтін саны; (+) – берілген санға 30 секунд қосу керек. 2–ші топтағы цифрлар – радиозондтың орын бұрышының шамасы. Мұндағы 1–ші сан – ондықтар, 2–ші сан – бұрыш өлшеуіштің үлкен бөлгішінің бірліктері; 3–ші сан – бұрыш өлшеуіштің үлкен бөлгішінің ондықтары; 3–ші топтағы цифрлар – бұрыш өлшеуіш азимут шамасын береді. Ол – орын бұрышы сияқты тіркеледі. 4–ші топтағы цифрлар – қиғаш қашықтық шамасын анықтайды (жүздік метр шамасында).