Кәсіпорын қызметіні

пайдалылығы(рентабельділігі).Пайда -өндірісті ұлғайтудың көзі болып табылады.Ресурс-ды пайдалану деңгейі ж/е оларды үлестірудің тиімділігін сипаттайды ж/е иннов-қ технологияларды инвестициялауды ынталандырады. Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:кәсіпорынның тапқпн пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына қатысты;әсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына қатысы,Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланған ресурстармен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалылықты немесе толығынан пайдалылық мөлшерін білдіреді. пайдалылық мөлшерін мына төмендегі формуламен есептеуге болады: П м = Ө (Б-Қ)/ Н қ + А қмұнда: Ө - өнім көлемі; Б - өнім өлшемінің бағасы; Қ - өзіндік құн; Н қ – негізгі өндірістік қорлардың құны; А қ – айналмалы қаражаттың көлемі.Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарты – еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату. Басқа да біркелкі жағдайаларда өнімнің өзіндік құны неғұрлым арзан болған сайын тиімділік соғұрлым жоғары болатының белгілі. Кәсіпорынның тиімділігіне сонымен қатар, өнімнің немесе шығаратын тауарлардың сапасы да едәуір ықпал етеді, өйткені жоғары сапалы өндірілетін тауарларды көтеріңкі бағамен сата алады.

25. Кәсіпорындағы Инвестиция саясатын басқару. Инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы ке келешекте, яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады. Кәсіпорындағы инвестициялық әрекеттің субъектілері инвесторлар, тапсырыс берушілер, инвестициялық объектілерді пайдаланушылар, жабдықтаушылар, кәсіпкерлікпен айналысушы банктер, сақтандыру және де басқа да ұйымдар есептелінеді. Сондай-ақ мемлекет және инвестициялық әрекеттері Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі мен Қазақстан Республикасының инвестициялық әрекеттері туралы заңдарымен реттеледі. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекет меншік түріне қарамай инвестицияны қорғауға кепілдік береді. Инвестицияны басқаруға қатысатындар: инвестициялық әрекетті мемлекет деңгейінде басқару, сол арқылы инвестициялық әрекетті реттеу, ынталандыру; жекелеген инвестициялық жобаларды басқару. Ол жоспарлауды, ұйымдастыруды, бақылауды қоса алып, инвестициялық жобаның қазіргі жүйе әдістерін, техникаларды басқаруды қарайды; жекелеген шаруашылық етуші субъект – кәсіпкерлік етуші фирманың инвестициялық әрекетін басқару. Фирмалар бойынша инвестициялық әрекетті басқару ең тиімді капитал салымын іске асыруды қамтамасыз етуге бағытталған. Осыған байланысты инвестиция бірнеше кезеңдерден тұрады. Бірінші, кәсіпорындағы инвестицияны басқару, елдегі, мемлекеттегі инвестициялық климатқа талдау жасау болып саналады. Келесі кезең фирмалардың экономикалық-қаржылық дамуының стратегиясына байланысты.

26. Кәсіпорынның негізгі капиталы. Кәсіпорын капиталы дегеніміз – бұл кәсіпорынның өндірістік айналымына салынған және осы айналымнан табыстар алып келетін ақша қаражаттары болып табылады. Инвестициялау объектілері бойынша негізгі және айналым капиталын бөлуге болады. Негізгі капитал кәсіпорынның негізгі құралдар мен материалдық емес активтеріне салынған қаржы ресурстары болып табылады. Айналым капиталы, сәйкесінше, кәсіпорынның қаржы ресурстарының айналым қаражаттарына салынған бөлігі болып табылады. Негізгі қорлар – өндіріс процесіне бірнеше рет қатысатын, өзінің бастапқы құнын сақтай отырып, дайын өнімге біртіндеп ауыстыратын өндірістік қорлардың бір бөлігі. негізгі қорлар өндірістік және өндірістік емес бөлінеді: Өндірістік бағыттағы негізгі қорларға: Өнеркәсіп, Құрылыс, Ауыл шаруашылығы, Автомобиль көлігі, Байланыс, Сауда, Ғимараттар, Жабдықтар мен басқа да еңбек құралдары жатады.Олар өндіріс процесіне ұзақ уақыт қатысады. Өндірістік емес қорларға: Тұрғын-үй, Коммуналдық шаруашылық, Денсаулық сақтау, Білім беру, Мәдениет, Спорт салаларына бөлінеді.Олар өндірістік процеске тікелей қатыспайды, бірақ олар жұмысшы күшін ұдайы өндіруге қажетті жағдай жасай отырып, оның нәтижесіне жанама әсер етеді.. Негізгі қорлардың табиғи тозуы жөндеу,қайта өңдеу,жақсарту арқылы қалпына келуін айтады.

27.Кәсіпкерліктүрлері:өндірістік,қаржылық,кеңесберу.Кәсіпкерлік – азаматтар мен олардың бірлестіктерінің пайда немесе өзіндік табыс алуға бағытталған бастамашылық дербес қызметі. Кәсіпкерлікті азаматтар өз атынан, өзінің мүліктік жауапкершілігі кепілдігімен немесе заңи тұлғаның (кәсіпорынның) атынан және соның жауапкершілігі кепілдігімен жүзеге асырады. Кәсіпкерлікті іс-әрекеттің мәніне байланысты төмендегі түрлерге жіктеуге болады: Өндірістік кәсіпкерлік – бұл тауар өндіру мен қызмет көрсетумен байланысты кәсіпкерлік. Коммерциялық – бұл өнім өндірумен байланыссыз тауарлар мен қызметтерді қайта сату бойынша операцияларды жүргізумен ерекшеленетін кәсіпкерлік. Коммерциялық кәсіпкерліктің іс өрісі тауар биржалары мен сауда мекемелері. Қаржылық –бұл сату, сатып алу объектісі ақша, валюта, құнды қағаздар болып табылатын коммерциялық кәсіпкерліктің түрі. Қаржылық кәсіпкерлікке коммерциялық банктер және қор биржалары жатады. делдалдық – сатушылар мен сатып алушыларды табыстыратын, кездестіретін, келістіретін байланыс түрінде жүзеге асады; Кеңес беру кәсіпкерлігі – бұл нарыққа бағытталу туралы қаржылық шаруашылық талдауды жасауға, басқару мәселелері жөнінде көмектер көрсетумен айналысатын кәсіпкерлік.

28.Кәсіпорынның баға саясатын басқару. К әсіпорынның баға саясатының мәні бұл бағаның ұтымды деңгейін және құрылымын қалыптастыру, қолдау, және нарық жағдайында мүмкін болатын мол табысқа қол жеткізу мақсатында, белгілі бір уақытта тауарлар және нарықтар бойынша баға деңгейін өзгерту болып табылады. Баға нарықтық экономика жағдайында – кәсіпорынның қызметін сипаттайтын маңызды экономикалық параметр. Баға өндірістің құрылымына, материалдардың толассыз қозғалысына, тауар массасының бөлінуіне, кәсіпорынның табыстылық деңгейіне шешуші ықпал етеді.Баға кәсіпорынның табыстылығын, тиімділігін, пайдалылығын анықтайды, сондықтан да ол кәсіпорынның өміршеңдігін көрсете отырып, кәсіпорынның қаржы-қаражат тұрақтылығын сипаттайтын маңызды элемент болып саналады. Баға құрылуы – фирманың мақсаттарына жеткізетін құрал. Бағалық стратегиялар – фирма үшін жоспарланған кезеңде максималды пайдаға жетуге бағытталған бірнеше нұсқалардың ішінен бағаның негізделген таңдауы. Бағалық стратегиялық таңдау – фирма қызметінің басымдықтарын бағалауына негізделген баға белгілеудің стратегиясын таңдау. Нарық жағдайында әрбір фирма көпшілік бағалық стратегиялар ішінен таңдау жүргізе алады. Бағалық стратегияны құрудың бірінші кезеңінде – бес бағыт бойынша бастапқы ақпарат жинау жұмысы жүргізіледі:1) шығындардың бағалануы;2) фирманың қаржылық мақсаттарын нақтылау;3) әлеуетті тұтынушыларды анықтау;4) маркетингтік стратегияны нақтылау;5) әлеуетті бәсекелестерді анықтау.Бағалық стратегияны жасаудың екінші кезеңінде де – бес бағыт бойынша стратегиялық талдауды жүргізіледі:1) қаржылық талдау;2) нарықтың сегменттік талдауы;3) бәсекелестік талдау;4) сыртқы факторлардың бағасы;5) мемлекеттік реттеудің рөлін бағалау.Бағалық стратегияның үшінші кезеңінде фирманың бағалық стратегиясының жобасын дайындау жүзеге асырылады.

29. Кәсіпорынның айналым капиталын басқару. Айналым активтері кәсіпорынның мүлкінің бір бөлігі ретінде қаралады. Айналым активтері – бұл өндірістік ақша қорларын құру, пайдалану және үздіксіз өндірістік процесстер мен өнімді өткізудің қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. А.К.тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге алып барады.[3] Айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең аралығында олар үш сатыдан тұратын ауыспалы айналым жасайды.Бірінші сатыда кәсіпорын ақша қаражаттарын еңбек заттарын сатып алу үшін шарттарды төлеуге жұмсайды. Бұл сатыдан айналым қорлары айналыс аясынан өндіріс саласына өтеді.Екінші сатыда алынған айналым қорлары өндіріс процесіне тікелей өтіп, әуелде өндіріс босалқы қорларына және шала фабрикаттарға, содан соң аяқталған өндіріс процесі – дайын өнімге айналады.Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады. Бірақ, айналым қорлары бірінші сатыдан екінші сатыға жүйелі түрде өтеді дегенді білдірмейді. Керісінше, олар бір мезгілде айналымның барлық үш сатысында да белгілі орында болады. Бір нәрсенің әрбір мезеті сатып алынады, өндіріледі, сатылады және қайтадан сатып алынады. Нақ осы жағдай өндірістің үздіксіздігін, тоқтаусыздығын және өндірілген өнімдерді сатуды қамтамасыз етеді Айналым қаражаттарының айналымдылығын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштер болады. Олардың ішіндегі ең қарапайымы – айналым қаражатының айналымдылығының коэффициенті. Ол мына формуламен анықталады:[4] Қ_ақ = Ө_қ / А_қ, Ө_қ – белгілі бір кезеңде өткізілген өнімнің құны (өнімді өткізуден алынған түсім), А_қ – сол кезеңдегі айналым қаражатының орташа қалдығы.Егер де өткізуден алынған түсім бір жылға есептелгенде, онда айналым қаражатының орташа қалдығы да сол жылға алынады. Өндіріс процесінің үздіксіз айналымдылығы, айналым қаражатының тоқтаусыз айналуына байланысты. Кәсіпорынның айналым активтерін басқару кәсіпорынның жалпы тиімділігін арттыру проблемасының негізі болып есептелінеді. Оған мыналар жатады:- айналым қаражатының құрамын және құрылымын анықтау; кәсіпорынның айналым қаражатына қажеттілігін анықтау; а.қ қалыптастыру көздерін анықтау;а.қ пайдалану туралы өкім және ептілік жасау а.қ.сақтау және тиімді пайдалануға жауапкершілік ету.

30. Кәсіпкерліктің жұмыс формалары мен түрлері. Кәсіпкерлік қызметке әсер ететін факторларға мыналар жатады: 1. өндіріс ресурстары 2. өндірісті қалыптастыру мен дамыту 3. кәсіпкерліктін өсімін нарыққа шығару тиімді коммерциялық байланыстарды қалыптастыру. 4. нәтижесінде пайда табу. Кәсіпкерлік шаруашылық қызметтің барлық түріне дерлік тән: өндірістік, шаруашылық, коммерциалық, саудалық сатып алу, делдалдық, инвестициялық кеңестік, қызмет көрсету және қаржылық. Кәсіпорын жұмыс істейтін жұмысшылар саны мен жарғылық қордың көлеміне байланысты кәсіпкерлік 4 түрге бөлінеді: шағын, орта, ірі, аса ірі кәсіпкерлік (компаниялар).Меншік формасына байланысты: жеке меншік, аралас меншік Кәсіпкерлік ұйымдық – құқықтық формасына байланысты: серіктестік, акционерлік қоғам, кооперативтер. Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесiне (салымдарына) бөлiнген коммерциялық ұйым шаруашылық серiктестiк деп танылады. Бiр немесе бiрнеше адам құрған, жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгiленген мөлшерде үлеске бөлiнген серiктестiк жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк деп танылады; Азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет үшiн мүшелiк негiзде олардың өз еңбегiмен қатысуына және өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi өндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға тиiс. Өзiнiң қызметiн жүзеге асыру үшiн қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлiк қоғам болып танылады. Ірі кәсіпкерліктер тек ұлттық экономикада ғана емес сыртқы нарықта да өндіріс және қызмет көрсету бойынша бәсекеге түсе алады. Ол мемлекеттік жалпы экономикалық жағдайын және өзінің бизнесін, пайдасын арттырады

31.Кәсіпорынның инновациялық қызметінің мәні мен маңызы. Кәсіпорыннның иннов-қ қызметі жаңа немесе өнімнің жаңаруы.Қызмет көрсету,өндірудің жаңа әдістерін қолдану мақстандағы ғылыми-техникалық шаралар жүйесі.Иннов-ң 2 түрі бар. 1. Өнімділік жаңа өнімді өндіріске енгізуиннов-ң түбегейлі өнімділігі ретінде анықталады.Мұндай жаңалықтар негізінен жаңа технологияға негізделеді.Тіршілікте қолданылып джүрген техн-ң жаңа түрінде пайдалануын ұштастырады. 2. Процесстік-жаңа техн.енгізу өндіріс тәсілін ж/е технологияны едәуір жетілдіру жабдықтарды ж/е өндірісті ұйымдастыруды өзгерту.Жобалауда жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуде экон-қ тиімділігін анықтау 4 кезеңнен тұрады:1.Иннов-қ шараларды іске асыру үшін қажетті шығынгдарды анықтау.2Қаржы мүмкінішілк көздерін анықтау.3Жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізудегі эконом-қ тиімділікті бағалау.4.Экон-қ көрсеткіштерді салыстыру арқылы жаңалықтардың тиімділігін бағалау. Ин.саясаттың мәні барлық қажеттілікті қамтамасыз ету жолындағы өзгерістер арқылы қоғам мен әлеуметтік ортаны жаңа жағдайға бейімдеу деген ұғымға келіп саяды. Осы негізде іске асырылып отырған инновациялық қызмет қоғамның барлық саласындағы технологиялық процестердің жаңа жетістіктерін жүзеге асыру, сол арқылы қоғамдық қатынастағы әлеуметтік-экономикалық, қаржылық, құқықтық салада өзгеру ғана емес, ғылыми негіздегі жаңалықты қолданысқа енгізу болып табылады.Инновациялық саясаттың басты мақсаты ─ отандық өнімдердің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

32.Кәсіпорынның маркетингтік қызметі және менеджмент. Нарықтық экономикасы дамығын елдерде маркетинг кәсіпорынның нарықтық ж/е өндірістік стратегиясын анықтайтын басқарудың басты функциясы ретінде қаралады.Кәсіпорынның маркетинг қызметіне бәсеклесті зерттеу баға саясатын қамтамасыз ету өнімді өткізу мен жаранмалауды ынталандыру,тауарды өткізуді тиімді ұйымдастыру шаралары жатады.Маркетинг нарықты жан-жақты зерттеу,белсенді ықпал ету,кәсіпорындар қызметінің әр қилы түрлерінің өзара іс-қмылдарын қамтитын өндірісті ұйымдастыру ж/е өнімді өткізудегі кешенді жүйе.Маркетинг қызмет інарық жағдайында 2 бөлінеді:1.Сатушы нарығы-тапшылық нарығы.Онда сатушы-р үлкен билікке ие болады.2.Сатып алушы нарығы-толықтырылған нарық.Мұнда сатып алушылар үлкен билікке ие.Маркети-ң негізгі функциясы:талдамалылық,өндірістік,өткізіушілік,басқару ж/е бақылау. Менеджмент (ағылшынша мanage – басқару, меңгеру, ұйымдастыру) – ұйымда немесе кәсіпорында жұмыс істейтін адамдардың еңбегін басқара отырып, алға қойған мақсатқа жетуді ұйымдастыра білу, әлеуметтік, оның ішінде білім беру үрдістерін басқару принциптері, әдістері, құралдары мен нысандарының жиынтығы. “Менеджмент” ұғымының мәні мен мазмұны “басқару” түсінігіне ұқсас. Сонымен қатар менеджмент жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау, ынталандыру сияқты қызметтерді атқарады. Менеджменттің басты негізі адам ресурстары ж/е кәсіпкерлік қызмет болып табылады.

33. Кәсіпорынның инновациялық қызметін басқару. Кәсіпорыннның иннов-қ қызметі жаңа немесе өнімнің жаңаруы.Қызмет көрсету,өндірудің жаңа әдістерін қолдану мақстандағы ғылыми-техникалық шаралар жүйесі.Иннов-ң 2 түрі бар. 1. Өнімділік жаңа өнімді өндіріске енгізуиннов-ң түбегейлі өнімділігі ретінде анықталады.Мұндай жаңалықтар негізінен жаңа технологияға негізделеді.Тіршілікте қолданылып джүрген техн-ң жаңа түрінде пайдалануын ұштастырады. 2. Процесстік-жаңа техн.енгізу өндіріс тәсілін ж/е технологияны едәуір жетілдіру жабдықтарды ж/е өндірісті ұйымдастыруды өзгерту.Жобалауда жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуде экон-қ тиімділігін анықтау 4 кезеңнен тұрады:1.Иннов-қ шараларды іске асыру үшін қажетті шығынгдарды анықтау.2Қаржы мүмкінішілк көздерін анықтау.3Жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізудегі эконом-қ тиімділікті бағалау.4.Экон-қ көрсеткіштерді салыстыру арқылы жаңалықтардың тиімділігін бағалау. Ин.саясаттың мәні барлық қажеттілікті қамтамасыз ету жолындағы өзгерістер арқылы қоғам мен әлеуметтік ортаны жаңа жағдайға бейімдеу деген ұғымға келіп саяды. Осы негізде іске асырылып отырған инновациялық қызмет қоғамның барлық саласындағы технологиялық процестердің жаңа жетістіктерін жүзеге асыру, сол арқылы қоғамдық қатынастағы әлеуметтік-экономикалық, қаржылық, құқықтық салада өзгеру ғана емес, ғылыми негіздегі жаңалықты қолданысқа енгізу болып табылады.Инновациялық саясаттың басты мақсаты ─ отандық өнімдердің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, осы арқылы еліміздің әл-ауқатын көтеру және қоғамның экономикалық дамуы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету. нновация менеджментінде жаңа әдіс- амалдарды дамытудықоса алғанда, инновациялық дамыту мен ұйымдық құрылымды үйлестіру маңызды заңдылық болып табылады. Оның мәні: технологиялық дамудағы сапалық өзгерістер шынайы түрде кәсіпорынның ұйымдық құрылымында, өндірісті ұйымдастыру және басқарудың жаңа әдістерін қолдануды, қызметкерлердің төмендеу деңгейі және біліктілігін дамытуда өзгерістер туғызады. Инновациялық белсенділікті арттыру мәселесіншешуде кәсіпорынның ұйымдық құрылымын жетілдірудің рөлі ерекше болады.Қазір инновациялық үдерістерді басқару ісінде тиісті білімі бар жаңа заман менеджерлері – инновациялық менеджерлер айрықша рөл атқаруы керек. даярлаудың кең ауқымды бағдарламасын жасап, оны іске асырудың кезі келді. Кәсіпорынның инновациялық дамуын басқару үшін, бұл мамандар инновациялық дамудың жалпы заңдылықтарын біліп қана қоймай, соған қоса технологияны тарту мен сатып пайда табуды, зияткерлік меншігін қорғау және пайдалану, ұлттық жобаларды басқару, бизнес-жоспарлау, жаңа өнім мен технологиядан пайда табу маңызын (әлеуетін) болжау және бағалау мәселелері жөнінде қажетті білімі болуы шарт.

34.Кәсіпорын қызметінің пайдалылығын анықтау.Пайда -өндірісті ұлғайтудың көзі болып табылады.Ресурс-ды пайдалану деңгейі ж/е оларды үлестірудің тиімділігін сипаттайды ж/е иннов-қ технологияларды инвестициялауды ынталандырады. Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:кәсіпорынның тапқпн пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына қатысты;әсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына қатысы,Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланған ресурстармен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалылықты немесе толығынан пайдалылық мөлшерін білдіреді. пайдалылық мөлшерін мына төмендегі формуламен есептеуге болады: П м = Ө (Б-Қ)/ Н қ + А қмұнда: Ө - өнім көлемі; Б - өнім өлшемінің бағасы; Қ - өзіндік құн; Н қ – негізгі өндірістік қорлардың құны; А қ – айналмалы қаражаттың көлемі.Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарты – еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату. Басқа да біркелкі жағдайаларда өнімнің өзіндік құны неғұрлым арзан болған сайын тиімділік соғұрлым жоғары болатының белгілі. Кәсіпорынның тиімділігіне сонымен қатар, өнімнің немесе шығаратын тауарлардың сапасы да едәуір ықпал етеді, өйткені жоғары сапалы өндірілетін тауарларды көтеріңкі бағамен сата алады. Өнімнің пайдалылығын барлық сатылған өнімнің және оның жеке түрлерін есептегенде ғана мүмкін болады. Бірінші жағдайда ол өнімді сатқандағы пайданың және оны өндіруге және сатуға кеткен шығындардың қатынасын анықтайды. Барлық сатылған өнімнің пайдалылығын тауарлы өнімді сатудан алынған пайданың өткізуден алынған түсімнің қатынасына есептеп шығарады; баланстық пайда жөнінде — өнімді сатудан алынған түсім, таза пайда жөнінде — өнімді сатудан алынған түсім. Барлық өнімді сатудағы пайдалылық көрсеткіштері фирманың ағымдағы шығындарының тиімділігі және өнімді сату табысы жөнінде түсінік білдіреді..Өндіріс қорларының пайдалылығы баланстық пайданың негізгі өндірістік қорлардың және айналым қаржыларының жылдық орташа құнына қатынасы. Бұл көрсеткішті таза пайда арқылы да есептеуге болады.

35.Кәсіпорынның айналым қаражатымен қамтамасыз етілуі. Айналым активтері кәсіпорынның мүлкінің бір бөлігі ретінде қаралады.Айналым қаражаттарының мәні – ұдайы өндірістік процесстердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. А.К.тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге алып барады.[5] Айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең аралығында олар үш сатыдан тұратын ауыспалы айналым жасайды.Бірінші сатыда кәсіпорын ақша қаражаттарын еңбек заттарын сатып алу үшін шарттарды төлеуге жұмсайды. Бұл сатыдан айналым қорлары айналыс аясынан өндіріс саласына өтеді.Екінші сатыда алынған айналым қорлары өндіріс процесіне тікелей өтіп, әуелде өндіріс босалқы қорларына және шала фабрикаттарға, содан соң аяқталған өндіріс процесі – дайын өнімге айналады.Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады. Бірақ, айналым қорлары бірінші сатыдан екінші сатыға жүйелі түрде өтеді дегенді білдірмейді. Керісінше, олар бір мезгілде айналымның барлық үш сатысында да белгілі орында болады. Бір нәрсенің әрбір мезеті сатып алынады, өндіріледі, сатылады және қайтадан сатып алынады. Нақ осы жағдай өндірістің үздіксіздігін, тоқтаусыздығын және өндірілген өнімдерді сатуды қамтамасыз етеді Айналым қаражаттарының айналымдылығын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштер болады. Олардың ішіндегі ең қарапайымы – айналым қаражатының айналымдылығының коэффициенті. Ол мына формуламен анықталады:[6] Қ_ақ = Ө_қ / А_қ, Ө_қ – белгілі бір кезеңде өткізілген өнімнің құны (өнімді өткізуден алынған түсім), А_қ – сол кезеңдегі айналым қаражатының орташа қалдығы.Егер де өткізуден алынған түсім бір жылға есептелгенде, онда айналым қаражатының орташа қалдығы да сол жылға алынады. Өндіріс процесінің үздіксіз айналымдылығы, айналым қаражатының тоқтаусыз айналуына байланысты.