Кристаллография –наука о кристаллах и кристаллическом состоянии вещества.В ее состав входит геометрия кристаллов, кристаллофизика, кристаллохимия и кристаллооптика.

*Кристалдар (гректің krystallos - тау хрусталі деген сөзінен шыққан) - табиғи пішіні көп қырлы қатты денелер.

Кристаллы –(гр. Кристал-горный хрусталь) природная форма многогранное твердое вещество.

Ксеротермикалық кезең- Европада 4500-2500 жыл бұрын ыстық және құрғақ климат кезеңі болған. Осы кезде орманды дала зоналары дала болып, шымтезектер құрғап, шөлдерде бархандар қалыптасқан.

Ксеротермический период- период с сухим и теплым климатом, имел место в Европе 4500-2500 лет назад.В это время степи сильнее проникали в зону лесостепи высыхали торфяники, активно формировались барханы в пустынях.

Курил-Камчатка ойысы- ұзындығы 2000 км. жететін, Куриль-Камчатка доғасын бойлай созылған Тынық мұхиттағы терең сулы ойыс.

Курило-Камчатская впадина- глубоководная впадина в Тихом океане, вытянутая параллельно Курило-Камчатской дуге, длиной около 2000км.

 

Куриль ағысы, немесе Оясио-Куриль аралдары бойымен оңтүстіктегі Хонсю аралының жағалауына дейін баратын суық ағыс. Куриль ағысының температурасы Куросиво ағысынан бірнеше градусқа төмен.

Курильское течение, или Оясио,- холодное течение, идущее вдоль Курильских островов к югу до берегов о. Хонсю. Курильское течение на несколько градусов ниже температуры Куросиво.

Куросиво, немесе Жапония ағысы,- Солтүстік Экваториальды ағыстан пайда болып, солтүстіктегі Филиппин аралдарына бұрылатын, Тынық мұхиттағы жылы ағыс.

Куросиво, или Японское течение- теплое течение Тихого океана, образуется из Северного Экваториального течения, которая поварачивает к северу У Филиппинских островов.

*Көктайғақ –түссіз мұз қабаты. Қыста жылымықтан кейің суықтың қайта түсуінен жер бетінің мұз болып қатуы. Шаруашылық үшін өте зиянды. Жол қатынасы қиындайды, жайылымдағы мал

Гололедица- прозрачный ледяной налет, образующийся на почве и наземных предметах при быстрой смене морозной погоды резким потеплением п при последущем охлаждении.

*Көл – жер бетіндегі табиғи ойыстарға жиналған су.Көл судың келіп құйуы мен ағып шығуына қарай ағынды және ағынсыз болып бөлінеді.

Озеро- замкнутые естественные впадины на поверхности суши, заполненные водой.По условиям притока и стока воды озеро делятся на сточные и бессточные.

 

*Көкжиек-( грек сөзі,horisontos-шектеулі)- адам ашық алаңда тұрғанда аспан жер немесе су бетімен шектескендей болып көрінетін сызық.Аспанмен жердің жанасқан сызығы көкжиек сызығы деп аталады.

Горизонт- видимая часть поверхности на открытой месности в виде круга, на который, как нам кажется, опирается небесный свод.

 

Көз мөлшерлі түсірілім онша күрделі емес, тез орындалатын түсірілім түрі. Көз мөлшерлі түсірілімді барлық оқушылармен бірге мектеп учаскесі маңында, туристік жорықтарда оңай түсіруге болады. Бұл түсірілімге қажетті құралдарға компас орнатылған планшет, сызғыш, өлшеуіш жəне қарындаш қажет.

Глазомерная съемка-

???Көпжылдық өсімдіктер - өніп өсу кезеңі екі жыл және одан да ұзақ мерзімге созылатын өсімдіктер. Кейбір өсімдіктердің жапырақтары жыл бойы түспейді. Барлық ағаштар, шөптердің көпшілігі К. ө. ге жатады.

Многолетние растении –растении, период развития достигшего два года и более.К ним относятся деревья и большинство трав.Листья некоторых круглый год не выпадает.

 

*Көпжылдық тоң –жыл бойы температурасы төмен болатын жердің жоғарғы қабаты. Кейде қалыңдығы бірнеше жүздеген метрге жетеді.

Многолетняя мерзлота – поверхностный слой земной коры, имеющий круглогодичные отрицательные температуры.Иногда толщина достигает несколько ста метров.

???Көлдің морфометриялық сипаттамалары- мөлшерін, формасын және көлемін: ұзындығын, енін, жағалық сызықтарының ұзындығын, ауданын, тереңдігін сипаттайтын абсолюттік және салыстырмалы шамаларды құрайды.

Морфометрическое описание озер- описание озер, как форму, объем, длину, ширину, длину береговых линии, глубину, площадь, абсолютные и сравнительные величины озер.

 

???Ксерофитті өсімдіктер (гректің xeros – құрғақ және phyton - өсімдік деген сөздерінен шыққан) – құрғақшылыққа төзімді, ылғал балансы кем жерлерге өсетін өсімдік.

Ксерофитные растении (греч.сухость, растение)-растении засухоустойчивые, растущие в местах, где меньше влажного баланса.

Күздік дақылдар – бір жылдықкүзде себіліп, қар астында қыстап шығатын дақылдар. Күздік дақылдар көктемде ылғалды пайдаланып тез қаулап өседі.

Озимые культуры- однолетние сельскохозяйственные растения, требующие осеннего посева для полного развития в следующем году.Развиваясь раньше яровых, они полнее используют весенние запасы влаги в почве.

 

*Күлгін топырақ – қоңыржай белдеудегі орман зонасының негізгі топырақ типі.Түсетін жауын-шашын буланудан артық жағдайда топырақтың жоғарғы горизонтынан минералдық және органикалық заттар төмен қарай шайылып кетеді.

Почва подзолистая- почвы, распростаненные в зоне лесов умеренного пояса, в условиях умеренно холодного климата.Они сильно промываются, так как осадки преобладают над испарением, легкорастворимые вещества выносится из верхних слоев почвы и накапливается в нижних.

??? Күміс - ақ түсті, жылтыр металл, тотықпайды,оңай өнделеді,электр өткізгіш. Теңге,зергерлік бұйымдар,ыдыс жасауға,электр техникасында,медицинада қолданылады.Сом және қосылыстар түрінде кездеседі.

Серебро- металл, белого цвета, нержавеющий, блестящий, электропроводимый и легко обрабатывающиеся. Применяется в медицине, электротехнике, для приготовления посуд, бужетерии и монет.

* Күн — жерге жақын жұлдыз, күн жүйесіндегі газ тәріздес үлкен, күн жүйесіндегі орталық дене.

Солнце- ближайшая к Земле звезда, занимающая центральное положение в солнечной системе, представляет собой огромный газообразный шар.

 

*Күн радиациясы – (лат.radiare – сәуле шығару) – Күн сәулесінен таралатын жарық пен жылу. Күн радияциясы – Жердегі барлық құбылыстың негізгі энергия көзі.

Солнечная радиация (лат.-излучение)-излучение Солнцем тепла и света.Солнечная радиация-основной вид энергии для всех процессов на Земле.

*Күн жүйесі – Күн мен оның төнірегенде айналып жүретін планеталар, серіктерімен қоса (Меркурий, Венера, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон), кометалар және метеорлардың жиынтығы.

Солнечная система- Солнце, вокруг которого движутся 9 больших планет(Меркурий, Венера, Земля, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон), с их спутниками, кометой и совокупности метеор, к которой принадлежит Земле.

*Курвиметр - географиялық карталар мен пландардағы қысық сызықтардың ұзындығын өлшейтін аспап.

Курвиметр- прибор, измеряемый длины косой линии планов и географических карт.

*Курск магниттік аномалиясы - жер қыртысында, құрамында магниті бар темір рудасының ең күшті тарап, анықталған жері. Курск облысындағы Курск магнит аномалиясы.

Курская магнитная аномалия- местное отклонения элементов земного магнетизма, обусловленное залежами в земной коре больших масс железных руд, преимущественно магнитного железняка.Напр. Курская магнитная аномалия, Курской области.

Қабаттану - шөгінді жыныстар қабаттарының кезектесе орналасуы.

Напластование –

*Қалпына келетін энергоресурстар – белгілі бір уақытта қалпына келетін өзен, жел, толысу, күн энергиялары.

Возобновимые энергоресурсы- энергоресурсы, как, речные, ветряные, приливные, солнечные энергии, возобновимые в определенные время,

 

*Қалпына келмейтін энергоресурстар – отын ресурстары (ағаш, атомдық- уран, торий, плутониден басқалары).

Невозобновимые энергоресурсы- энергоресурсы, как топливные (кроме дерево, атомный-уран, торий, плутони), невозобновимые в определенные время

 

*Қара металлургия – шойын, болат, прокат, ферроқорытпа т.б. қара металл өндіретін өнеркәсіп саласы.

Черная металлургия- отрасль промышленности, занимающаяся производством чугуна, стали, ферросплавов, проката и некоторых изделий.

 

*Қалқан – платформаның кристалдық тау жыныстарынан тұратын фундаментінің шөгінді жыныстар қабатынан жалаңаштанып, фундаментінің кең көлемде көтеріліп шығып жатқан жері. Бұған Балтық,Украин, Анабар қалқандары мысал бола алады.

Щит- у частки, на которых платформенный чехол отсутствует и складчатый фундамент выходит на обширных пространствах на поверхность, называется щитами. Например, Балтийский,Украинский, Анабарский щит.

*Қазіргі электронды карталар – Геогақпараттық жүйе технологиясы базасында жасалынатын ірі масштабты, жалпы географиялық,тақырыптық жəне арнаулы карталар түрінде жинақталады.

Нынешние электронные карты- крупномасштабные, общегеографические, тематические и специальные карты, приготовленные на базе геоинформационной системе

Қайта жерсіндіру – бұрын жайлаған, бірақ кейіннен адамның шаруашылық әрекетіне байланысты құрып кеткен жеріне жануарлардың жеке түрлерін қайтадан алып барып,үйрету.

Повторная акклимитизация-

Қайыр - өзен, көл, теңіздегі кеме жүрісіне қауіпті таяз жер. Құм, малта тас және ұсақ қабыршақтардың жиналуынан пайда болады.

Мель –

 

*Қар көшкіні (латынның labnia - сырғыма деген сөзінен шыққан) - тау шыңынан немесе тік беткейден сырғып құлайтын қар массасы. Қ. к. едәуір зиян келтіруі мүмкін.

Лавина, снежный обвал- масса снега, низвергающиеся с горных вершин или с крутых склонов.Лавина проиводит сильные разрушения.

*Қазаншұңқыр - жер бетінің ойыс жері. Жан-жағы көбіне тұйық болып келеді. Пайда боуына қарай тектоникалық, жанартаулық, органогендік, мұздықтық, антропогендік Қ. болады.

Котловина – углубление поверхности Земли, не имеющими вида долины.Котловины по происхождению могут быть тектонические, вулканические, антропогенное, ледниковые, эоловые.

*Креолдар- Латын Америкасына көшіп келген испан, португал ұрпақтары(колонизаторлар).

Креолы- потомки испанских и португальских переселенцев (колонизаторов) в Латинской Америке.

Қала агромерациясы (лат. agglomerare – қосып алу жинау) – экономикалық және мәдини байланыстардың, сонымен бірге, урбандалудың әсерімен қалалық елді мекендердің топтасуы.

Городская агломерация-

???Қар жиегі- таудағы қар жыл бойы ерімейтін биіктікті белгілейтін сызық. Онан төмен жауған қар түгелдей еріп кетеді, ал жоғарыда қардың жауатын мөлшері еритін мөлшерінен артық болады да, жинақталып, мұздыққа айналады.

Снеговая линия- линия вечных снегов, граница в горах, выше которой снег не стаивает в течение всего года.Выше снеговой линии снег всегда больше выпадает, и преращается в лед.

Қара құйын -воронка немесе бағана тәріздес ауаның тез қозғалуы. Биіктігі 1-1,5 км-ге, диаметрі 300 м-ге, жылдамдығы секундына 5-20 м-ге дейін жетеді. Ағаштарды, үйлерді, көпірлерді қиратып, үлкен зиян келтіреді.

Черные бури-

???Қар тоқтату - қыста түскен қарды жел айдап, алып кетпеуі үшін және егістікке біркелкі жатуы үшін жүргізілетін агротехникалық шара.

Снегозадержание- агротехническая работы, проводимые как снегозадержания, для земельной площади под возделывания сельскохозяйственной растении.

*Қара топырақ- жоғарғы гумус гаризонты ылғал күйінде шымқай қара, қара түсті болып келетін, өте құнарлы топырақ. Қ.т. орманды дала мен дала зонасында тарған.

Черноземные почвы- плодородные почвы, верхний гумусный слой которых темно-серого цвета, почти черного цвета, зернисто-комковатой структуры.Ч.п. распространены в зоне степи и лесостепи.

*Қатпарлы таулар - тау жынастары қарпарлана мыжылып, маңайындағы жерлерден вертикальды қозғалыс кезінде көтеріліп қалатын таулар.

Складчатые горы- горы, в которых пласты горных пород смяты в складки и в результате вертикальных движении земной коры подняты над окружающей местностью.

Қатпарлы-жақпарлы таулар - геосинклинальдың орнында пайда болған қатпарлар келесі тектоникалық қозғалыстардың қысымынан ірі жарықтар мен жеке шоңғалдарға бөлшектеніп, әр түрлі биіктікке ығысуының нәтижесінде пайда болған таулар.

Складчато-глыбовые горы-

???Қашықтық өлшеуіш - арнайы өлшеу жұмыстарын жүргізбей-ақ бақылаушыдан жырақта тұрған объектіге дейінгі қашықтықты анықтауға арналған аспап. Акустикалық, оптикалық Қ. ө. болады.

Дальномер – специальный прибор, определяющий дальное растояние объекта не приводя измерении на месте. Дальномер бывает акустический и оптический.

*Қиыршық- диаметрі 1-10 мм жұмырланған кесектерден тұратын ірі түйіршікті шөгінді тау жынысы.негізінен жерден атқылап шыққан гранит, порфир, т.б. Бағалы құрылыс материалы.

Дресва- рыхлая масса,диаметром 1-10мм. состоящая из обломков разрушенных горных пород, главным образом изверженных гранита, порфира и др.Считается ценным стройматериалом.

Қойнау- теңіз толқынымен желден қаға беріс, құрлыққа сұғына кіріп жатқан шағын шығанақ. Порт үшін өте қолайлы.

Недра-

*Қойтастар - мұздықтардың және тасқын су әрекеті әсерінен пайда болған тау жыныстарының сынықтары. Ұзақ домалаудан жұмыр пішінді болады. Диаметрі см-ден м-ге дейін жетеді.

Валуны –обломки горных пород слегка округленной формы.Такую форму валуны приобретают в результате трения при переносе их ледниками и текучими водами на дальние расстояния.Диаметр достигает от см.-ра до метра.

Қолат - ежелгі эрозиялық ойыс, беткейі жатық, тереңдігі бірнеше метрге, ені ондаған, жүздеген метрге дейін жететін, бір бағытта төмендей беретін өзек. Су эрозиясы нәтижесінде пайда болады.

Ложбина –

Көлтабандап суару - жерді жергілікті ағын (еріген қар, тасқын) сумен көктемде көлкіте бір рет суару. Ол үшін бөгеттер мен жалдар жасайды.

Лиманное орошение –

Қиыршық мұз (нем. «ескі» деген сөзінен) – ірі тығыздалған мұз. Ол таулы полярлық аймақтарда, қар сызығынан жоғары орналасады.

Фирн-(нем. старый)- крупнозернистый уплотненный лед.Фирн образуется в горных областях, расположенных выше снеговой границы, и в полярных странах.

*Қойнау- құйыннан сақталған, мұхит, теңіз бен көлдің шағын шығанағы.Қойнау көбінесе терең болып келетіндіктен кемежай ретінде пайдаланылады.

Бухта- небольшой залив океана, моря и озера, защищенный от бурь и волнений. Бухты часто бывают глубокие и используются для устройства портов и стоянки судов.

*Қоңыр көмір - қазба қоңыр көмір,құрамында 55-78% көміртегі бар. Қызуы жөнінен тас қөмір мен шымтезектің аралығында. Күлі көп, кейде 40% дейін барады.

Бурый уголь- ископаемый бурый уголь, содержит от 55-78% углерода. Залегает пластами среди осадочных пород. По созреваемости бурый уголь является между каменным углем и торфом.Золы много, до 40%-тов.

*Қоңыржай климат - қоңыржай белдеу климатында күн ешқашан зенитте болмайды және айқын жыл мезгілдері болады.