Гч класс. Хальмг утх-зокъял
Вариант
I. Калян Санҗин «Теегтән нерәдсн частр» поэмин тасрха айслулҗ умштн.
Тег мини, теегм,
Теңкән уга эңкр.
Асрад - өсксн чамаһан
Альд би мартхв!
Сарарн сөөһим мануллач,
Салькарн өлгәһим саатуллач,
Нарни алтн уургарн
Намаг увҗад өскләч…
Альвлн адрад оольдг
Андн оран толһад
Алдл уга хайдг
Адучд бахтҗ йовлав.
Шүрүн килһсн арһмҗиг
Шунҗ, кесг эвкләв.
Ора мөрнә толһад
Ол сааҗ цөөлдләв.
Хама һазрт йовб чигн
Хальмг теегм сангдна,
Халуч зүркм телүлҗ,
«Хәрнәв!» гиҗ аздлна.
II. Сурврмудт хәрү өгтн:
1. Калян Санҗ кезә төрсмн?
2. Калян Санҗин төрсн һазр - усна нер чикәр заатн.
3. Эн үүдәврмүдин жанринь йилһтн:
«Баатр багшин өөнд»
«Тамара»
«Теегтән нерәдсн частр»
«Хальмг келн»
«Теегин баатр»
4. «Тамара» гидг үүдәврән шүлгч кенд нерәдсмн?
5. «Теегтән нерәдсн частр» гидг үүдәвртән шүлгч ямаран седв босхҗана?
6. «Хальмг келн» гидг үүдәврин учр-утх цәәлһтн.
III. «Хальмг тег» гидг төрәр ахр текст тогтатн, амн үгәр келҗ өгтн.
1. Хальмг күүнә җирһлд тег ямаран орм эзлнә?
2. Хальмг теегт нерәдсн билгтнрин ямаран үүдәврмүд тадн меднт?
3. Хальмг тег тана җирһлд ямаран орм эзлнә?
Гч класс. Хальмг утх-зокъял
Вариант
I. Эрнҗәнә Константина «Аңһучин көвүн» гидг түүкин тасрха айслулҗ умштн.
Зуухст, цандгудт хурсн хурин тогтал усн буслм зуна халун өдр. Иим халун өдриг хальмг улс«ноха һаңньм халун» гиҗ келдмн.
Күн сүүдр темцәд, толһаһан бүркцхәнә. Үкрмүд сүүлән хүрүләд, тесҗ бәәҗ чадад, шоодраглад гүүлднә. Хөд нег-негнәннь сүүдрт толһасан бултулад, шооһад әңкләд зогслдна.
Хаалһар, халцха һазрар нүцкн көләр ишкҗ йовҗ болхш: хәәрәд, хуухлад, цонаһад бәәнә. Зо деегүр җирлзсн жирлһнә бийнь эн халунд хәәлҗәх бәәдлтә, тег теңгр хойрин хоорндаһур медг-үлг җирлзнә.
Һал үдин алдн. Буслҗах хәәснәс һарчах ур мет ahap ам-хамрар орҗ ирвлзнә.
Һаңһр-һаңһр гиһәд нег темәтә күн ардан көвүһән сундлсн Нармин Күңкрг өөдләд, совр-совр хатрад йовна. Темәнә өмн бөкнднь хойр бу сольвад дәвүрләтә: негнь – моһлцг хорһлҗн сумар хадг, негнь – үүрмг бурчгар хадг хйор амта хавал.
Буульдг яр-шар иңгн тасрхан уга бууляд, хәәкрәд, негл мордҗ йовх күүкн кевтә эгзңнәд ууляд йовна.
II. Сурврмудт хәрү өгтн:
1. Эрнҗәнә Константин кезә төрсмн?
2. Эрнҗәнә Константина төрсн һазр - усна нер чикәр заатн.
3. Эн үүдәврмүдин жанринь йилһтн:
«Хойр зүркн»
«Элстин уласд»
«Аңһучин көвүн»
«Һалан хадһл»
«Байн тег»
4. «Аңһучин көвүн» гидг үүдәврин һол дүр заатн.
5. «Һалан хадһл» гидг үүдәвртән түүрвәч ямаран һол төрмүд босхҗана?
6. «Хойр зүркн» гидг үүдәврин учр-утх цәәлһтн.
III. «Хальмг авъясмуд» гидг төрәр ахр текст тогтатн, амн үгәр келҗ өгтн.
1. Хальмг авъясмудын тускар тадн ю меднт?
2. Хальмг авъясмудын тускар бичсн үүдәлтнриг заатн.
3. Ямаран авъясмуд тана өрк-бүлд күцәгднә?
Гч класс. Хальмг утх-зокъял
Вариант
I. Саңһҗин Босян «Теегм» гидг үүдәврин тасрха айслулҗ умштн.
Ээҗинм альхн болгсн
Эңкр төрскн теегм –
Оньдин мини дүүҗңм,
Оньдин мини шивәм.
Умш элсн болһнлань
Өвкнрин көлсн зуурата,
Уняртсн шарлҗта аһарлань
Экинм уург холята.
Цадх өлсх хойрадм
Чилгч уга булгм,
Даарх, көрх кемдм
Даңгин халута һулмтм.
Ө-шуһу модн,
Өндр уул угаһар
Давста нурһн деерән
Тегш халцхадан өсклә.
Орчлңгин соньн хамгиг
Үзхдм герлән зүүлһлә,
Олыг дахад йовхдм
Өвр деерәсн буулһла.
II. Сурврмудт хәрү өгтн:
1. Санһҗин Бося кезә төрсмн?
2. Санһҗин Босян төрсн һазр - усна нер чикәр заатн.
3. Эн үүдәврмүдин жанринь йилһтн:
«Теегм»
«Һурвн хурһн»
«Хальмг цә»
«Наташа Качуевская»
«Өнчнә кишгнь өвртнь»
4. «Өнчнә хөвнь өвртнь» гидг үүдәврин һол дүринь заатн.
5. «Төрскни күүкд» гидг дегтртән түүрвәч кенә тускар бичсмн?
6. «Теегм» гидг үүдәврин учр-утх цәәлһтн.
IV. «Хальмг цә» гидг төрәр ахр текст тогтатн, амн үгәр келҗ өгтн.
1. «Цә шиңгн болв чигн хотын дееҗ» гиҗ юн учрар келгднә?
2. Хальмг цәәд нерәдгдсн ямаран үүдәврмүд меднт?
3. Тана өрк-бүлд хальмг цәәһин ямаран авъясмуд күцәгднә?
Гч класс. Хальмг утх-зокъял
Вариант
I. Дорҗин Басңгин «Теегин цолд» гидг келврин тасрха айслулҗ умштн.
Кир- кемҗән уга өргн көдә теегин нурһн кевтән адрг садрг хойрар көндлң, ут уга дүүрң. Цагин бәәдл ора болчкад җора билә. Амн цәәм һаңта халун салькна үләлһнд өөдлҗ, аһарт халһрсн, будңһрсн шар тоормиг дахҗ, бас мини хотна ишкә гермүдин утан өөд хадҗ цоонгрҗасн болх.
Дөрвн үзг, нәәмн зовкд ә - чимән уга, таг таңхм дүлә, уудьврта цаһан күдн уняртҗ, зунын цунцг халун хар хурмш гериг шарҗ, амнд шүлсн өткрәд, салькнд шатсн урл зөркәтәд, сүүдр дахҗ сунҗ кевтсн нохан шүлснь хагсад, кинь давхцад һаңняд ирхлә, чачрлдг сүүдр олдшго, цаңһсн ундан хәрүлдг усн күртдго, көлсән арчдг альчур уга, көлән халун шораһас хальчлдг башмг уга кеерин күүнә седкл ямаран кевәр бүтңгүрдг болх?
II. Сурврмудт хәрү өгтн:
1. Дорҗин Басң кезә төрсмн?
2. Дорҗин Басңгин төрсн һазр - усна нер чикәр заатн.
3. Эн үүдәврмүдин жанринь йилһтн:
«Туурмҗ»
«Эзн»
«Тоһруна туск баллад»
«Теегин цолд»
«Чик хаалһ»
4. «Туурмҗ» гидг үүдәврән түүрвәч кенд нерәдсмн?
5. «Теегин цолд» гидг үүдәвртән түүрвәч ямаран төр босхҗана?
6. «Әрәсән төлә» гидг үүдәврин учр-утх цәәлһтн.
III. «Төрсн һазрм» гидг төрәр ахр текст тогтатн, амн үгәр келҗ өгтн.
1. Күүнә җирһлд төрсн һазр ямаран чинр зүүҗәхинь хальмг бичәчнрин үүдәрвмүдәр дамҗулҗ цәәлһтн.
2. Төрсн һазр-уснаннь тускар келҗ өгтн.
3. Тана әәмгә нертә улсин нерд заатн.
гч класс. Хальмг утх-зокъял
Вариант
I. Тачин Анҗан «Салдсин эк» гидг түүкин тасрха айслулҗ умштн.
Иигәд сөөнь өрәл давтл Баранкинд нәр шуугв. Әмтн тарад, хәрхмн болад ирхлә, Баранк босад:
- Нә, күүкд минь, «үгинь - утхтань сән, нәәрин - ахрнь сән» гиҗ келдг. Нааран цуглрҗ ирәд, дәәнә көләр йовад, менд ирснднь байрлад, Бембәд нерәдсн нәәрт орлцсндтн ханҗанав. Мана өмн кех - күцәх ик төрмүд бәәнә. Көдлмшәрн, зуг көдлмшәрн орн-нутган дөңнҗ, өөдән һархднь тулг болх улс - таднт. Олн таднан үзәд бәәхләрн, Саһан үзсн болад, урд үзсн му тоотан цугинь мартнав.
Биитн ода чигн таднларн хамдан сәәхн җирһлин тосхлтд орлцх арһтав. Хойр көлм хооран хәртл, эн хойр һарм атхдган ууртл таанртан, үрдүдтән, нүдн - амн болад йовх седклтәв, юңгад гихлә, би - салдсин экв, - гиҗ келәд, Бембин ээм түшәд, Баранк босв.
II.Сурврмудт хәрү өгтн:
1. Тачин Анҗа кезә төрсмн?
2. Тачин Анҗан төрсн һазр - усна нер чикәр заатн.
3. Эн үүдәврмүдин жанринь йилһтн:
«Дармин хар толһа»
«Хальмг келн»
«Эцкин сүл бичг»
«Мини тулг»
«Багштан»
4. «Саһин көвүд» гидг үүдәврән түүрвәч кенд нерәдсмн?
5. «Салдсин эк» гидг үүдәвртән түүрвәч ямаран төр босхҗана?
6. «Дармин хар толһа» гидг үүдәврин учр-утх цәәлһтн.
III. «Гөрәсн – теегин аң» гидг төрәр ахр текст тогтатн, амн үгәр келҗ өгтн.
1. Гөрәснә тускар ю меднт?
2. Эн аңгиг харлһна төлә Хальмг Таңһчд ямаран керг күцәгднә?
3. Гөрәснд нерәдгдсн ямаран үүдәврмүд тадн умшлт?
