Гидрометриялық өлшемдер мүлде болмаған жағдайда қалыпты ағындыны анықтау. 1 страница

Бұл жағдайда қалыпты ағынды жанама тәсілдермен анықталады. Ең көп таралған тәсіл, ол қалыпты жылдық ағындының (модулінің немесе қабатының) картасын тұрғызу. Мұндай карталар зерттелген өзен алаптарының өлшемдік статистикалық сипаттамаларының көмегімен сызылады.

Карталарды жасау барысында жергілікті және антропогендік әсерлердің жылдық ағындыға айтарлықтай әсері бар екендігін еске ала отырып, тек орташа немесе ірі су алаптарына тән материалдарды ғана пайдалану керек.

11.Жылдық ағынды, орта жылдық ағындарды есептеу

Қарастырылып отырған өзен алабынан бір жыл ішінде ағып жиналатын судың мөлшерін жылдық ағынды дейміз.

Кез келген өзен қимасында жылдық ағынды мерзімдік өзгерістерге ұшырап отырады, себебі ол климаттық факторларға, оның ішінде бірінші кезекте, жауын-шашын мен булануға тәуелді.

Бұлардан өзге жылдық ағындының құбылмалылығына физика-географиялық факторлар да әсер етеді, олар: алаптың ауданы мен сұлбасы, жер бедері, алаптың топырақ және өсімдік жамылғысы, көлдер мен ормандардың орналасу жағдайы және т. б.

Қөпжылдық бақылаулардың нәтижесінде жылдық ағындының құбылмалылығьшың циклдік сипатқа ие екендігі анықталды. Циклдік сипат сулы жылдар мен қуаң жылдардың белгілі бір тұрақтылықпен алмасып отыруымен айқындалады. Циклдер бір-бірінен ұзақтығымен әрі орташа көрсеткіштен ауытқу дәрежесімен ерекшеленуі мүмкін. Кейбір циклдер айқын көрініске ие болса, басқа жағдайларда сулы жылдар ішінде жеке құрғақшылық жылдары немесе қуаншылық жылдар циклінде жеке сулы жылдар кездесуі мүмкін. Өзен ағындысына ең ұзақ бақылау Неман өзенінде, Смалининкай қаласының маңында жүргізіліп келеді (1812 жылдан). Неман өзенінің ағындысының құбылмалылығы ұзақтығы 11 және 21 жылдың циклдерден тұрады. Басқа су объектілеріндегі бақылауларда осыны куәлендіреді.

Ағындының құбылмалылығының циклдік сипаты тұйық көлдердің денгейлерінің тербелуінен анық көрінеді (-сурет). Өзендердің сулылығы мен көлдердің деңгейінің циклдік құбылмалылығы күннің белсенділігіне, оған тәуелді атмосфералық циркуляцияға бағынышты. Атмосфералық циркуляция жер шарындағы жауын-шашын мен буланудың таралуын қамтамасыз етеді.

Көлжылдық мерзімдегі жылдық ағындыньң орташа арифметикалық мәні, жылдар саны көбейгенімен айтарлықтай өзгеріске ұшырамайтьш болса, ағындының бұл мәнін қалыпты жылдық ағынды деп атаймыз. Бұл мәнге өзеннің сулылығының кұбылмалылығы толық циклдерді қамтитын мерзімде жақындайды.

Қалыпты ағынды — гидротехникалық ғимарат, бөген, су жүйелерін жобалау барысында міндетті түрде анықталатын өте манызды гидрологиялық сипаттама. Көп жылдық жауын-шашын мен буланудын орнықтылығымен айқындалатын қалыпты ағынды тұрақты шама болып келеді. Сондықтан, бірқатар өткен мерзімдегі бакылау нәтижесінде анықталған бұл көрсеткіш болашақ мерзімге өзгеріссіз қабылданады.

Егер, кейбір себептермен, мысалы, адамдардьң шаруашылық әрекеттерінің әсерінен толық бір алқаптың физика-географиялық жағдайы айтарлықтай өзгеріске ұшыраса, онда қалыпты ағындыға осы өзгерістерді ескеретін түзетулер енгізіледі.

ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫ – 1) өзен алабынан бір жыл ішінде ағып жиналатын судың мөлшері. Кез келген өзен қимасында жылдық ағынды мерзімдік өзгерістерге ұшырап отырады, себебі, ол климаттық факторларға, оның ішінде жауын-шашын мен булануға тәуелді. Бұлардан Жылдық ағындының құбылмалылығына физикалық-географикалық факторлар да әсер етеді, олар алаптың ауданы мен сұлбасы, жер бедері, алаптың топырақ және өсімдік жамылғысы, көлдер мен ормандардың орналасу жағдайы, т.б. Жылдық ағындыныңның құбылмалылығы циклдік сипатқа ие. Циклдік сипат сулы жылдар қуаң жылдардың белгілі бір тұрақтылықпен алмасып отыруымен айқындалады. Циклдер бір-бірінен ұзақтығымен әрі орташа көрсеткіштен ауытқу дәрежесімен ерекшеленуі мүмкін. Кейбір циклдер айқын көрініске ие болса, басқа жағдайларда сулы жылдар ішінде жекелеген құрғақшылық жылдары немесе қуаңшылық жылдар циклінде жеке сулы жылдар кездесуі мүмкін. Ағынды құбылмалылығының циклдік сипаты тұйық көлдердің деңгейлерінің тербелуінен анық көрінеді. Өзендердің сулылығы мен көлдердің деңгейінің циклдік кұбылмалылығы күннің белсенділігіне, оған тәуелді атмосфера циркуляцияға тәуелді. Атмосфера циркуляция жер шарындағы жауын-шашын мен буланудың таралуын қамтамасыз етеді. Көп жылдық мерзімдегі жылдық ағындының орташа арифметикалық мәні жылдар саны көбейгенімен айтарлықтай өзгеріске ұшырамайтын болса, ағындының бұл мәнін қалыпты Жылдық ағынды дейді. Бұл мәнге өзеннің сулылығының құбылмалылығы толық циклдерді қамтитын мерзімде жақындайды; 2) су жиналатын немесе өзен алабын шектеуші тұстама арқылы бір жыл ішінде ағып өтетін су көл. 1 млн. м3 (жыл немесе км3) жыл шамасымен өлшенеді. Мысалы, Іле өзенінің Қайрылған бекеті тұстамасындағы көп жылдық орташа Жылдық ағынды көл. 12,65 км3.

12.Зерттеу объектілері бойынша құрлықтар гидрологиясы қандай салаларға тармақтанады

Құрлық гидрологиясы ^[1] - құрлықтың жер үсті суларын: өзендерді, көлдерді, бөгендерді, батпақты және мұздықтарды зерттейтін ғылым; гидрология саласы.

Зерттеу объектілері бойынша құрлықтар гидрологиясы мына салаларға тармақтанады:

1) өзендер гидрологиясы (потимология);

2) көлдер мен бөгендер гидрологиясы (лимнология);

3) батпақтар гидрологиясы (тельматология);

4) жер асты суларының гидрологиясы (гидрогеология);

5) мұздықтар гидрологиясы (гляциология);

Құрлық гидрологиясы құрлық суларында болып жатқан процестер мен құбылыстардың заңдылықтарын, су балансы мен ағынның қалыптасуын, өзен тосқындарының құрылымын және басқа су объектілерін, арналық және жағалық процестерді, термиялық және мұз режімдерін, судың химиялық құрамын және т.б. зерттейді. Құрлық гидрологиясының әдістік негізі — су объектілері мен олардың режімін экспедициялық, тұрақты және зертханалық жағдайларда зерттеу

Потимология, өзендер гидрологиясы (көне грекше: ποταμός-өзен) — өзендер туралы ілім; қалыптасуы мен оларда болып тұратын процестердің физикалық-географиялық және климат жағдайларымен, сондай-ақ адамның шаруашылық іс-қимылдарымен өзара тығыз байланыстарының заңдылықтарын зерттейтін құрлық гидрологиясының бөлімі.

Жекелеп айтқанда бұл арнаның даму процестерін, өзендердің географиялық ерекшеліктерін, су деңгейін елшеудің тәсілдерін, судың мөлшерін, ағыстың жылдамдығын, еңістігін және тасқындағы тосқынның шамасын (қ. гидрометрия), өзендердің гидрологиялық құбылыстарын болжау әдістерін (өзендердің еруі мен қатуы, өзен тасуының уақыты мен деңгейінің көтерілуі тағы басқалар), өзендер суының химиялық құрамын, биологиясын зерттеумен шұғылданады.

Өзендер гидрологиясының негізгі міндеті - өзен арналарындағы су мен тосқындардың ағын процестерінің режімін, өзеннің температуралық режімін, мұз құбылыстарын, өзен арнасының динамикасын және т.б. зерттеу. Өзендер гидрологиясының синонимі - сирек қолданылатын "потамология" термині.^[2]

Көлтану, лимнология (гр. ' lіmne' – көл, logos – ілім) – гидрологияныңcу алмасуы баяу жүретін континенттік суқоймаларды (көлдер) және олардағы физикалық, химиялық және биологиялық процестерді зерттейтін ғылымның бір саласы. Көлтануда гидрология, гидробиология, гидрохимия, гидрофизика, геоморфология, т.б. ғылым салаларының әдістері қолданылады.

Көлтанудың басты мақсаты – суқоймаларының дамуы мен режимін, көл шұңқырларының пайда болуын (олардың пішіні, мөлшері, суының және түптік шөгінділерінің физикалық, химиялық қасиеттері, су алмасуы, өсімдік және жануарлар әлемі) кешенді зерттеу. Ғылыми Көлтанудың негізін салушы швейцариялық ғалым Ф.Форель. Көлтану төңірегіндегі зерттеу нәтижелері халық шаруашылығының бірқатар салаларында (сумен қамтамасыз ету, балық шаруашылығы, су көлігі, гидроэнергетика, суғару, кен байлықтарын алу, медицина және адамдардың демалысын ұйымдастыру салалары) пайдаланылады. Суқоймаларының жаппай ластануы мен олардың эвтрофтануының күшеюіне байланысты қазір Көлтанудың басты бағыты – су көздерін қорғау мен дамуын болжау және бағалау мәселелерінің шешімін табу

Мұздықтар гидрологиясы - гидрология мен гляциологияның тоғысындағы ғылыми бағыт. Мұздықтармен қоршаған ортаның арасындағы су алмасуды, мұздық бетінде, қабатында және астында судың жиналуы мен араласуының физикалық процестерін, мұздықтардың су балансын, еріген судың мұздықтармен қоректенетін езен режіміне әсерін зерттейді.

Гидрогеология — жер астындағы сулардың тегін, ағысын, физика-химиялық қасиеттерін және олардың жер бетіне шығуын зерттейтін геология ғылымының бір саласы.^[1] Ол жер асты суларының пайда болуын, таралуын, алмасуын, физикалық қасиеттерін, химиялық құрамының қалыптасуын, жер бетіне шығу жолдарын, қозғалысын, режимін, тау жыныстары арасындағы орналасу пішіндерін, қорының шамасын, ластануын, пайдалану тәсілдерін зерттейді. Гидрогеология геологияның бір саласы болып табылатындықтан, жер асты суларын тау жыныстарымен, Жер қыртысының даму тарихымен тығыз байланыста зерттейді. Гидрогеология^[2] жер асты суларын кәсіпорындар мен қалаларды, басқа елді мекендерді, демалыс және емдеу орындарын, мал жайылымдарын сумен қамтамасыз етуге, жер суғаруға, суландыруға пайдаланудың, судан әр түрлі тұздарды және өндірістік маңызы бар химиялық элементтерді ажыратып алудың жолдарын белгілейді. Күрделі гидротехникалық және мелиоративтік құрылыстар салғанда, кен өндіруде, шахта қазғанда жер асты суының тигізетін әсерін анықтайды. Зерттейтін мәселелеріне байланысты Гидрогеологияның мынадай негізгі салалары бар: жалпы Гидрогеология, жер асты суының алмасуы (гидрогеодинамика), аймақтық Гидрогеология, жер асты суын іздеу мен барлау әдістері, кен орындары Гидрогеологиясы, гидрогеохимия, мелиоративтік Гидрогеология, минералдық сулары туралы ілім, мұнай Гидрогеологиясы, Гидрогеология Жер туралы ғылымдармен, олардың ішінде ең алдымен геодинамикамен, геохимиямен, геофизикамен, гидрологиямен, сондай-ақ физика, химия, математикаментығыз байланысты

 

13.Зерттеу бағыты және тәсілдері бойынша жалпы гидрология қандай салаларға бөлінеді

Құрлықтар гидрологиясы зерттеу объектілерінен өзге негізгі зерттеу бағыты және тәсілдері бойынша мынадай салаларға бөлінеді:

— су қабығында кездесетін жалпы зандылықтарды және оның (судың) ауа қабығы (атмосфера), жер қыртысы (литосфера) арасындағы жалпы байланыстарды зерттейтін саласы — жалпы гидрология саласы;

— жер беті суларының географиялық таралу заңдылықтарын, нақты су объектілерінің жазбаларын және олардың өзара байланыстарын, сонымен бірге географиялық жағдайын олардың режимі мен шаруашылықтағымаңызын қарастырумен айналысатын сала— гидрография саласы;

— су объектілерінің режимін бақылау әдістерімен, ондағы қолданылатын құрал-жабдықтар, сонымен бірге бақылау нәтижелерін өңдеу әдістерімен айналысатын сала — гидрометрия саласы;

— халық шаруашылығының сұранымдары бойынша гидротехника, мелиорация, жол құрылысы және басқа салалар қажеттілігі үшін гидрологиялық сипаттамаларды анықтаумен айналысатңн сала – инженерлік гидрология (гидрологиялық есептеулер саласы);

— мақсатына гидрологиялық режимді, кұбылыстардың мерзімдік әрі кеңістікте дамуын алдын ала есептеудің ғылыми дәлелденген тәсілдерін зерттеу әрі қолдану жұмыстары кіретін сала— гидрологиялық болжам са-ласы.

Жер қыртысында кездесетін жер асты суларын зерттеумен гидрогеология, ал топырақ суларын зерттеумен гидрогеология мен топырақтану ғылымдары шұғылданады: Атмосферадағы суларды, әсіресе атмосфералық жауын-шашынды зерттеумен метеорология мен климатология айналысады.

Сұйықтардың қозғалыс заңдарын және олардың алға қойған тәжфибелік мақсатты шешу үшін қолдану әдістерін гидравлика пәні зерттейді.

Гидрофизика ілімі табиғаттағы сулардың физикалық қасиеттерін зерттесе, су кұрамының және оның химия_:лық қасиеттерінің мерзімдік және кеңістікте өзгерулерімен гидрохимия айналысады.

Судағы өтіп жатқан биологиялық проңестермен және судың өзін қоршаған ортамен болатын өзара әсерлері гидробиология зерттейді.

Еліміздің су қорларын ысырапсыз әрі үнемді пайдалану және оны қорғау мақсатында қазір тидрология ғылымының көмегімен мынадай аса маңызды мәселелер шешілуде:

— белгілі бір жердің су қорларын әрі су теңдестігін бағалау:

— судың есептелінген шығынын (макеимал, минимал, орташа т. б.) және жыл бойғы үлестірімін белгілеу;

— өзен алаптарынан, көлдерден және жобадағы бөгендерден буланатын суды есептеу;

— өзен арналарының және бөген жағалауларының қалыптасуын зерттеу;

— өзен, көл және бөгендердегі темлературалық әрі мұз кату процесін сипаттау;

— гидрологиялық режимнің негізгі элементтерін алдын ала болжау;

— табиғат суларының ластану және өзін-өзі тазарту процестерін зерттеу, сонымен бірге су объектілерінің ластануымең күресу тәсілдерін ойластыру;

— су қорларын қуаң және ылғалды аудандардьщ арасында қайта бөлу нәтижесінде мүмкін болатын өзгерістерді зерттеу.

Еліміздің экоңомикасын дамыту мәселесі бойынша гидрологияға жүкгеліп отырған аса маңызды әрі зор міндеттері гидрометеорология ғылымының үлкен беделге ие болғанын және оның халық шаруашылығымен байланысының тереңдей түскенін көрсетеді.

14.Табиғат суларының қазіргі жай-күйі: Өзендер мен көлдердің ластануы

Қазақстан жағдайында өзен-көлдердің ластануы көбіне өнеркәсіп шоғырланған аймақтарда, полигондар мен мұнай-газ өндіретін жерлерде жаппай сипат алуда.

Өзендердің ішінде Ертіс су алабы, Өскемен қорғасын –мырыш комбинаты, Ленинагор қорғасын зауыты, Березов кені, Зырьян зауыты секілді өндіріс орындарының сарқынды лас суларымен ластануда. Су құрамында қорғасын, мырыш, сынап, тағы басқа ауыр металдар шекті мөлшерден асып кетуі жиі байқалады.

Іле-Балқаш бассейні суының сапасы да мәз емес. Мұндағы ластағыш заттар – ауыр металлдар, мұнай өнімдері мен фенолдар. Әсіресе, «Балқашмыс» өндірістік бірлестігі, «Балқаш балық өнеркәсібі», «Сарышаған» ракета полигондары, т.б. кен рудаларын балқыту комбинаттары Балқаш көліне мыңдаған тонна зиянды заттарды төгуде. Іле өзенінің ортаңғы ағысы, жалпы өзен экожүйесі, күріш алқаптары және шеңгелді массивтерін игеруге байланысты минералды тыңайтқыштар мен химиялық препараттар өте көп қолданылып келеді. Нәтижесінде, өзен суының сапалық құрамы төмен. Оның үстіне Іле өзені арқылы мұнай тасымалдау, Қапшағай су қоймасы, Қытай жеріндегі судың ластануы ондағы экологиялық жағдайды қиындата түсуде.

Сырдария, Шу, Талас, Қаратал, Ақсу Лепсі, Тентек, Көксу өзендерінің сулары біршама таза деп есептелінеді. Соның ішінде Сырдария, Шу, Талас өзендері ауыл шаруашылығын химияландыру мен дренажды сулармен ластануда. Әсіресе, Арыс, Келес өзендері күріш пен мақта егіндісінде жиі қолданылатын пестицидтермен ластанып отыр.

Соңғы жылдары Каспий теңізінде мұнай өндіруге байланысты және теңіз деңгейінің табиғи көтерілуі аймақтың экологиялық тыныс –тіршілігін шиенеленістіріп отыр. Теңіздің көтерілуі жүздеген мұнай бұрғы- скважиналырын, мұнай қоймалары мен өңдеу объектілерін істен шығарды. Қазір бұл жерлерде 6 мұнай газ кені, жүздеген елді мекендер, коммуникациялар, өнеркәсіп орындары су астында қалды. Нәтижесінде, теңізге көптеген мөлшерде лас заттар, мұнай өнімдері, органикалық қосылыстар, ауыр металдар суға араласуда. Оның үстіне Еділ мен Жайық өзендерінің лас сулары теңіз суын уландыра түсуде. Мәселен, 1995-2000 жылдар аралығындағы кәсіптік балықтар мен бағалы қара уылдырық және ет беретін бекіре тұқымдас балықтардың азайып кетуі тіркелді.

15.Судың негізгі физикалық және химиялық қасиеттері

Химиялық таза су массасы бойынша 11,19% сутегі және 88,81% оттегіден тұрады_: Су оттегінің бір атомы мен сутегінің екі атомының қосылуының нәтижесінде пайда болады. Судың молекуласында сутегі мен оттегінің атомдары тең қабырғалы ұшбұрыштың бұрыштарына орналасқан: төбесінде оттегі атомы орналасса, негізіне орналасқан қос бұрышта — сутегінің бір-бір атомы үшбұрыштың төбесіндегі бұрышы шамамен 105°, ал, сутегі мен оттегі ядроларының ара қашықтығы шамамен 0,97•10^{-8 см, және сутегі ядроларынық ара қашықтығы 1,53•10-8 см.}

Бу күйіндегі су негізінен қарапайым гидрольдер деаталатын молекулалардан (Н₂О) тұрса, ал сұйық күйінде дигидроль (Н₂О)₂ мен тригидрольден (Н₂О) тұрады. Қатты (мұз) күйіндегі суда тригидроль (Н₂О)₃ молекулалалары басым болады. Температура мен қысымның
өзгеруіне сәйкес гидроль, дигидроль және тригидрольдердің өзара қатынастары да өзгеріске душар болады. Судың сұйык, немесе қатты күйінең буға айналы және керісінше, бұдан сұйық күйге өтуі су немесе мұз бетіндегі бу қысымының белгілі бір дәрежесінде мүмкін болады және ол температураға тәуелді. Температурасы 0,0075⁰С-те тең болса, ал қысым — 6,1 гПа, онда бір мезгілде бу, мұз және сұйық су орнықты тепе-теңдік жағдайда болады.

Сұйық фазада судың молекулаларының құрылымы кварцтың кристалдық торына сайкес келсе, қатты (мұз) фазада тридимиттің торына тура келеді. Тридимит торының тығыздығы кварцқа қарағанда кемірек, ал оның меншікті көлемі кварцқа қарағанда 10%-тей артық. Мұздың тығыздығы суға қарағанда аз. Су мұз күйіне ауысқан жағдайда оиың меншікті көлемі 10%-ке ұлғаяды. Таза мұздың тығыздығы 0°С температурада 0,9167•10³ кг/м³, ал судың тығыздығы_:—0,99987•10³ кг/м³, сондықтан да мұз су бетінде қалқып жүреді, сонысымен су көзін түбіне дейін қатып қалудан сақтайды.

Температураның 0°-ден +4°С-ге дейін өсу барысында судың тығыздығы ең жоғары шамасына (0,99997•10³кг/м³) жетеді, ал одан әрі өскен сайын молекулалардың ара қашықтықтарының өсуіне байланысты судың тығыздығы кеми береді. -

Теңіз суы үшін ең жоғарғы тығыздық температураеы оның тұздылығына тәуелді. Теңіз суы шамамен —1,0...—2,0°С температура аралығында қатады, ал 100,08...100,64°С-де (қалыпты қысым жағдайында) қайнайды. Суға ең жоғарғы меншікті жылу сыйымдылығы сәйкеск еледі.

Судың меңшікті жылу сыйымдылығы деп 1 кг суды 1 К-ге (немесе 1 ⁰С-ге) жылытуға кететін жылудың мөлшерін айтамыз. Судың жылу сыйымдылығы — 4,19´10³Дж/(кг×К).

Ауа мен жер қабығы жыныстарының меншікті жылу сыйымдылығы айтарлықтай аз: ауа – 993 Дж/(кг×К), кварц – 796 Дж/=(кг×К) және гранит – 838 Дж/ (кг×К).

Судың үлкен жылу сыйымдылығына иелік ету құрлықтағы судың салқындау және жылу процестерінде айтарлықтай рөл атқарады, сонымен қатар су көздеріне жақын аймақтардың климаттық жағдайының қалыпта-суына әсері мол болады.

Судың жылу өткізгіштігі шамалы. Химиялық таза судың 293 К (20°С) температурадағы жылу өткізгіштігі 0,557 Вт/(м×К)-ге тең. Яғни, 1 секунд мерзімде 1 м² су бетіне тік бағытта 0,557 Дж жылу мөлшері өтеді және осы бағыттары 1 м су қабаты 1 К температураға төмендейді. Ал ауаның сол температурадағы жылу өткізгіштігі бар болғаны 0,023 Вт/(м×К). Су, мұз және қар жылуды нашар өткізеді, сондықтан табиғи су көздерінде әрқандай тереңдікке жылу өткізу өте нашар жүреді. Су объектілерінің әрқандай тереңдікке жылудың таралуы өздігінен су массаларының жоғары-төмен араласу процесімен тікелей байланысты жүреді.

Гидрологиялық процестерде меншікті булану мен мұз қату жылуы үлкен маңызға ие.

Меншікті булану жылуы деп 1 г суды қалыпты атмосфералық қысым жағдайында және температурасын өзгертпей буға айналдыру үшін жұмсалатын жылу мөлшерін айтамыз. Температура 273 К-ге тең болғанда, меншікті булану жылуншьщ мәні 2,5×106 Дж/кг-ға (597 кал/г) тең, ал 373 К болса—2,26×106 Дж/кг (539 Кал/г). Таза мұздың немесе қардың меншікті булану жылуы 273 К-ге тең және қалыпты жағдайда меншікті еру жылуы (80 кал/г) мен булану жылуының (597 кал/г) қосындысына тең, яғни 677 кал/г.

Мұздың қату және еру температурасы калыпты қысымда 273 К-ге тең. 1 кг мұзды суға айналдыруға жұмсалатын жылудың джоульмен өлшенетін мөлшері – меншікті еру жылуы, ал 1 кг суды мұзға айналдыруға жұмсалатын жылу — меншікті мұз қалыптастыру жылуы деп аталады. Тұщы су мен мұз үшін бұл көрсеткіш 3,35-10⁵Дж/кг-ге (80 ккал/кг) тең.

16.Табиғат суларының қазіргі жай-күйі: Жер асты суларының ластануы

Жер асты суының ластануы — адам әрекеттерінен ластанған жер беті суларынан, басқа да қалдықтардан жер асты суларының ластануы. Әлемде Жер асты суының ластануы кеңінен орын алып отыр, әсіресе АҚШ-та жене Батыс Еуропада. Жер асты суларының тек беткі қабаты емес, сонымен қатар төменгі қабаттары да ластануда (артезиан сулары). Ластаушы заттектердің жер асты суларына қалай түсетіні әлі толық анықталмаған